Morgunblaðið - 08.05.1993, Blaðsíða 49

I
I
I
I
I
>
§
I
I
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. MAÍ 1993
Opið bréf til fjölmiðla
áður en einkavæðingin átti sér stað.
Frá stjóm Bandalags starfsmanna
ríkis og bæja:
Fyrir Alþingi liggja nú frumvörp
um einkavæðingu á opinberum
stofnunum, og til stendur að bjóða
út margvíslega starfsemi sem fram
til þessa hefur verið starfrækt af
opinberum aðilum. í sumum tilvik-
um er ráðgert að stíga skref í átt
til einkavæðingar í áföngum með
því að gera stofnanir fyrst að hluta-
félögum í eigu opinberra aðila en
taka síðar ákvörðun um sölu hluta-
félaga.
BSRB telur að rangt sé að al-
hæfa um rekstrarform. í sumum
tilvikum er skynsamlegra að fyrir-
tæki annist starfsemi á opnum
markaði en í öðrum tilvikum er
betra að reksturinn sé í höndum
opinberra aðila. í enn öðrum tilvik-
um er ekki augljóst hvor kosturinn
er heppilegri. Opinber þjónusta á
að vera sveigjanleg og síbreytileg
í ljósi breyttra aðstæðna, tækni-
framfara o.s.frv. Starfsfólk á hverj-
um stað þekkir öðrum fremur til
viðkomandi starfsemi og á því að
vera með í ráðum þegar breytingar
eru til umræðu. BSRB hefur ítrekað
boðið til viðræðna um þessi efni og
beitt sér fyrir umræðu um reynslu
erlendra þjóða í þessum efnum.
Reynsla annarra þjóða
Einkavæðing hefur verið áber-
andi í þjóðfélagsumræðunni í ná-
grannalöndum okkar undanfarin ár
og víða komist í framkvæmd, þótt
í mismiklum mæli sé. í hliðstæðri
umræðu hér á landi liggur í augum
uppi að við eigum að skoða reynslu
annarra þjóða af einkavæðingu og
læra af heniíi. Um er að ræða með-
ferð opinberra eigna, fjármuni al-
mennings í landinu og þjónustu við
hann - og ekkert annað en ábyrgð-
arleysi að renna blint í sjóinn með
framkvæmd mögulegrar einkavæð-
ingar.
Reynslan erlendis frá er í mörg-
um tilvikum sú, að þegar einkavætt
hefur verið á sviðum þar sem ekki
er samkeppni hefur þjónustan ekki
batnað. Sums staðar hefur þjónust-
an versnað til muna. í sumum tilvik-
um hefur hún batnað hjá fjársterk-
um aðilum en versnað hjá þeim sem
hafa minni efni. Iðulega hefur
einkavæðing við fákeppnisaðstæður
virst hagkvæmur kostur fyrst í stað
en reynst kostnaðarmeiri síðar
meir.
Reynslan erlendis frá er sú að
hæst launuðu starfsmennirnir hafa
hækkað stórkostlega í launum en
launakjör annarra hafa rýrnað eða
staðið í stað. Þetta kann að ein-
hveiju leyti að skýra hvers vegna
yfirmenn eru oft á tíðum fylgjandi
því að gera stofnanir að hlutafélög-
um - það gefur þeim aukið sjálf-
dæmi um eigin kjör.
Reynslan erlendis frá segir að
fólk hafi misst vinnuna í stórhópum
þegar ríkisfýrirtæki hafa verið
einkavædd. Þetta hefur einnig átt
við þegar ýmsir starfsþættir hafa
verið boðnir út. Á tímum atvinnu-
leysis er það ábyrgðarhluti að
fækka starfsfólki nema að mjög vel
athuguðu máli, og þá ekki án þess
að skoða málin í stærra samhengi.
Hvað vinnst t.a.m. með því að segja
upp fólki, greiða því atvinnuleysis-
bætur og vísa því aftast í atvinnu-
leysisbiðraðirnar?
Reynslan erlendis frá gefur
ástæðu til að ætla að einkavæðing
og útboð hafi beinlínis stundum
verið ákveðin til þess að rýra kjörin
og draga úr réttindum starfsfólks.
Útboð á ræstingu er dæmi um rétt-
indamissi jafnhliða fækkun starfs-
fólks.
Reynslan af skattlagningu einka-
fyrirtækja er sú að erfitt hefur
reynst að ná eðlilegri skattheimtu.
