Morgunblaðið - 14.05.1993, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. MAÍ 1993
Framhaldsskólí - móðurskólí
eftir Sölva Sveinsson
Nefnd um mótun menntastefnu
skilaði áfangaskýrslu á útmánuð-
um, og hefur hún vakið verðskuld-
aða athygli, enda er það í sjálfu
sér góð nýbreytni hjá stjórnskip-
aðri nefnd að varpa út í þjóðlífið
margvíslegum hugmyndum, sem
hljóta að kalla á viðbrögð, bæði
andsvör og undirtektir. Síðan á að
semja frumvörp til laga.
Með hæfilegri einföldun má
segja, að nefndarmenn telji vanda
framhaldsskólans fjórþættan: 1)
Stór hópur nemenda hjakkar í
sama farinu og flosnar upp frá
námi án lokaprófs; 2) allt of fáir
hefja nám á starfsbrautum; 3) of
margir nemendur hrasa á fyrsta
námsári í háskóla, og 4) iðnnámi
er ábótavant í ýmsum greinum.
Það er grafalvarlegt mál, að ein-
ungis um 9,4% af hveijum árgangi
skuli hefja starfsnám strax eftir
grunnskólapróf. Miklum mun fleiri
leggja stund á verknám meðal
annarra þjóða, einkum þeirra sem
skara fram úr í tæknilegum efnum,
t.d. Þjóðveija og Japana.
Vísast liggja ýmsar ástæður til
þess, að unglingar flykkjast í bók-
nám, og ekki er unnt að finna
nokkra einhlíta skýringu. Ein
ástæða er, að yfirleitt hefur ekki
verið búið vel að verknámi, af því
að hver nemandi kostar meira á
þeim vettvangi en í bóknámi; það
er tiltölulega ódýrt að búa til stúd-
enta. Meiri kostnaður hefur leitt
til þess, að verknámsskólar hafa
að einhveiju leyti staðnað og
hjakkað í sama fari, og þá jafnvel
dagað uppi í tæknilegu tilliti.
Að sumu leyti hefur verknám
ekki verið nægilega vel skilgreint,
þannig að ekki hafa haldizt í hend-
ur lokapróf og réttindi; þar er
bæði við skóla og atvinnulíf að
sakast.
Loks vil ég nefna viðhorf í
. þjóðfélaginu. Bóknám hefur verið
í meiri metum en verknám eftir
að þjóðin uppgötvaði að bókvit
yrði í askana látið. Og stúdents-
próf hefur þrátt fyrir allt verið
góður undirbúningur fyrir ýmis
störf og æðri menntun.
Nefndarmenn varpa fram mörg-
„Það er grafalvarlegt
mál, að einungis um
9,4% af hverjum ár-
gangi skuli hefja starfs-
nám strax eftir grunn-
skólapróf. Miklum mun
fleiri leggja stund á
verknám meðal ann-
arra þjóða, einkum
þeirra sem skara fram
úr í tæknilegum efnum,
t.d. Þjóðveija og Jap-
ana.“
um hugmyndum, sem þeir telja til
bóta, m.a. að tengja innritun í
framhaldsskóla í meira mæli við
einkunnir í grunnskóla en verið
hefur um sinn. í þessari grein
ætla ég að staðnæmast við eina
hugmynd nefndarmanna, um móð-
urskóla. Í skýrslunni segir (bls.
50): „Oft bjóða nálægir skólar upp
á sama nám þó að um námsbraut-
Að rugga bátnum undir sér
eftir Tómas Inga
Olrich
Það kom fram í máli utanríkis-
ráðherra íslands í ríkisútvarpinu á
mánudaginn 10. maí sl. að „ef EES
samningurinn og tvíhliðasamning-
urinn eru orðnir hluti af íslenskum
lögum þá eru það íslensk lög studd
þjóðréttarlegum skuldbindingum og
eru þess vegna ríkjandi umfram
eldri innlend lög sem kunna að segja
eitthvað annað.” Þetta er eflaust
rétt svo langt sem það nær. Það
er hins vegar nokkuð erfitt að átta
sig á því hve langt þessi orð ráðherr-
ans ná.
Meginmál EES samningsins er
lögtekið hér á landi, og verður virkt
þegar samningurinn öðlast gildi.
Við þá lagasetningu var tekið fram
að tiltekin ákvæði í bókunum og
viðaukum skyldu hafa lagagildi eins
og meginmál samningsins (þ.e.
