Morgunblaðið - 15.05.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. MAÍ 1993
Brúardalir
Arnardalur, Alftadalur
Ljósmynd/Bjöm Ingvarsson
Horft af ytra Arnardalsfjalli vestur til Herðubreiðar, Arnardalsá
í forgrunni.
Horft í austur af ytra Arnardalsfjalli yfir Arnardal.
eftir Björn
Ingvarsson
Við erum stödd austan við
Möðrudal á Fjöllum, framundan
til suðurs liggur Kverkfjallaleið
F98. Við erum á leið inn í Arnar-
dal en fyrst skulum við virða fyr-
ir okkur nánasta umhverfi. Aust-
an við okkur rís Möðrudalsfjall-
garður jökulsorfínn og ávalur og
lengra til suðurs Brattifjallgarður.
Til suðurs opnast mikil háslétta,
við sjáum svört hvassbrýnd fell
eða kamba rísa úr sléttunni til
suðvesturs, næst er Tindhóll síðan
Kjólstaðahólar þá Lindhóll, kamb-
ar þessir eru myndaðir í sprungu-
gosi við lok síðustu ísaldar.
Lengra til suðurs sést
Eggertshnjúkur og enn fjær Arn-
ardalsfjöll. Til vesturs er Fram-
land vel gróið og fjær Kjalfell og
norður af því löng keðja keilulaga
hnjúka sem endar í Víðidalsfjöll-
um. Ef við lítum á landabréfið
sjáum við að þessi fjallakeðja
myndar beina línu en hún er
mynduð við sprungugos undir
jökli á síðustu ísöld og er þetta
móbergsmyndun. Svo er einnig
um fleiri fjallshala á þessum slóð-
um og hefur t.d. ein gossprungan
legið þar sem nú eru Arnardals-
fjöll, Eggertshnjúkur og Miklafell
sem rís keilulaga rétt suðaustan
við okkur úr sléttunni. En nú er
mál að leggja af stað inn í Arnar-
dal, leiðin er um 25 km löng og
ágætlega fær, hér er sendið og
þurrt, landið slétt og gróðurlítið.
Rétt norðan við Eggertshnjúk er
leiðin hálfnuð, Bæjaröxl í Bratta-
íjallgarði er á vinstri hönd en
eyðileg slétta er Grjót nefnist á
hægri. Nú fer að bera á Dyngju-
hálsi framundan en hann er um
5 km langur og liggur að Arnar-
dal að austan, af honum er fag-
urt að sjá yfir Arnardalslægðina.
Slóðin liggur inn með Dyngjuhálsi
a'ð austan og tengist Þríhyrnings-
leið á móts við Ytramynni, en hún
liggur niður að Brú á Efra Dal.
Við höldum áfram inn með
Dyngjuhálsi þar til kemur að litlu
skilti við veginn sem á stendur
Arnardalur. Margir sem hér eru
ókunnugir aka hér framhjá án
þess að staldra hér við og skoða
Arnardal, og það er alveg þess
virði að sveigja af leið til vesturs
og athuga hvernig þessi dalur lít-
ur út. Slóðin að Dyngju er aðeins
um einn km að lengd, en Dyngja
er nafn á eyðibýli sem er austast
í Arnardalslægðinni. Lítill ferða-
mannakofi er á Dyngjuhólnum og
rústir af gangnamannakofa frá
1944. Mannvistarleifar hafa fund-
ist hér frá 12. öld, og virðist byggð
hafa haldist i þrjár aldir, en þá
sennilega lagst af eftir eldgosið
mikla í Veiðivötnum 1477. Vatns-
miklar lindir eru hér rétt hjá og
eru þær skoðunar verðar. Arnar-
dalurinn er grunnur en grösugur.
