Morgunblaðið - 14.05.1993, Side 38

8e«ÍJ ÍAK .1 ( íi'JD/.G' 11201 QICIAJaKUOHOM
MOKGUNHLAÐJt) KOSTUÐAGl;R-14. MAI 1993
Vilhjálmur Magnús-
son, Brautarhóli,
Höfnum — Minning
Fæddur 9. apríl 1904
Dáinn 5. maí 1993
Eiginmaður uppeldissystur föður
míns, Vilhjálmur Magnússon sjó-
maður, lézt að kvöldi, þá nýlega
orðinn 89 ára, að dvalarheimilinu
Víðihlíð í Grindavík. Þar hafði hann
dvalizt í tæpt ár. Þangað hafði hann
flutt frá heimili sínu í Höfnum, litlu
og snotru húsi, sem hann hafði búið
í einn, síðan kona hans, Ástríður
Þórarinsdóttir, f. 2.8.1908, lézt hinn
7.12. 1983. Alltaf var indælt að
heimsækja þau hjón, enda bæði afar
gestrisin og ijarskalega skemmtileg.
Þau voru bæði miklir dýravinir. Eft-
ir að Villi var orðinn einn, dáðumst
við að því, hve vel og snyrtilega
hann gekk um heimilið sitt, enda
naut hann sona sinna og tengdad-
ætra í þeim efnum. Margar góðar
stundir höfum við haft í húsinu
hans.
Villi var fæddur á Kalmannstjöm
en ólst upp í Traðhúsum, sem var
býli við Junkaragerði, þar sem for-
eldrar hans bjuggu, en Magnús
Magnússon, faðir hans, ættaður
i. austan undan Eyjafjöllum, kom sem
sjómaður og mjög sennilega sem
formaður til Ólafs Ketilssonar, óð-
als- og útvegsbónda á Kalmann-
stjörn, og konu hans Steinunnar
Oddsdóttur. Hjá þeim hjónum starf-
aði Margrét Erlendsdóttir, ættuð
úr Höfnum, en fædd í Leirvogst-
ungu í Mosfellssveit, sem fluttist
átta ára gömul í Hafnirnar. Þau
hjón deyja bæði í Traðhúsum, sem
er samnefnt hús í Hafnarþorpi, en
býlið var þá löngu komið í eyði.
. Hann var fæddur 9.2. 1881 og dá-
inn 15.6. 1949, en hún fædd 19.6.
1880 og dáin 13.11. 1932.
Þau hjón áttu fimm böm, sem
•voru þessi: Rannveig Guðlaug, f.
24.6. 1902, dáin 7.8. 1980, gift
Gunnari Júlíusi Jónssyni sjómanni
og netagerðarmanni og áttu þau
þrjú böm, en áður átti Rannveig
dóttur, sem nú er látin. Gunnar var
fæddur 28.7. 1904 og dáinn 8.11.
1992; Vilhjálmur, sem hér er ritað
um; Sigurður, f. 3.12. 1906 sjómað-
ur. Dvelur nú í Víðihlíð. Kona hans
er Berta Steinþórsdóttir, búsett í
Sandgerði. Eiga þau tvö böm; Er-
lendína f. 9.6. 1911, dáin 6.10.
1986, var gift Þorsteini Kristins-
syni, f. 5.9. 1905, dáinn 8.2. 1967,
vörubílstjóra. Þau áttu sex börn og
eru fímm þeirra á lífí; Magnea Ólöf,
f. 13.11. 1912, dáin 27.9. 1985, var
gift Hirti Áma Gunnarssyni, f. 30.7.
1911, d. 1.9. 1981, starfsmanni hja
Essó í Keflavík. Þau vom barnlaus.