ákvæði bókunar 1 við samninginn
og ákvæði 9 töluliðar VIII. viðauka
og g-liðar 1. töluliðar XII. viðauka
við samninginn). Með gagnályktun
verður að líta svo á að ákvæði ann-
arra bókana, þar með talin bókun
3, sem fjallar um innflutning á
vinnsluvörum úr landbúnaðarhrá-
efnum, hafi ekki verið lögtekin hér
á landi.
Tvíhliðasamningur um innflutn-
ing á tilteknum landbúnaðarvörum,
sem utanríkisráðherra gerði með
nótuskiptum, hefur ekki verið lagð-
ur fyrir Alþingi, en samningurinn
sækir stuðning í bókun 42 með EES
samningnum. Sú bókun hefur ekki
verið lögtekin.
Af þessu má ráða að orðalag
ráðherrans er ónákvæmt. Ummæli
ráðherrans hafa verið skilin svo að
lagasetning sé óþörf, þar eð megin-
mál EES samningsins hafi verið
lögtekið hér á landi. Varpar þetta
óljósu orðalag sérkennilegri birtu á
það mikla löggjafarstarf, sem unnið
hefur verið á Alþingi í tengslum
við_ EES samninginn.
í bókun 35 um framkvæmd á
reglum EES er skýrt ákvæði, sem
utanríkisráðherra hefur gjarnan
Tilraunum til að fá
bankaafgreiðslu í
Vogum haldið áfram
PÁLL Jónsson, sparisjóðsstjóri í Keflavík, heldur því ranglega fram
að sóst hafi verið eftir bankaútibúi í Vogum að sögn Jóns Gunnars-
sonar oddvita Vatnsleysustrandarhrepps. Hins vegar segir hann að
bréflega og munnlega hafi verið farið þess á leit að sett yrði upp
bankaafgreiðsla á staðnum. Samkvæmt athugun á kostnaði yrði um
hálft stöðugildi að ræða ásamt leigu á húsnæði. Tæki og búnaður
væru þegar í eigu sparisjóðsins og vart þyrfti 300 milljóna kr. inn-
lán til að standa undir þjónustunni eins og haldið hefði verið fram.
Jón gerir að umræðu sinni um- og bætti við að þau ummæli spari-
mæli Páls þess efnis að fá atvinnu-
tækifæri séu í Vogum og flestir sem
þar eigi heima vinni í Hafnarfirði,
Keflavík eða á flugvellinum þannig
að á daginn séu ekki aðrir í byggð-
arlaginu en konur og börn. „Þessi
ummæli sparisjóðsstjórans eru hon-
um til mikils vansa og augljóst er
að hann hefur ekki hugmynd um
það sem hann er að tjá sig um. I
Vogum er fjöldi góðra fyrirtækja í
fjölbreyttum rekstri og hjá þessum
fyrirtækjum starfar fjöldi heima-
manna. Ekki er mér kunnugt um
að fram hafí farið könnun á hve
stór hluti vinnuafls starfar innan
Voga og hve stórt hlutfall annars
staðar en það er alveg ljóst að full-
yrðing Páls, eins og hún er sett
fram, er beinlínis röng,“ sagði Jón
sjóðsstjórans að ekki væru nema
konur og börn í byggðarlaginu yfír
daginn væru óskiljanleg og helst
væri hægt að draga þá álykun að
hann áliti konur undirmálsborgara
sem ekki þyrftu á bankaþjónustu
að halda.
Haldið áfram
Jón kvaðst e'kki trúa öðru að
óreyndu en að sparisjóðsstjórinn
bæðist afsökunar á órökstuddum
ummælum sínum eða rökstyddi þau
og skýrði ella. Hann sagði að til-
raunum sveitastjórnar til að fá
bankaafgreiðslu í Vogum væri ekki
lokið og íbúar hlytu að velta því
fyrir sér hvar bankaviðskiptum
þeirra væri best borgið í Ijósi þeirr-
ar þjónustu sem boðið væri upp á.
ir sé að ræða sem lítil eftirspurn
er eftir. Rekstrarleg óhagkvæmni
vegna fárra nemenda hlýtur að
veikja stöðu námsbrautarinnar á
hveijum stað.“ Þetta er rétt og er
raunar furðulegt, að ráðuneyti
hafi ekki nú þegar tekið á slíkum
málum. En hugmyndin um móður-
skóla er ekki einungis góðra gjalda
verð af þessum sökum. Móðurskól-.
ar eiga vitaskuld að annast til-
raunastarfsemi, endurmenntun og
hafa forystu um skipulagningu nýs
náms.
