Morgunblaðið - 08.05.1993, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8, MAÍ 1993
f1 ■r- f■*1 '■1 j• ■ ?ýs' ■ "■; {: "j; 1V; ■'.#;r.
Dregw úr stuðningi
Kaupmannahöfn. Reuter.
SAMKVÆMT skoðanakönnun,
sem birt var í Danmörku segist
meirihluti kjósenda ennþá ætla
að greiða atkvæði með Maa-
stricht-sáttmálanum um efna-
hagslegan og pólitískan samruna
Evrópubandalagsríkjanna. Stuðn-
ingur við samkomulagið virðist
hins vegar fara dvínandi.
í Vilstrup-könnuninni, sem birtist
í dagbiaðinu Politiken, sögðust 50%
kjósenda ætla að greiða atkvæði
með sáttmálanum en 38% á móti.
Ekki hefur verið jafn mjótt á mun-
unum í Vilstrup-könnun það sem af
er þessu ári.
Ellefu prósent kjósenda sögðust
vera óákveðin eða ekki ætla að
mæta á kjörstað.
Danir felldu sáttmálan í þjóðarat-
kvæðagreiðslu síðasta sumar en á
leiðtogafundi EB-ríkjanna í Edin-
borg var samþykkt að veita Dönum
undanþágur varðandi mikilvæg at-
riði, s.s. þátttöku í sameiginlegri
varnarstefnu og peningalegum sam-
runa. Hefur mikill meirihluti Dana
síðan verið fylgjandi Maastricht-
samkomulaginu í skoðanakönnun-
um.
Andstæðingar samkomulagsins
'segja undanþágur Dana vera sýnd-
armennsku og engu breyta um raun-
verulegt innihald samningsins.
Maastricht-kosningarnar í Danmörku 18. maí
Ómyrkur í máli
Havel hefur hvatt til ákveðinna
aðgerða í Bosníu en engar sann-
anir eru um morðsamsæri gegn
honum.
Stóð til að ráða
Reuter
„Leikfang“ ársins
ANNE Nicole Smith glöð á svip fyrir framan nýjan glæsivagn sem
henni áskotnaðist í gær er hún var útnefnd leikfang ársins 1993
af tímaritinu Playboy. Til viðbótar bifreiðinni fæ_r hún 100.000 doll-
ara í reiðufé. Hefur hún því af rnörgu að státa. í júní-hefti tímarits-
ins verða birtar myndir af henni á Evuklæðum á 10 síðum.
Havel af dögum?
Prag. Reuter.
YFIRMENN tékknesku lögreglunnar og talsmaður innanrikisráðu-
neytisins í Prag sögðu í gær að engar vísbendingar hefðu fundist
er stutt gætu kenningar um að erlendir illvirkjar hefðu ætlað að
ráða Vaclav Havel forseta af dögum.
í Tékkíu og hversu lengi þeir yrðu
í haldi áður en þeir yrðu að yfir-
gefa landið.
Mennirnir voru handteknir eftir
að bréf hafði borist til blaðsins
Blesk þar sem varað var við nafn-
greindum öfgamönnum frá Svart-
fjallalandi. Var því haldið fram í
bréfinu að þeir ætluðu að ráða
Havel forseta af dögum vegna ný-
legra yfirlýsinga hans um ástandið
í fyrrum Júgóslavíu.
I lok apríl hvatti Havel til þess
á blaðamannafundi í Hvíta húsinu
í Washington að gripið yrði til ráð-
stafana er dugðu til þess að stöðva
stríðið í Bosníu. Orð hans voru túlk-
uð sem svo að hann styddi hug-
myndir Bills Clintons Bandaríkja-
forseta um loftárásir á stöðvar
Serba.
Embættismenn í Prag sögðu í
gær að talið væri að bréfið til Blesk
væri liður í uppgjöri andstæðra
júgóslavneskra glæpahópa sem
stunduðu iðju sína frá Tékkíu.
Fundust engin vopn við húsleit hjá
mönnunum sem nafngreindir voru
í bréfinu.
Þessar upplýsingar stangast á
við fullyrðingar Jans Rumls innan-
ríkisráðherra sem sagði í viðtalið
við tékkneska sjónvarpið í fyrradag
að fimm útlendir tilræðismenn
hefðu verið teknir fastir vegna
gruns um að þeir hefðu ætlað að
ráða Havel af dögum.
„Það er ekkert sem bendir til
þess að forsetanum hafi verið
brugguð launráð. Við höfum ekki
komist yfir neinar sannanir þess
efnis,“ sagði Jan Subert, talsmaður
innanríkisráðuneytisins á blaða-
mannafundi í gær.