Villi mun hafa farið á sjó, strax
og aldur leyfði, enda var hann af-
burða sjómaður, hraustur og dug-
legur. Magnús faðir hans var með
útgerð frá Höfnum og voru því hæg
heimatökin í þeim efnum. Sjórinn
og sjávarútvegur voru bæði aðalat-
vinna hans og áhugamál. Hann var
hafsjór af fróðleik um ömefni og
fiskimið og allt, er að sjávarútveg
sneri. Hann var dráttarmaður mik-
i, ill, en svo vom þeir nefndir þar
* syðra, sem veiddu bæði mikið og
vel. Eftir hann er skrá um fískimið
frá Höfnum í bók föður míns „Litia
skinninu“. Hann var lengi í útgerð
með Magnúsi Ketilssyni, útgerðar-
manni í Höfnum og síðar f Keflavík.
Villi bar mjög hag slysavama fyrir
brjósti og starfaði um árabil framar-
lega í slysavamafélagi staðarins og
var í mörg ár aðalskytta björgunar-
sveitarinnar.
Villi kvæntist Ástu konu sinni
hinn 2. nóvember 1929 og varð
þeim fímm barna auðið, auk þess
f sem þau ólu upp dótturson sinn frá
unga aldri.
Börn þeirra eru þessi: Ketill, f.
14.8. 1929 sérleyfisbílstjóri, kvænt-
ur Valgerði Sigurgísladóttur og eiga
þau fimm syni og era búsett í Kefla-
vík; Hildur, f. 27.12. 1930 hár-
greiðslumeistari í Ulinois. Hún er
tvígift og á þijú böm; Jón Björn,
f. 18.4. 1934 skipstjóri, kvæntur
Margréti Elimarsdóttur, búsett í
Keflavík. Fyrri kona hans er Jó-
hanna María Björnsdóttir og eign-
uðust þau þijú börn. Margrét á þijá
syni af fyrra hjónabandi, sem allir
eru búsettir í Keflavík; Garðar f.
26.8. 1935, d. 15.8. 1976 bílstjóri.
Var kvæntur Elsu Lilju Eyjólfsdótt-
ur og áttu þau fjögur börn og voru
búsett í Keflavík; Magnús, f. 26.8.
1935, d. 30.3. 1937; Vilhjálm Niku-
lásson, fóstursonur og trésmiður,
kvæntur Jóhönnu Símonardóttur.
Þau era bamlaus, en hún á dóttur.
Hann er fæddur 1.12. 1950. Búsett
í Keflavik.
Ásta var alin upp af yngsta Katli,
óðals- og útvegsbónda í Kotvogi og
Hildi Thorarensen konu hans, sem
var föðursystir föður míns. Ólu þau
hjón upp 5 börn, þ. á m. föður minn,
en foreldrar Ástu vora Ingigerður
Jónsdóttir, sonardóttir elsta Ketils
í Kotvogi Jónssonar og Þórarinn
Tómasson, f. 9. marz á Hvalsnesi á
Rosmhvalanesi 1859. Vora þau
bæði vinnufólk í Kotvogi hja yngsta
Katli, og þekkti faðir minn þau vel.
Svo segir í Rauðskinnu, bók föður
míns: „Þórarinn var sjómaður og
kaupamaður framan af ævi en kom
að Kotvogi miðaldra og var þar til
dauáadags. Hann var vel á sig kom-
inn, kvikur og laginn við öll verk á
sjó eða landi og mikill fjörmaður
og heitfengur við sjávarstörf í frost-
hörkum. Hann sagði sögur af mestu
list og með þeim sannfæringar-
krafti, sem var ógleymanlegur þeim,
er á hiýddu. Hann var afbragðsmað-
ur við öll veiðarfæri og net, enda
sá hann um allt slíkt. Frá því fyrsta,
er ég man eftir, var Þórarinn síkát-
ur og til í allt.“
í bók föður míns: „Litla skinninu"
er lýsing á Ingigerði: „Hún var
grönn kona og vel vaxin og lagleg.
Hún var eldakona í Kotvogi árið um
kring og allur matur, er úr hennar
höndum kom, var afbragð. Hún var
afburða vinnugarpur. Sem dæmi um
dugnað hennar segir ennfremur í
„Rauðskinnu": Hún reytti á einum
sumardegi stóran kálgarð á hlaðinu
í hjáverkum, á milli þess sem hún
eldaði þrímælt handa 28 manns yfír
daginn. Ekki veit ég hvernig hún
fór að þessu, en hún var hið mesta
stórveldi um skap og málfar.