Undanfarin fimm ár hefur Fjöl-
brautaskólinn við Ármúla verið að
þróast í þessa átt. Þar eru hlið við
hlið brautir til stúdentsprófs og
stuttar starfsmenntabrautir, eink-
um á heilbrigðissviði. Sjúkraliða-
braut er þeirra stærst, og auk
gi-unnnámsins stendur skólinn fyr-
ir endurmenntun og framhalds-
námi sem er enn í mótun. Nám
fyrir aðstoðarmenn tannlækna
hófst fyrir þremur árum og voru
hinir fyrstu brautskráðir um síð-
ustu jól. Tannlæknadeild Háskóla
íslands annast starfsþjálfun.
Fyrstu læknaritararnir ljúka bók-
legu námi nú í vor. Sú braut var
skipulögð í samvinnu Félags ís-
lenzkra Iæknaritara og ráðuneyta
heilbrigðis- og menntamála. Skól-
inn hefur síðan átt ánægjulega
samvinnu við heilsugæzlustöðv-
arnar í Reykjavík og nágrenni, rík-
isspítala og Borgarspítala um
starfsnám. Skólinn hefur auk þess
staðið fyrir löggildingarnámskeiði
fyrir læknaritara auk endurmennt-
unar, og er sú starfsemi nú að
komst í fastar skorður. Rekstur
lyfjatæknabrautar hófst síðastliðið
ár, og í haust verður lyfjatæknum
boðið upp á endurmenntunarnám-
skeið. Allar þessar brautir veita
tiltekin lögvernduð réttindi. Fyrir-
hugað er að í haust bætist við
bóklegt nám fyrir nuddara, en það
er skipulagt í samvinnu Félags ís-
lenzkra nuddara, menntamála-
Sölvi Sveinsson
ráðuneytis og skólans. Starfsþjálf-
un verður á vegum félagsins í skóla
þess.
Skóli af þessu tagi er heppileg
rekstrareining. Nemendur eru um
700 og festa ríkir í skólastarfinu.
Sífellt fleiri nemendur samþætta
nám á heilbrigðisbrautum og ljúka
jafnvel tveimur brautum. Margir
þættir í menntun heilbrigðisstétta
eru sameiginlegir og þar með næst
ákveðin hagkvæmni þegar þessar
brautir eru á einum stað. Þeir sem
þess óska geta síðan haldið áfram
til stúdentsprófs, ef hugur þeirra
stendur til þess.
Ýmislegt fleira er á döfinni, en
ekki er tímabært að fjalla um það
á þessum vettvangi. Niðurstaðan
af þessum hugleiðingum er því sú,
að með móðurskólum næst ákveðin
hagræðing, sem er öllum til góðs,
einkum nemendum, auk þess sem
kostnaður minnkar. Starfsmennta-
náminu er gert jafnhátt undir höfði
og hefðbundnu bóknámi og því
lýkur með prófi sem veitir tiltekin
réttindi.
Höfundur er aðstoðar skóla-
meistari Fjölbrautaskólans í
Ármúla.
Tómas Ingi Olrich
vitnað til í umræðum á Alþingi um
meint framsal á löggjafarvaldi til
stofnana Evrópubandalagsins:
„... með samningi þessum er stefnt
að einsleitu Evrópsku efnahags-
svæði sem byggist á sameiginlegum
reglum, án þess að samningsaðila
sé gert að framselja löggjafarvald
til stofnana Evrópska efnahags-
svæðisins.“
Ljóst er að reglur Evrópubanda-
lagsins eru rétthærri en réttarregl-
ur hvers bandalagsríkis fyrir sig.
Það gildir hins vegar ekki um aðild
íslands að EES. Skuldbindingin,
sem í EES samningnum er fólgin,
er þjóðréttarlegs eðlis, og ekki víð-
tækari en í öðrum þjóðréttarlegum
samningum. Kemur það mjög skýrt
fram í áliti þeirra fjögurra lögfræð-
inga, sem utanríkisráðuneytið fékk
til að fjalla um stjórnarskrána og
EES samninginn. Sú álitsgerð hefur
verið eitt af grundvallargögnum í
málflutningi utanríkisráðherra, for-
sætisráðherra, og þeirra stjórnþing-
manna, sem um EES málið hafa
fjallað á Alþingi, en þeirra á meðal
er sá sem þetta ritar.