Opinberar stofnanir sem hafa skilað
hagnaði skila aðeins broti af honum
í gegnum skattgreiðslur eftir að
þeim hefur verið breytt i einkafyrir-
tæki. Verulegur hluti þess arðs sem
áður rann til samneyslunnar rennur
nú til nýrra eigenda á markaði.
Auglýst eftir röksemdum
Á sínum tíma var Bifreiðaeftirlit-
ið gert að einkafyrirtæki. Nú er
talað um þvottahús ríkisspítalanna,
tóbakseinkasöluna, lyfj averslunina,
Póst og síma og þannig mætti
áfram telja.
Það er lágmark að röksemdir
komi fram með og á móti. Því mið-
ur hefur sú ekki orðið reynslan.
Ráðamenn láta alhæfingar og al-
mennar stefnuyfirlýsingar nægja
og hafa iðulega komist upp með
slíkt án þess að vera krafðir um
að færa rök fyrir máli sínu.
Fjölmörg dæmi má taka um
þetta. Um nýframlagt lyfjadreifing-
arfrumvarp var t.d. skírskotað til
þess sem hlyti að gerast við þær
breytingar sem frumvarpið boðaði.
Þannig var staðhæft: „Það segir sig
sjálft að slíkt mun hafa í för með
sér miklar verðlækkun..." Það er
ekkert sem segir sig sjálft í þessu
sambandi, reyndar margt sem
bendir til að lyljaverð muni hækka
við breytingarnar.
Póstur og sími er annað dæmi
um yfirborðskennda umræðu af
þessu tagi á opinberum vettvangi.
Þegar áform um að gera Póst og
síma að hlutafélagi voru kynnt, var
vitnað til almennrar pólitískrar
stefnu og skírskotað almennt til
faglegs mats. Staðreyndin er hins
vegar sú að þau faglegu rök sem
færð hafa verið fram um breytingu
á Pósti og síma í opinberri umræðu
hér á landi hafa gengið í þveröfuga
átt en þá að tilefni sé til einkavæð-
ingar. Reyndar má furðu gegna að
slík áform séu uppi í ljósi þess að
á daginn hefur komið að þjónustu
Pósts og síma er ein sú ódýrasta í
heimi.
í sumum tilvikum er skírskotað
til almennrar stefnuyfirlýsingar rík-
isstjórnarinnar, svo sem í athuga-
semdum með lagafrumvarpi til laga
um breytingu á lögum um verslun
ríkisins með áfengi og tóbak. Þar
segir einfaldlega að frumvarpið sé
„í samræmi við fyrirheit í stefnuyf-
irlýsingu ríkisstjórnarinnar um að
draga úr ríkisumsvifum þar sem
þess sé kostur..." En hér væri nær
að spyija hveijir eru kostirnir og
hveijir eru gallarnir við slíkar breyt-
ingar í stað þess að gefa sér að
hvar sem hægt er sé að koma einka-
væðingu við skuli það gert.
Ábyrgð Alþingis, fjölmiðla og
samtaka á vinnumarkaði
Það hlýtur að vera á ábyrgð al-
þingismanna, fjölmiðla og samtaka
á vinnumarkaði að stuðla að mál-
efnalegri umræðu um kosti og galla
á hveiju tilviki um sig. Það er mjög
varasamt að áform sem byggja á
almennri stefnu og lítt grunduðu
mati nái fram að ganga án allrar
gagnrýninnar umræðu.
Rekstrarform á ekki að vera tak-
mark í sjálfu sér. Spyija þarf um
kosti og galla á rekstrarformi með
tilliti til þeirrar þjónustu sem veitt
er, tilkostnaðar og vinnufyrirkomu-
lags — og ef eitthvað má til betri
vegar færa þarf að ígrunda hvetju
þurfi að breyta og þá hvers vegna.
Ef til dæmis talið er nauðsynlegt
að gera stofnun að hlutafélagi þarf
að spyija hvers vegna, til að auka
sveigjanleika í rekstri? Hvernig,
hvaða ákvarðanir er ekki hægt að
taka nú sem hægt er með breyttu
rekstrarfyrirkomulagi? Hér þarf að
spyija hvort ekki sé hægt að fram-
kvæma breytingar við núverandi
rekstrarskilyrði? Hvers eðlis er sú
hagræðing sem iðulega er nefnd í
þessu sambandi? Á að fækka störf-
um? Eða er það ef til vill hreint
ekki hægræðing sem vakir fyrir
mönnum?
