Morgunblaðið - 14.05.1993, Page 30

30
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. MAÍ 1993
ÞJÓÐMÁL
STEFÁN FRIÐBJARNARSON
Jafnrétti hjóna -
ný hjúskaparlög
Samnorrænn lagagrundvöllur
Hjónavígslur á Islandi
1961-1990
to £ £ o
V— s

s
CÖ I «o 73 ■O “i r~ ’82 ’83
1986 1987
Borgaralegar vígslur 14,6% 13,8% 13,3% 13,5% 12,0%
Kirkjulegar vígslur 65,4% 86,2% 86,7% 86,5% 88,0%
GD
LÖGGJÖF er meginverkefni
Alþingis. Þetta meginverkefni
fellur á stundum í skugga dæg-
urmála, þingskapa- og utan-
dagskrárumræðna, sem oft
hafa takmarkað þjóðmálavægi.
Meðal merkari löggjafar i vetur
eru ný hjúskaparlög. Með þeim
er steypt í einn lagabálk efnis-
atriðum, sem fjallað var um í
eldri lögum um réttindi og
skyldur hjóna (nr. 20/1923) og
lögum um stofnun og slit hjú-
skapar (nr. 60/1972). Auk þess
vóru felld í lögin ákvæði er
geyma verulegar réttarbætur.
Baksvið og efnisatriði
Allt frá þriðja áratug þessarar
aldar hafa gilt hér á landi mis-
munandi lög um tvo meginþætti
hjúskaparréttar. Annars vegar lög
um stofnun og slit hjúskapar.
Hins vegar lög um réttindi og
skyldur hjóna. Þau fjölluðu um
gagnkvæma framfærsluskyldu
hjóna að einkarétti og um fram-
færsluskyldu gagnvart fjölskyld-
unni og um eignamynstrið í hjú-
skapnum. Enn fremur um skulda-
ábyrgð hjóna og fjárhagslega
stöðu þeirra og um fjárslit við lok
hjúskapar.
Með lögum nr. 10/1962 er lög-
fest ný gerð kaupmála þess efnis
að um séreign geti farið sem um
hjúskapareign eftir lát annars
hjóna. Með lögum nr. 8/1962 eru
reglumar í 8. kafla laga nr.
20/1923 fluttar í erfðalög, 2.
kafla, og sættu þá gagngerri efn-
islegri endurskoðun. I skiptalög-
um nr. 20/1991 er síðan fjallað
um opinber skipti vegna fjárslita
milli hjóna. Sifjalaganefnd telur
að efnisreglur um skipti þessi eigi
að vera í hjúskaparlögum.
Það var sifjalaganefnd (fasta-
nefnd í dómsmálaráðuneytinu)
sem vann frumvarpið að hinum
nýju hjúskaparlögum. Frumvarp
hennar var í 17 köflum og 140
frumvarpsgreinum. Kaflaheitin
tíunda í grófum dráttum efnis-
þætti hinna nýju laga: 1) Efnis-
svið og almenn ákvæði, 2) Hjóna-
vígsluskilyrði, 3) Könnun á hjóna-
vígsluskilyrðum, 4) Hjónavígsla,
5) Ógilding hjúskapar, 6) Hjóna-
skilnaðir, 7) Ábyrgð hjóna á fram-
færslu íjölskyldu, 8) Eignir hjóna,
9) Forræði maka á eign sinni, 10)
Skuldaábyrgð hjóna, 11) Samn-
ingar milli hjóna, 12) Kaupmálar,
13) Fjárskipti milli hjóna án skiln-
aðar, 14) Fjárskipti milli hjóna
vegna hjúskaparslita, 15) Réttarf-
ar í hjúskaparmálum, 16) Meðferð
og úrlausn stjómvalda á málum
samkvæt lögum þessum og 17)
Gildistaka, lagaskil og brottfallin
lög.