Hann afmarkast af Dyngjuhálsi
að austan, Arnardalsfjöllum að
vestan, Álftadalsá að sunnan en
norðurmörk eru óljós á móts við
hákoll Dyngjuhálsins. Lengd dals-
ins er rúmir 4 km en breidd gróð-
urlendisins er um 1 km. Dalbotn-
inn liggur í u.þ.b. 516 metra hæð
sem er um 60 metrum hærra en
Möðrudalur. Arnardalsfjöllin eru
tvö og rísa svarblá úr marflatri
sléttunni vestan dalsins. Á milli
þeirra er allbreitt skarð en um
það fellur Arnardalsáin til norð-
vesturs beina leið út í Jökulsá á
Fjöllum á móts við Grafarlönd-
austarL Arnardalsá fær vatn víða
að, en Álftadalsá sameinast henni
við Arnardalsfjöll og Þríhyrningsá
rennur í hana skammt sunnan
Dyngju, ein kvísl kemur úr Mynn-
isfjallgarði og rennur suður með
Dyngjuhálsi að vestan. Hún þorn-
ar er líður á sumar.
Mikið vatn kemur úr jörðu í
Arnardal. Margar lindir eru rétt
við Dyngjuhólinn og meðal annars
þess vegna leggur ána yfirleitt
ekki og heldur hún vel vatns-
magni sínu jafnvel í miklum frost-
um. Til að átta sig á margslungnu
vatnakerfi Arnardalsins er útsýni
einna best af ytra Arnardalsfjalli
sem er 679 metra hátt. Til að
komast að fjallinu þarf að krækja
norður fyrir bugðu í Arnardals-
ánni, en vestur af Dyngju er all-
stór hólmi i ánni vel gróinn. Upp-
ganga á fnallið er auðveld en brött.
Fuglalíf er töluvert í dalnum, að
vori má þar sjá álftir á hreiðri
skammt? frá Dyngju og töluvert
heiðagæsavarp er á bökkum ár-
innar og á töngum og í hólmum.
Sólskríkja verpir í gijóthleðslu í
Dyngjuhólnum og ekki er ólíklegt
að við sjáum þarna endur og jafn-
vel lóma. Minkur hefur haldið til
í dalnum og bendir það á að sil-
ungur sé ekki langt undan, en
ekki virðist minkurinn herja á
fuglana. Norðaustur af Dyngju
eru talsverðar freðmýrarústir og
enn norðar dálítil tjörn undir hlíð-
um Dyngjuhálsins. Hér er
ánægjulegt að dvelja og margt
að sjá en við höldum áfram ferð
okkar og ökum aftur inn á Kverk-
fjallaleið og sveigjum til suðurs.
A vinstri hönd í austurátt er
Öskjuijallgarður, ávalur og gróð-
urlítill en framundan til suðurs
er mikið gijótflæmi sem heitir
Álftadalsdyngja. Innan skamms
komum við að lítilli á sem oftast
er vel fær flestum bílum þetta er
Þríhyrningsá sem rennur vestur
úr Fremramynni, en hún á upptök
sín í Þríhyrningsvatni. Á þessum
slóðum tökum við eftir ljósum vik-
ursköflum í dældum og brekkum,
hér er á ferðinni vikur úr hinu
fræga sprengigosi sem varð í
Dyngjufjöllum á páskum árið
1875 og spúði ösku og eimyiju
yfir stóran hluta Austurlands.
Slóðin liggur nú meira til suðvest-
urs og brátt erum við komin að
Álftadalsá sem er ámóta vatns-
fall og Þríhyrningsá.
Álftadalur
í raun er Álftadalur framhald
af Arnardal og hefur í fyrstu sömu
stefnu og Arnardalsáin í suðaust-
ur. Dalurinn er um 20 km langur
en hér við vaðið á Álftadalsánni
sjáum við lítið af honum. Hér yst
er hann þröngur og gróðurlítill
og ekki tilkomumikill. Við höldum
áfram eftir slóðinni í u.þ.b. einn
km. Hér eru óljós vegamót og
liggur slóð til suðurs sem við velj-
um, en Kverkfjallaleið liggur til
suðvesturs. Fljótlega hækkar
iandið og við ökum um grunnt
gildrag sem heitir Vikradalur, inn
af því eru Álftadalshæðir og nú
fer útsýnið að aukast. Á vinstri
hönd sér niður í Álftadalskrók sem
er gróðurvin yst í dalnum þar sem
hann víkkar og sveigir meira til
suðurs, framundan er Álftadals-
fjall mikið og fagurt. Það rís aust-
an dalsins snarbratt til vesturs
með sterkgrænum gróðurtorfum
í svörtum grunni og á hægri hönd
erÁlftadalsdyngja, forn jökulsorf-
in eldstöð. Þegar komið er á móts
við Álftadalsfjall er rétt að staldra
við og ganga spölkorn fram á
brúnir dalsins og virða hann betur
fyrir sér. Undir fjallinu er dalbotn-
inn sléttur og hér eru fallegar
gróðurvinjár og votlendi sem virð-
ist ennþá tilkomumeira vegna
andstæðnanna í nánasta um-
hverfi. Innst heita Álftadalsdrög,
þar mun hafa verið leitarmanna-
skýli fyrr á árum. Slóðin liggur
áfram samsíða vesturbrúnum
dalsins sem sveigir nú til suðvest-
urs í stefnu á Fagradal en þangað
er meiningin að halda í næsta
áfanga.