í ÁTVR var bruggað brennivín.
Sú framleiðsla var einkavædd, að
sögn í hagræðingarskyni. Síðar
kom á daginn að unnið var að þess-
ari framleiðslu á lagerum ÁTVR
þegar álag var lítið við önnur störf.
Enda kom á daginn að verð á þess-
um vörum hækkaði við breyting-
una. Forsvarsmenn ÁTVR voru hins
vegar ekki spurðir opinberlega álits
Nú má ■ spyija um ávinnmginn
vegna einkavæðingar tóbakssöl-
unnar og sölu á þvottahúsi Ríkis-
spítala, breytinga á Pósti og síma,
Lyíjaverslunar ríkisins og þannig
mætti áfram telja: Yrði þetta betra
fyrir skattborgarann, neytandann?
Yrði þetta hægkvæmara fyrir við-
komandi stofnun? Hvað með hagn-
að og arð: á að skapa arð af starf-
seminni, hvert á hann að renna,
hvaða áhrif hefir breytingin á at-
vinnuástand, hvað með önnur sjón-
armið?
Meginmálið hlýtur að vera að
fara vel með sameiginlegar eignir
almennings og tryggja góða þjón-
ustu. Einkavæðingaráform mega
því ekki byggjast á órökstuddum
trúarsetningum markaðshyggju-
manna heldur verður að sýna fram
á með rökum að þessi áform eigi
rétt á sér. í þeim efnum hljóta ábyrg
stjórnvald að hafa hagsmuni eig-
endanna, almennings í landinu að
leiðarljósi.
Það er hlutverk fjölmiðla að
stuðla að gagnrýninni og málefna-
legri umræðu um þjóðþrifamál.
Þess vegna er þeim nú skrifað opið
bréf til að hvetja þá til að búa svo
um hnúta að fram fari ítarleg um-
ræða í landinu áður en almennings-
eignir eru settar á markað.
Stjóm BSRB
Grettisgötu 89, Reykjavík
Pennavinir
Frá Ghana skrifar 25 ára stúlka
með áhuga á ferðalögum o. fl.:
Sheba Aba Eguandziwah,
43 Methodist Road,
P. O. Box 43,
Apam,
Ghana.
Frá Ghana skrifar 25 ára karl-
maður með áhuga á tónlist, nátt-
úrulífi, ferðalögum og biblíulestri:
Hector Ampah,
P.O. Box A-144,
Cape Coast,
Ghana.
LEIÐRÉTTINGAR
535 milljónir
Heildarkostnaður við stækkun
Sjúkrahúss Suðurlands er 535 millj-
ónir en ekki 720 eins og ranghermt
var 6. maí hér í Morgunblaðinu.
Stækkuninni er skipt í tvo áfanga.
Fyrri áfanginn er talinn kosta um
177 mijljónir og sá síðari 356 millj-
ónir. Á næsta ijárlagaári sækir
sjúkrahúsið um 178 milljónir vegna
framkvæmda við fyrri áfanga
stækkunarinnar.
Beðist er velvirðingar á mistök-
um þessum
Ekki langaafi
Það skal tekið fram, að Bjarni
Thorarensen skáld er langalangafi
Elínar K. Thorarensen, en ekki
langafi, svo sem misritaðist hjá
Morgunblaðinu er hún leiðrétti
ummæli Björns Th. Björnssonar
listfræðings í apríl sl. í sambandi
við ummæli hans um Bjarna í sjón-
varpsþættinum „Á Hafnarslóð".
Er beðist velvirðingar á mistök-
unum.
Athugasemd frá
Tækniskólanum
Guðbrandur Steinþórsson, rektor
Tækniskóla íslands, hefur gert at-
hugasemd vegna fréttar um ráðn-
ingu nýrra starfsmanna til Örtölvu-
tækni-Tölvukaupa í viðskiptablaði
sl. fimmtudag. Þar kom fram að
einn þeirra hefði lokið tæknistúd-
entsprófi frá Tækniskóla íslands.
Guðbrandur segir að ekki sé um
það að ræða að nemendur ljúki
tæknistúdent-sprófi frá skólanum
heldur hljóti þarna að vera átt við
raungreinadeildarpróf.
TVOFALDUR
1. VINNINGUR