Það era margar minningar, sem
koma i hug mér, þegar ég minnist
þessara yndislegu hjóna. Hún
ákveðin og skefur ekki utan af hlut-
unum en segir einstaklega skemmti-
lega frá og hann hlédrægur og dul-
ur en traustur og fer aldrei úr jafn-
vægi, þótt eitthvað gangi á. Ég man
eftir, hvað Ásta var undrandi en
ánægð, þegar ég mætti í morgun-
kaffí hjá henni kl. 10, er ég málaði
kápumynd fyrir pabba og tók fyrstu
rútu í Keflavík og fékk far með
sandbil suður i Hafnir á staðinn, sem
ég þurfti að nota sem fyrirmynd.
Sami elskulegi bílstjórinn kiptti mér
í morgunkaffið umrædda og aftur
á vinnustað og að síðustu í Keflavík-
urrútuna síðdegis, eftir að hafa
kippt mér fram og til baka í hádegis-
mat hjá Ástu, en þar fékk ég steikta
stórlúðu, sem Villi hafði veitt og
Ásta steikti á sinn sérstaka hátt,
en hún var afar góður kokkur. Þetta
var fyrir röskum þijátíu áram. Ef
þessi góði bílstjóri lifir, þætti mér
afar vænt um að heyra- í honum.
Til gamans ætla ég að geta þess,
að Asta þurfti að fara í uppskurð á
Landspítalanum 1983 og kveið hún
fyrir því. En hún hafði ekki fyrr
misst meðvitund, en hún var komin
að Kotvogi til Hildar fóstra sinnar
og Ketils frænda síns. Hún heilsaði
upp á fólkið og sólin skein og hafið
blikaði. Hún og Hildur gengu i flæð-
armálinu og tíndu ilmandi skarfakál
og önnur blóm. Hildur var með henni
allan tímann, sem hún var á skurð-
arborðinu. Þetta var dýrmæt og
ógleymanleg reynsla fyrir hana. Þau
hjón höfðu venjulega heimiliskött
en flækingskettir fengu einnig mat
og húsaskjól, ef leitað var eftir því.
Eftir að Villi var orðinn einn, lagði
hann ríka áherslu á það við börn
sín, að þau gleymdu ekki að reikna
með mat handa kostgönguram
hans.
Eins og áður er sagt, var Villi
sjómaður alla tíð og yfírleitt reri
hann með öðrum, en tvö síðustu
árin reri hann einn á góðum og
vönduðum báti, er hann átti sjálfur.
Árið 1973 verður hann fyrir því
óhappi, að annar bátur keyrir þvert
á bát hans og brýtur hann í tvennt.
Bætur, sem Villi hlaut, voru það
óverulegar, að útilokað var fyrir
hann að kaupa sér nýjan bát, sem
var jafnoki hins gamla, án þess að
steypa sér í skuldir. Endirinn varð
sá, að hann þurfti að hætta að
stunda sjó, áður en hann sjálfur
vildi, en sættist á það að lokum, þar
sem Ásta var hálf hrædd að vita
af honum einum við veiðarnar.
Eftir að faðir minn hafði hætt
starfí sínu, hafði hann gaman af
því að mála myndir, til að hvila sig
frá skriftum, en margir báðu hann
um að skrifa um allt milli himins
og jarðar. Dag nokkurn fóram við
að Reykjanesvita, þar sem pabbi
málaði skemmtilega mynd af vík
þeirri, sem er beint fyrir neðan vit-
ann, en í miðri víkinni blasir við
Eldey. Snarbrattir klettar ganga þar
niður i sjó og haflöður er þó nokk-
urt í góðu veðri. Ekki gátum við
gefið myndinni nafn, þar sem við
vissum ekki hvað staðurinn hét. Þá
sagði pabbi: „Ef Villi veit ekki nafn-
ið, þá veit það enginn.“ Jú, Villi
vissi nafnið og sagði okkur, að vík-
in héti Kerlingarbás. Dreg ég í efa,
að nokkur annar hafí vitað um nafn-
ið.