NÆSTA LAUGARDAG:
Fagridalur, Grágæsadalur.
Höfundur er áhugamaður um
útivist og ferðalög.
Öfuguggi á króknum
eftir Björn Th.
Björnsson
Það gerðist oft hér á árum áður
meðan við spiluðum enn 78-snún-
inga plötur að nálin tók sig skyndi-
lega upp úr rillunni og lenti í allt
öðrum takti, eða þá að hún skrens-
aði þvert yfir'um síðuna með urgi
og skemmdum. Nokkuð þessu líkt
kom mér í hug þegar ég las viðtal
Súsönnu Svavarsdóttur við Kjartan
Guðjónsson listmálara í Menningar-
og listakálfi Morgunblaðsins síðast-
liðinn laugardag, „Þegar ekkert
fiskaðist".
Nú er það svo um þann ágæta
mann Kjartan Guðjónsson, að fáir
hafa tekið skeleggar til orða í ís-
lenzkri listumræðu en hann og löng-
um hafa stórkarlalegir dómar hans,
Sfretsbuxur
kr. 2.900
Mikið úrval af
allskonar buxum
Opið á laugardöqum
kl. 11 - 16
ekki sízt um listfræðinga, verið íðil-
hressilegir. Ég þekki Kjartan víðar
að en úr blöðunum: við vorum skóla-
bræður í gegnum gagnfræða- og
menntaskóla, þar sem hann var
skopteiknari okkar engum jafn, við
höfum kennt saman í MHÍ í ára-
tugi, svo að ég hef langa reynslu
af þeim snarpa og hreinskiptna
dreng. En nú gerist það um hann
sem stundum vill verða um orðstóra
menn, að grammófónsnál skynsem-
innar skoppar hreinlega upp úr rill-
unni og ekkert heyrist í músíkinni
nema hávaði og rutl.
Með þessum orðum á ég ekki við
slíka erkivitleysu og þegar hann
spyr: „Hver uppgötvaði til dæmis
Kjarval? Ekki voru það listfræðing-
arnir, heldur tók alþýðan hann upp
á sína arma í fyllingu tímans."
Þessu er nefnilega þveröfugt farið.
Danskir gagnrýnendur, listfróðir,
lofuðu hveija sýningu hans eftir
aðra í Kaupmannahöfn á árum hans
þar, töluðu um „undrahijóm efnis
og Iitar“ sem geri málverk hans að
„fagurri og skáldlegri sýn“. En
þegar hann kemur heim með sömu
verk fá þau hina smánarlegustu
útreið, vekja „viðbjóð og and-
styggð", og einhver beztu verk
hans, svo sem Jónsmessunótt, eru
kölluð „skrípalæti“ í blöðum. Þar
var annarsvegar um að ræða list-
fræðinga sem sáu verk hans í ljósi
alþjóðlegrar listar, hinsvegar alls
ófróða menn hér heima. „Uppgötv-
unin“ var ekki meiri en svo, að eig-
inkona hans varð að flýja með börn
þeirra til Danmerkur sakir fátæktar
hans og skilningsskorts á list hans
hér heima. Þannig stendur þessi
sagnfræði Kjartans algerlega á
haus.