Jafnstaða hjóna
Lögin eru einskorðuð við hjón
í skilningi sifjaréttar, það er karl
og konu, sem gefin hafa verið
saman í hjúskap með þeim hætti
að lágmarksskilyrðum um gildi
hjónavígslu sé fullnægt. Þau ná
því ekki til óvígðrar sambúðar.
Þau gera engu að síður hlut sam-
búðarmanns og sambúðarkonu
hinn sama og hjóna í mörgum
samböndum.
Sólveig Pétursdóttir (S-Rvk),
hafði framsögu fyrir meirihluta
allsheijamefndar (stjórnarliða)
þegar frumvarpið kom til annarr-
ar umræðu á þingi. Hún sagði
m.a.:
„í fyrsta kafla frunjvarpsins,
sem fjallar m.a. um jafnstöðu og
verkaskiptingu hjóna, segir í ann-
arri grein, að hjón séu í hvívetna
jafnrétthá í hjúskap sínum og er
með þessu lagt til að afnuminn
verði sá munur á lagastöðu karla
og kvenna sem er að finna í nú-
gildandi lögum um réttindi og
skyldur hjóna.“ Önnur greinin
hljóðar svo:
„Hjón eru í hvívetna jafnrétthá
í hjúskap sínum og bera jafnar
skyldur hvort gagnvart öðra og
börnum sínum. Þeim ber að sýna
hvort öðru trúmennsku, styðja
hvort annað og gæta sameigin-
legra hagsmuna heimilis og fjöl-
skyldu. - Hjón eiga í sameiningu
að annast uppeldi bama sinna, sjá
þeim farborða og hjálpast að við
að framfæra fjölskylduna með
fjárframlögum, vinnu á heimili og
á annan hátt.“
í 3ju grein segir m.a. að „hjón
skuli skipta milli sín verkum á
heimili eftir föngum, svo og út-
gjöldum vegna heimilisrekstrar
og framfærslu fjölskyldu. Hjónum
er skylt að veita hvort öðra upp-
lýsingar um efnahag sinn og af-
komu.“
Hjónavígsluskilyrði og
hjúskaparslit
Karl og kona mega efna til hjú-
skapar þegar þau hafa náð 18 ára
aldri. Ekki má víga skyldmenni í
beinan legg, systkin né kjörfor-
eldri og kjörbam, nema ættleiðing
sé niður felld. Hjúskapartálmar
er lutu að hjúskap andlega fatl-
aðra og tengdra era felldir niður.
Ekki era í hinum nýju lögum
efnislegar breytingar á könnun
hjónavígsluskilyrða né hverjir
megi framkvæmda vígslu, kirkju-
lega eða borgaralega. Sama máli
gildir um ákvæði er ijalla um
ógildingu hjúskapar, sem er nán-
ast óþekkt hér á landi. Hinsvegar
eru nokkur nýmæli í ákvæðum
sem fjalla um hjónaskilnaði.
Þannig er að finna í 40. grein
nýmæli, sem fjallar um líkams-
árás eða kynferðisafbrot annars
hjóna sem bitnar á hinu eða barni
sem hjá þeim býr. Ef um slíkt
tilvik er að ræða getur hitt hjóna
þegar krafízt lögskilnaðar að
ákveðnum skilyrðum uppfylltum.
Þá segir í 42. gr. að ekki sé skylt
að leita sátta með hjónum um
framhald hjúskapar nema þau
hafí forsjá fyrir ósjálf-ráða börn-
um. Hjón eiga hins vegar í öllum
tilfellum ótvíræðan kost á að leit-
að sé um sættir með þeim.
Ábyrgð og eignir
Ákvæði laganna, sem fjalla um
einkaréttarreglur á ábyrgð hjóna
á framfærslu fjölskyldu, bæði á
meðan hjúskap stendur og eftir
skilnað, era einfaldari í sniðum
en í eldri lögum.