Föður mínum var það mikið
áhugamál, að Hafnirnar yrðu gerðar
að minjasafni, þar sem fólk byggi
í húsum þeim, sem til sýnis yrðu.
Hann og Villi ræddu oft um þetta
og Villa fannst þetta góð hugmynd.
Þeir Suðurnesjamenn, sem lesa ef
til vill þessa minningargrein, ættu
í alvöra að hugleiða þessa hug-
mynd. Fimm sveitarfélög era á Suð-
urnesjum. Þau ættu smám saman
að kaupa eitt og eitt hús, sem til
sölu era og leigja út. Þótt ný hús
séu komin á víð og dreif innan um
þau gömlu, skipta þau ekki máli,
enn sem komið er, ef bara háhýsi
og blokkir halda ekki innreið sína.
Þegar þau eiga mest allt þorpið,
geta þau komið sér saman um fyrir-
komulag, en breyta sem minnst
þessum gömlu timburhúsum í aðal- •*
atriðum, en minni háttar breytingar
ætti að leyfa, ef það gerði hús-
næðið sólríkara eða skemmtilegra
fyrir íbúendur. Fjármagna mætti
stofnun minjasafns með almennu
útboði á skuldabréfum og hluthöfum
gefinn kostur á forgangi á þjónustu
þeirri, er til boða stæði, ef þeir ósk-
uðu þess. Þegar minjasafnið kemst
á legg, gæti leiga orðið tvenns kon-
ar: Annars vegar þeir, sem taka að
sér að sýna húsið sitt hluta úr degi
og halda því við og kæmi hvort
tveggja í stað leigu eða þá að greiða
leigu, en aðrir sýndu það og héldu
því við. íbúendur ættu rétt á þvi
að hafa eitt herbergi í húsinu læst,
þar sem þeir geymdu sína persónu-
legu muni, sem engum öðrum leyfð-
ist að gramsa í. Þeir hefðu alveg á
sínu valdi, hvaða herbergi hússins
þeir veldu, hvort það væri hið
minnsta eða hið stærsta. Þeir, sem
búa í minjasafninu, ættu alltaf að
eiga forgang á vinnu í því, ef þeir
óskuðu þess, ef slík vinna stæði til
boða.
Hafnirnar gætu orðið lifandi
minjasafn og vel gæti borgað sig
að endurreisa Kotvog aftur með sín
sextán hús, þar sem rúmlega 70
manns áttu heimili, þegar mest var.
Gaman væri að reka þar heimilislegt
hótel, sem væri það sérstakt og
notalegt, að allir vildu koma þangað
aftur. Þar ætti jafnframt að reka
smábúskap og útgerð í útihúsum,
s.s. hesthús með hestaleigu, skyr-
og ostagerð til sýnis fyrir gesti,
auðvitað allt í smáum stíl og ijós
með 3-6 kúm, en ekki mega vera
rimlar í gólfi og haughús undir, svo
sem nú tiðkast, heldur haughús til
enda og flór mokaður með skóflu,
svo sem áður var gert. í útihúsum
væri upplagt að vera með smásund-
laug og gufubað. Skemmtilegt væri
að vera með tógvinnu og sýni-
kennslu í þeim efnum, og þá eitt-
hvað af kvikfénaði. Og síðast en
ekki sízt sturtubað fyrir kýr og hesta
og kindur. Litlum sölubúðum með
íslenskri framleiðslu ætti að vea
auðvelt að koma við. Þá ættu gestir
að eiga þess kost að fara í veiðitúr
og selja afla sinn eða fá hann ma-
treiddan á hótelinu, eftir því sem
þeir óskuðu. Jafnframt ættu þeir
að eiga þess kost að fá að fara fram
í eldhús og fræðast um íslenska
matargerð, ef þeir óskuðu þess.