Það ^er margt verk þarfara að
vinna um þessar mundir en að vekja
upp efasemdir um stöðu íslenskrar
löggjafar gagnvart EES samningn-
um. Slíks var síst þörf nú og verður
að teljast óþurftaverk, ekki síst
miðað við alla þá vinnu, sem lögð
hefur verið í að skýra stöðu löggjaf-
ans gagnvart Evrópubandalaginu
bæði á Alþingi og á öðrum vett-
vangi þjóðmálaumræðunnar.
Höfundur er alþingismaður
Sjálfstæðisflokksjns fyrir
Norðurlandskjördæmi eystra.
Tannlæknisþjónusta
barna þarf að hefj-
ast fyrir fæðingn
eftir Ólaf
Höskuldsson
Á sjöunda mánuði þungunar ætti
sérhver móðir að leita til tannlækn-
is — ekki fyrir sig heldur væntan-
legt barn sitt.
En hvers vegna svona snemma?
Hvaða erindi getur barn í móður-
kviði átt við tannlækni? Vegna þess
að ekki er ráð nema í tíma sé tekið
og vegna þess að eftir að bam er
í heiminn komið mæðist móðirin í
svo mörgu að fyrsta heimsókn
hennar með barnið til tannlæknis
vill oft dragast úr hömlu. Erindið
er að afla sér góðrar og gagnlegrar
vitneskju. Þarna kunna hálfrar
klukkustundar fræðsla og leiðbein-
ingar tannlæknis um notkun flúors,
munnhirðu og mataræði seinna að
spara bæði barni og móður vöku-
nætur, tár og umtalsverða fjár-
muni. Að sjálfsögðu nýtir móðirin
þessa fræðslu við þau börn sem
henni kunna seinna að fæðast og
að jafnaði er því ekki þörf að endur-
taka þessa heimsókn þótt bömin
yrðu fleiri.
Önnur heimsókn barns til tann-
læknis er svo við hæfi þegar fram-
tennurnar átta, ijórar í hvorum
gómi, em komnar eða ekki seinna
en þegar barnið fyllir fyrsta árið.
Hafi þá ekkert óhapp orðið þjónar
sú heimsókn einkum því að árétta
það sem fram fór í þeirri fyrstu.
Þriðja heimsóknin má síðan
bíða þar til allar 20 barnatennurn-
ar, 10 í hvorum gómi, hafa birst
sem að jafnaði verður á bilinu
tveggja til þriggja ára. Ekki er þá
fátítt að einhverra aðgerða sé þörf
hjá íslenskum börnum.
Aðrar heimsóknir: Eftir þriggja
ára aldur er mjög mismunandi
hversu oft börn þurfa að leita tann-
læknis auk þess sem þörfin breytist
með árunum. Börn eru nú einu sinni
svo af guði gerð að þeim er mjög
mishætt við tannsjúkdómum. Eink-
um stafar munurinn þó af því að
þau búa við mjög mismunandi
munnhirðu. Því kann Jón litli að
hafa fulla þörf fyrir þijár til ijórar
heimsóknir á ári til tannlæknis en
Bjarni í næsta húsi að nægja að
fara sömu erinda á tólf eða jafnvel
átján mánaða fresti. í þessu er var-
legast að hafa ráð tannlæknisins.
Almennt talað verður það þó að
teljast góð og hagkvæm regla að
barn vitji tannlæknis á sex mánaða
fresti. Við títt og reglulegt eftirlit
getur tannlæknir greint vandamálin
á byijunarstigi. Lausn þeirra verður
þá barninu mun léttari og jafnframt
auðveldari ljáhag foreldrannna.
Undirbúning skyldi spara:
Jafnan telja mæður það eina af
frumskyldum sínum að undirbúa
börn sín sem best fyrir hveija nýja
reynslu í lífinu. Þótt undarlegt megi
virðast sýnir reynslan þó að þegar
ferðinni er heitið til tannlæknis er
undirbúningurinn þeim mun betri
sem hann er minni. Einkum stafar
þetta af því að það er ekki á allra
færi að lýsa tannlækningum svo