í lagakafla, sem geymir ákvæði
um forræði maka á eignum sínum,
era ekki nýmæli í fyrri hlutanum,
en í þeim síðari er fjölskyldunni
veitt ríkari vernd en í eldri lögum
gegn ráðstöfunum maka á fast-
eign, sem fjölskyldan býr í og
einnig gegn ráðstöfunum maka á
á innbúi á sameiginlegu heimili
hjóna. Sólveig Pétursdóttir (S-
Rvk) sagði í framsögu fyrir nefnd-
aráliti:
„Samkvæmt 60. gr. þarf skrif-
legt samþykki maka til ráðstöfun-
ar á fasteign sem ætluð er sem
bústaður fyrir fjölskylduna eða
fyrir sameiginlegan atvinnurekst-
ur þeirra. I 64. gr. segir að sé
óskað þinglýsingar á löggjörningi
skv. 60. gr. þurfí skjalið að geyma
yfírlýsingu um hvort sá er skjal
stafar frá sé í hjúskap og ef svo
er, hvort eign sé bústaður fjöl-
skyldu hans eða notuð við at-
vinnurekstur hjóna. Ákvæðið er
nýmæli."
Nýmæli og réttarbætur
Nefnd skulu nokkur nýmæli í
hjúskaj>arlögunum:
1) I fyrsta kafla Iaganna, 2.
og 3. gr., er að fínna sérstök jafn-
réttisákvæði, ákvæði um verka-
skiptingu innan fjölskyldu og
skyldu hjóna til gagnkvæmra upp-
lýsinga um efnahag.
2) Afnuminn er áskilnaður um
samþykki foreldra þegar veittar
era undanþágur til hjúskapar
fólks undir 18 ára aldri.
3) Hjúskapartálmi byggður á
geðsýki eða heftum þroska er
felldur niður.
4) Bann á vígslu tengdra (eins
og það var í 8. gr. laga nr.
60/1972) er fellt niður.
5) Sáttaumleitanir milli hjóna,
sem hyggja á skilnað, era ekki
lengur lögboðnar, nema þegar
hjón hafa foijsá fyrir ósjálfráða
bami/börnum.
Sifjalaganefnd, sem samdi
lagaframvarpið, hafði hliðsjón af
norrænni löggöf, enda hefur lengi
staðið norræn samræming/sam-
starf um löggjöf af þessu tagi.
„Áherzla er lögð á það grann-
sjónarmið, sem setur mark sitt á
norrænan sifjarétt, að hjúskapur
sé fijálst samkomulag karls og
konu um þetta mikilvæga lífssam-
band,“ segir í greinargerð með
frumvarpinu. Þetta sjónarmið hef-
ur leitt til einföldunar bæði á
hjónavígslu- og skilnaðarskilyrð-
um. Eftir sem áður er talið rétt
að sporna gegn hjúskaparslitum,
sem ráðin era í bráðræði, og við-
hafa sáttastarfsemi.
Ákvæðin um fjármál hjóna eru
einnig byggð á eignamynstri nor-
rænna laga.
Á heildina litið fela hin nýju
hjúskaparlög í sér veralegar rétt-
arbætur. Sifjaréttamefnd hefur á
hinn bóginn ekki talið rétt að
leggja til að reglur um óvígða
sambúð verði hluti íslenzkrar hjú-
skaparlöggjafar. Það viðhorf einn-
ig í samræmi við niðurstöður í
norrænu löggjafarstarfí.
130 ára afmæl-
issýning Þjóð-
minjasafnsins
ÞJÓÐMINJASAFN íslands varð 130 ára
á þessu ári. Það var í febrúar árið 1893
sem stiftsyfirvöld tóku formlega við gjöf
sr. Helga Sigurðssonar og rituðu Jóni
Ámasyni bréf þar sem óskað var eftir
því við hann að hann veitti safninu for-
stöðu. Síðan þá hefur mikið vatn runnið
til sjávar og safnið hefur vaxið og eflst
í tímans rás. Sífellt em því lagðar meiri
skyldur á herðar og miklar kröfur em
gerðar til safna í nútímaþjóðfélagi.