Talsmaður lögreglunnar sagði að
fimm menn, allir frá fyrrum lýðveld-
um Júgóslavíu, sem handteknir
voru í fyrradag vegna þessa máls
yrðu reknir úr landi „vegna glæpa-
starfsemi." Hann vék sér hins veg-
ar hjá því að svara hvers vegna
mennirnir yrðu ekki sóttir til saka
Nýútkomin bók um menntamenn o g kommúmsma í Danmörku
Mikil áhrif Laxness með-
al danskra kommúnista
Kaupmannahöfn. Frá Sigrúnu Davíðsdóttur fréttaritara
I nýrri danskri bók um kommúnisma og
danska menntamenn á árunum 1918 til
1960 er fjallað um hvernig margir mennta-
menn voru ofurgagnrýnir heima fyrir um
leið og þeir sáu paradís á jörðu í Svovét-
ríkjunum. I bókinni er meðal annars nefnt
að Halldór Laxness hafi haft mikil áhrif á
umræðuna í Danmörku á fjórða áratugnum
og að margir gamlir kommúnistar nefni
hann sérstaklega til sem áhrifavald.
Bókin, sem heitir „Kommunismens kultur“
og kom út á baráttudegi verkalýðsins 1. maí
er um danska kommúnistaflokkinn og mennta-
mennina á árunum 1918-1960. Hún er eftir
Morten Thing, sem er fræðimaður við Hafnar-
háskóla. í henni kemur hann meðal annars inn
á áhrif Gerska æfintýrisins eftir Halldór Lax-
ness og síðan uppgjör hans í Skáldatíma.
Fyrrnefnda bókin kom út á íslensku 1930 en
var þýdd og gefin út á dönsku árið eftir.
Rauði þráðurinn í bók Things er hvernig
menntamennirnir, sem voru svo gagnrýnir á
allt og alla heima fyrir, urðu eins og bláeygð
börn þegar Sovétríkin voru annars vegar, þrátt
fyrir að margir þeirra færu þangað. Og jafn-
vel þó efinn nagaði þá að einhveiju leyti, þá
vörðu þeir Sovétríkin og þróunina þar með
kjafti og klóm heima fyrir. í þessu sambandi
segir Thing að áðurnefnd bók Laxness sé
mikilvæg sem vitnisburður um hugarfarið í
hópi menntamanna, er annaðhvort voru með-
Morgunblaðsins.
limir kommúnistaflokksins, höfðu samúð með
málstaðnum eða voru meðreiðarsveinar hans.
Laxness í hlutverki fræðara
Thing segir áhrif Laxness á þessum tíma
ekki síst mikil því í upphafi Gerska æfintýris-
ins gagnrýni Laxness það sem hann kalli
Sovétáróður og auglýsingar. Þar með setur
rithöfundurinnn sjálfan sig í stól fræðara, sem
ekki gleypir hlutina hráa, heldur metur hlutina
sjálfur. Einmitt þess vegna hafa margir gaml-
ir kommúnistar í viðtölum við Thing nefnt bók
Laxness sem mikinn áhrifavald í lífi þeirra. í
samtali við Morgunblaðið sagði Thing að þó
bók hans fjallaði um danska menntamenn og
danskar aðstæður þá hafi hann álitið nauðsyn-
legt að nefna Laxness, því hann hafi fundið
hve mikil áhrif hann hefði haft og því væri
ekki hægt að gefa rétta mynd af tímabilinu
án þess að nefna hann.
Thing bendir á að Laxness var einn af
mörgum útlendingum, sem var viðstaddur
réttarhöldin yfir Búkarín 1938 í opinberu boði
Sovétríkjanna. Ákæran hljóðaði upp á morð
og önnur afbrot. Thing segir það skíni ljóslega
í gegnum frásögn Laxness að hann geri sér
grein fyrir að í ákærunni feldist pólitískt upp-
gjör. Þó að margir kommúnistar gerðu sér
líka grein fyrir þessu, þá segir höfundur að
Laxness undirstriki hinn pólitíska þátt réttar-
haldanna fremur en sjálfar ákærurnar og þar
með heyrist í frásögninni dauft bergmál af
sannfæringu um að réttarhöldin væru kannski
fyrst og fremst pólitískt uppgjör.