Einnig mætti vera gestaíbúð fyrir
1-2 listamenn, þar sem þeir væra
þó nokkuð út af fyrir sig og gróður-
hús ætti að vera hægt að hafa á
staðnum, og nokkra tijárækt. Auð-
velt er að láta sig dreyma um fleiri
hugmyndir, en hér er mál að linni.
Villa, mínum sérstaka vini, óska
ég alls góðs á nýjum brautum og
kveð hann með þakklæti. Gott var
ávallt að vera í návist hans, en enn
betra að eiga traust hans og vináttu.
Elín K. Thorarensen.
Sagt hefur það verið um Suðumesjamenn,
fast þeir sóttu sjðinn
og sækja hann enn.
Þegar ritja skal upp æviskeið
háaldraðs manns bregður manni í
brún hversu lítið maður veit um
sína nánustu. Hvaða hugmynd hef-
ur yngra fólk og jafnvel fólk á miðj-
um aldri um ævi og starf forfeðra
sinna? Höfum við nokkra möguleika
á að setja okkur í spor þeirra og
skilja hvað forfeður okkar lifðu?
Hann afi minn er nú kominn í hóp
þeirra og genginn á vit feðra sinna.
við spyijum: Hvernig var æska hans
og skólaganga, lifði hann við kröpp
kjör eða var líf hans leikur einn?
Hér ætla ég mér ekki að rifja upp
lífshlaup hans, það gera vonandi
aðrir mér fremri, en eitt er víst að
lífíð er ekki alltaf dans á rósum.
Sagt er að mótlæti efli alla dað og
að það verði manni síðar meðlæti.
Hver og einn er og verður gæfu
sinnar smiður. í minningunni er afi
sterkur, traustur og fengsæll sjó-
maður. Ævi hans er ein sjóferðar-
saga frá upphafí til enda líkt og
margra annarra ungra manna af
aldamótakynslóðinni sem ólust upp
við sjómennsku frá blautu barns-
beini, í fyrstu við árabáta, síðar við
vélbáta og togara. Hann tókst á
við útgerð í félagi við aðra og fékk
að reyna mótlæti á mótlæti ofan
ekki síður en þeir sem í slíku standa
í dag. En þá voru engir styrkir né
kvóti.
Það má segja að straumhvörf
verði í lífí hans árið 1957 er hann
ákveður að kaupa sér rúmlega fímm
tonna trillu og gera út til handfæra-
veiða. Trillan var keypt frá Stokks-
eyri og hét Sandvíkingur. Hann var
hæstánægður með nafnið og þetta
varð hið mesta happafley. Mér
fínnst að á þessu tímabili hafi kynni
okkar hafizt. Ekki rekur mig minni
til að hann hafi nokkurn tíma rætt
við mig um skólagöngu sína, en
áhugi hans fyrir því að við bræður
og frændur yrðum læsir var mikill.
Hann lagði sitt á vogarskálina til
þess að svo yrði. Einu sinni er hann
kom í heimsókn og kaupstaðarferð
til Keflavíkur tók hann okkur bræð-
ur með sér í Bókabúðina hans Krist-
ins Reyrs og bauð okkur að velja
sína bókina hvor. Það gerði hann
til þess að verðlauna okkur fyrir
það að nú voram við orðnir læsir.
Eftir þetta og í langan tíma var
það regla að fara til afa og sýna
honum einkunnabókina og árangur-
inn. Þá var alltaf verðlaunað á ein-
hvern hátt, en sennilega virkaði
hrósið og klapp á kollinn þó alltaf
mest. Við bræður dvöldum oft lang-
tímum saman í Höfnunum hjá afa,
ömmu og Villa frænda. Það er
ógleymanlegur tími og eitt af
þroskaskeiðum okkar sem þar leið.