í safninu stendur nú sem hæst undirbúningur
að afmælissýningu þess. Sýningin er byggð upp-i
kringum 130 gripi eða efnisatriði, sem hveiju um
sig eru gerð ítarleg skil. Leitast var við að velja
hluti, sem sýna breidd safnsins, þ.e. allt frá jarð-
fundnum munum frá 10. öld og til bátavélar frá
öðram áratug þeirrar tuttugustu. Þá er og gerð
grein fyrir starfsemi einstakra deilda, t.d. mynda-
deildar, þjóðháttadeildar og örnefnastofnunar.
Jafnframt því verður greint frá sérsöfnum innan
safnsins svo sem Ásbúðarsafni, Vídalínssafni og
Afmælissýning
ÞJÓÐMINJASAFN íslands varð 130 ára á þessu
ári.
myntsafninu en það er nú hluti af myntsafni Seðla-
banka og Þjóðminjasafns.
Sýningin verður á þriðju hæð safnhússins á hluta
þess svæðis sem í framtíð er fyrirhugað undir fasta-
sýningar safnsins. Flestir starfsmenn safnsins taka
þátt í gerð sýningarinnar, bæði með því að afla
upplýsinga og skrifa texta um sýningargripina,
forverðir safnsins hreinsa og forveija gripina eftir
þvi sem nauðsyn krefur og smiðir og rafvirkjar sjá
um að fá sýningargripum viðhlítandi umbúnað
undir stjóm hönnuðarins Steinþórs Sigurðssonar
leiktjaldamálara. Sýningin verður opnuð laugar-
daginn 5. júní næstkomandi.
(Fréttatilkynning)
Könnun á ríkisábyrgð
Bótagreiðslur vegna
kynferðisbrota
Alþingi samþykkti á fimmtu-
daginn í síðustu viku þingsálykt-
un sem mælir fyrir um það að
dómsmálaráðherra „skipi nefnd
til þess að athuga hvort taka eigi
upp það fyrirkomulag að ríkis-
sjóður ábyrgist greiðslur
dæmdra bóta vegna grófra of-
beldisbrota, svo sem kynferðis-
brota". Fyrsti flutningsmaður er
Sólveig Pétursdóttir (S-Rvk).
í greinargerð segir að bitur
reynslan sé sú að þolendur kynferð-
isafbrota, sem fengið hafí dæmdar
bætur, geti ekki innheimt þær.
Þessvegna hafi sú spurning vaknað,
hvort ríkið ætti að tryggja greiðslur
slíkra bóta. Vitnað er til skýrslu
svonefndrar nauðgunarmálanefnd-
ar (1989) en þar segir:
„Nauðsynlegt er að mati nefnd-
arinnar að tryggja með einhveijum
hætti að brotaþoli/kona fái þær
bætur sem dómstólar dæma henni.
Sársaukaminnsta aðferðin fyrir
brotaþola er sú að ríkið taki á sig
að greiða slíkar bætur og endur-
krefla síðan dómþola...". —
Þar er einnig vitnað til laga-
ákvæða á Norðurlöndum og Evr-
ópusamnings frá 24. nóvember
1983 um bætur til fómarlamba of-
beldisbrota.
Haldaaðal-
fundá
Vatnajökli
REIKNISTOFA fiskmarkaða og
þeir aðilar, sem að henni standa,
halda aðalfund á Vatnajökli
næstkomandi sunnudag. Fundar-
staður er valinn með tilliti til
þess að nauðsynlegt er að ísa
fiskinn vel, nú er hlýna tekur í
veðri.
Alls standa 7 fiskmarkaðir með
9 útstöðvar að Reiknistofu fisk-
markaða og verða fundarmenn um
20 talsins. Tækifærið verður um
leið notað til að halda samráðsfund
með starfsmönnum og stjórnendum
markaðanna.