Önnur dellan sem upp úr honum
vellur er heldur ekki tilefni þessara
orða, en má þó nefna upp á sann-
leiksgildið. „Það er einkenni á list-
fræðingum að hirða ekkert um sög-
una, sem er þó eina menntunin sem
þeir hafa,“ segir hann. Súsanna
Svavarsdóttir segist hafa heyrt að
Kjartan sé „alltaf með kjaftinn upp
í raftinn“, sem er alveg ágætt, nema
þegar þeir nota hávaðann til
ógrundaðs þvættings. Hirða list-
fræðingar ekkert um söguna? Allar
bækur Selmu heitinnar Jónsdóttur
eru sögulegar listrannsóknir,
Dómsdagurinn í Flatatungu, Saga
Maríumyndar, Lýsingar í Stjórnar-
handriti; Bera Nordal hefur unnið
að rannsóknum Hardenberg-lög-
bókarinnar og birt um þær niður-
stöður; hvað sjálfan mig snertir er
obbinn af mínum ritum listsögulegs
eðlis, en yngri listfræðingar hafa
hver af öðrum gefið sig við sögu-
legri könnun, Aðalsteinn, Hrafn-
hildur, Júlíana og aðrir fleiri. Fyrr
má nú kríta liðugt en að ljúga þann-
ig að þjóðinni um heila stétt manna,
enda þótt hún sé í munni Kjartans
samansett af hinu hraklegasta
fólki.
En þá kem ég að því í samtalinu
sem mér fannst út yfir taka í skiln-
ingi - og að mínu viti algeru skiln-
ingsleysi - í orðum hans. Það var
sameiginlegt og óbifanlegt álit okk-
ar sem störfuðum að eða rituðum
„Yið stóðum fast á
þeirri skoðun að epli
Cézannes eða kartöflur
van Goghs gætu verið
- og væru - meiri lista-
verk en heilar ávaxta-
eða blómakörfur eftir
lakari menn.“
um myndlist upp úr miðbiki þessar-
ar aldar, að myndverk bæri að
meta af listrænum gæðum þess en
ekki af fyrirmyndinni sem það
sýndi. Við vorum allir sem einn
andvígir þeirri natúralisku skoðun
að myndverk væri þeim mun merki-
legra sem það sýndi „frægari" eða
„stórbrotnari hlut“, t.d. að málverk
af Öræfajökli hlyti að vera merki-
legra listaverk en mynd af ein-
hverri „ómerkari" mishæð náttúr-
unnar. Við stóðum fast á þeirri
skoðun að epli Cézannes eða kart-
öflur van Goghs gætu verið - og
væru - meiri listaverk en heilar
ávaxta- eða blómakörfur eftir lak-
ari menn. Með öðrum orðum: að
listaverk helgast ekki af mótífinu,
heldur listmætinu sem í túlkun þess
væri lögð.
En nú gerist sá ótrúlegi umsnún-
ingur í viðhorfum Kjartans (sé það
ekki hugsunarlaust blaður), að
„mótífíð" helgi verkið, og af því
mynd sé af þessu en ekki hinu beri
listasafni að kaupa hana. Orðrétt
segir hann: „Ég hef lengi málað
og teiknað vinnandi fólk og það er
dálítið hlægilegt að Listasafn Al-
þýðu á ekki eitt einasta verk eftir
mig.“ í þessum orðum tekur út yfir
allt sem ég hélt að listamaður léti
nokkurntíma út úr sér. Samkvæmt
þessu hefði safnið ekkert að gera
við bláa servantinn hans Þorvalds,
Hallmundarhraun Jóns Stefánsson-
ar, Fjallamjólk Kjarvals eða upp-
stillingu Nínu, svo dæmi séu tekin.
Það ætti bara að meta „mótífið",
ekki listina. Því miður hefur Lista-
safn ASÍ aldrei fengi neitt fé til
kaupa, en auk sinna gjafamynda
fær það verk á leigukjörum hjá
listamönnum á þær hundrað vinnu-
staðasýningar sem það heldur á
ári. „Unga fólkið lærir spillinguna
af okkur sem eldri erum,“ segir
Kjartan. Vonandi lærir samt enginn
af þeirri spillingu vits og sanndæm-
is sem viðtal þetta hafði að geyma.
Höfundur er listfræðingur