Snar þáttur í því var útgerð trillunn-
ar og allt sem henni fýlgdi. Að
hnýta lóðin og safna blýi í sökkur
var nokkuð sem við gátum hjálpað
til við. Saga rör, bræða blý og renna
því glóandi í og koma fyrir sigur-
naglanum. Ekki er laust við að á
ýmsum stöðum hafi blý horfið sem
til annarra nota átti að fara en í
blýsökkur. Við því var ekkert að
gera þar sem allt kapp var lagt á
að útgerðin gengi sem best og ekki
mátti afa vanta sökkur. í staðinn
fengum við að nota julluna hans á
kvöldin, eftir að hann var kominn
að. En hann hafði þann hátt á að
leggja bátnum sínum við legufæri
úti á gljá rétt utan við höfnina.
Annað var það líka, að okkur var
mjög í mun að mega að fá að róa
með honum. Ævinlega svaraði hann
með því, að nægur væri tíminn til
þess og við fengjum það á næsta
ári. Það var svar sem öll barnabörn-
in fengu og ástæðan eflaust sú að
hann fékk sjálfur að reyna sjó-
mennskuna barn að aldri. A tvítugs-
aldri upplifði ég að fá að róa með
honum, við vorum þrír „Villar“ á.
Þá fékk maður innsýn í líf sjó-
mannsins, sem nýtti sér fískimiðin
er áttu sér kennileiti í landi og sam-
spil flóðs og ijöru. Á ákveðnum
miðum á liggjandanum, eftir
straumum og hvemig fuglalífið var
allt um kring, við þetta var miðað
en engin tæki. Tæknin hélt innreið
sína í handfærabáta líkt og á öðrum
sviðum. Rafknúnar handfærarúllur
og dýptarmælar. Afi var oft lengi
að taka við sér ef breyta átti hlut-
um, en þegar hann var búinn að
sætta sig við þá var hann fljótur
að tileinka sér kosti þeirra. Yfírleitt
reri hann við annan mann, en oft
kom fyrir að hann var einn.
Árið 1973 var afi fýrir því óhappi
að báturinn hans, Sandvíkingur, var
sigldur niður úti á sjó. Tókst honum
með naumindum að bjarga sér sjálf-
ur um borð í bátinn sem árekstrin-
um olli. Hann sá hvað verða vildi
og greip um lunninguna á skaðvald-
inum og hóf sig um borð. Eftir
þetta áfall hætti afi útgerð eigin
trillu, en reri næstu tvö sumur með
nágrönnum sínum og sveitungum.
Hans draumur var alltaf að geta
haldið lengur áfram, en ef til vill
gripu örlögin þarna inn í. Glíma
hans við Ægi og Ránardætur var
orðin nógu löng og oft á tíðum
kröpp.
Á þessum tímapunkti ákvað afí
að setjast í helgan stein og njóta
ævikvöldsins ásamt ömmu. Þau
áttu saman nokkur slík ár, en þá
féll amma frá árið 1983. Um tíma
átti afí nokkuð erfítt, hann sætti
sig illa við einveruna,- en vildi þó
engu um sína hagi breyta. Síðustu
10 árin bjó hann einn eða þar til
hann fluttist inn á heimili aldraðra
í Víðihlíð í Grindavík haustið 1992.
Móður minni var afi alltaf sem bezti
faðir. Hann sagði hanni þá sögu
nokkra eftir að hún varð tengda-
dóttir hans að hann hefði einu sinni
legið á Landspítalanum og þá hefði
legið með honum annar ungur mað-
ur er síðar lézt vegna veikinda. Sá
er með honum lá sýndi afa mynd
af þremur ungum, fallegum dætr-
um sínum. Hann vissi ekki þá að
ein dóttirin á myndinni yrði 14 árum
síðar tengdadóttir hans.
Hér skal afa að lokum þökkuð
samfylgdin og umhyggjan fyrir
okkur öllum meðan hann var og
hét. Megi minningin lifa um elsku-
legan afa minn. Guð blessi hann.
Þjóðin geymir söguna öld eftir öld,
minning hennar lýsir
eins og kyndill um kvöld.
V.K.