Kommúnisminn sem trú
Þegar kom að uppgjöri Laxness við þetta
tímabil ævi sinnar í Skáldatíma 1963 bendir
Thing á að þar skýri rithöfundurinn fyrri af-
stöðu sína með trú. Þessi skýring fellur inn í
skýringu Things sjálfs á hversu heitlega marg-
ir danskir menntamenn ráku áróður fyrir kom-
múnismanum á þessum tíma. Hann hafi verið
þeim trúarbrögð og umræðurnar því verið á
þeim nótum. En hann skýrir einnig afstöðu
þeirra með öðrum atriðum, eins og löngun til
að vera á móti ríkjandi skipulagi og formfestu
og eins að hinn andsovéski áróður hafi einnig
verið hart rekinn og kallað á skýr svör.
Morten Thing er sjálfur fæddur inn í sósíal-
íska fjölskyldu, en faðirinn sagði sig úr komm-
únistaflokknum 1958 eftir innrásina í Ung-
verjalandi. Thing hefur verið athafnasamur í
vinstri hreyfingunni síðan á námsárum sínum.
Bókin, sem er doktorsritgerð og verður varin
síðar í mánuðinum, er meðal annars skrifuð
því hann langaði að gera sér grein fyrir hvern-
ig hefði staðið á þeirri blindu, sem margir
menntamenn sýndu í afstöðu sinni til Sovét-
ríkjanna og þróunarinnar þar.
§5
Mótmæla
200 míliini
STJÓRNVÖLD í Argentínu hafa
mótmælt útfærslu Breta á fisk-
veiðilandhelginni við Suður-
Georgíu og Suður-Sandvíku-
reyjar í 200 mílur. Gera Argent-
ínumenn kröfu til eyjanna á
sama hátt og til Falklandseyja
en Bretar segja útfærsluna
nauðsynlega til að koma í veg
fyrir rányrkju togaraflota víðs
vegar að. Þótt Argentínumenn
hafi tapað stríðinu um eyjarnar
1982 hefur hún ekki látið af
tilkalli til þeirra og vísar til þess,
að Sameinuðu þjóðirnar telji
deiluna um endanleg yfirráð
yfir eyjunum óútkljáða.
Hvítir menn
stofna flokk
HVÍTIR menn í Suður-Afríku,
sem andvígir eru hugsanlegum
yfirráðum blökkumanna í land-
inu, hafa sameinast í einni fylk-
ingu, Afrikaner Volksfront.
Komu fulltrúar 20 hópa og
flokka og nokkrir þingmenn
saman til stofnfundarins í bæ
skammt frá Pretoríu en helsta
stefnumálið er sjálfstæði hvítra
manna án íhlutunar svartra.
Er flokkurinn andvígur þeim
viðræðum, sem nú eiga sér stað
milli fulltrúa kynþáttanna. Hef-
ur óöldin í Suður-Afríku ýtt
undir ótta hvítra manna við
framtíðina og vilja margir, að
landinu verði skipt endanlega
upp milli hvítra og svartra.
Nýr forseti á
Sri Lanka
ÞINGIÐ á Sri Lanka kaus í gær
nýjan forseta í stað Ranasinghe
Premadasa, sem lét iífið í
sprengjutilræði 1. maí ásamt
23 mönnum öðrum. Heitir nýi
forsetinn Dingiri Banda Wije-
tunga og var forsætisráðherra
í stjórn Premadasa. Þykir hann
heldur metnaðarlítill og óttast
margir, að hann verði eins og
strengbrúða í höndum þeirra,
sem ráða mestu innan stjórnar-
flokksins.
Uppselt í
Buckingham
til 1996
UPPPANTAÐ er í skoðunarferð
um Buckinghamhöll allt til árs-
ins 1996 aðeins viku eftir að
Elísabet Englandsdrottning til-
kynnti, að hún ætlaði að opna
höllina almenningi. Verður hún
þó aðeins opin í átta vikur á
sumri en andvirði aðgöngumið-
anna á að nota til að kosta við-
gerðir á Windsor-kastala, sem
skemmdist mikið í eldi á síðasta
ári. Er búist við, að 40.000
manns komi í höllina þennan
tíma og hafa nú 120.000 manns
greitt 800 kr. hver til að fá að
líta dýrðina augum.
Bognar gúrk-
ur leyfilegar
TALSMAÐUR framkvæmda-
stjórnar Evrópubandalagsins,
EB, neitaði í gær fréttum í
bresku dagblaði þess efnis, að
það ætlaði að leggja blátt bann
við bognum gúrkum. Sagði
hann, að flokkunarreglur fyrir
gúrkur væru frá +arinu 1988
og engin ástæða til að breyta
þeim. Það var dagblaðið The
Daily Mirror, sem flutti þá
fregn, að „skriffinnarnir" í
Brussel hefðu í hyggju að banna
bognar gúrkur en talsmaður
EB sagði, að leyfilegt væri að
selja allar óskemmdar gúrkur,
jafnt bognar sem beinar.