Morgunblaðið - 24.06.1993, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. JÚNÍ 1993
JiírrgwiMfiMí
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1200 kr. á mánuði innan-
lands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Hraðakstur og al-
varleg umferðarslys
Senn nær sumarumferðin há-
marki á vegum landsins.
Tugþúsundir ferðamanna, er-
lendra og innlendra, leggja veg
undir hjól, bæði í stijálbýli og
þéttbýli. Víða sér þess stað að
stórstígar framfarir hafa orðið í
vegagerð hér á landi síðustu 10
- 20 árin. Göng eru gerð gegnum
fjöll og vegir með bundnu slit-
lagi lengjast með ári hvetju.
Þrátt fyrir það þola fæstir ís-
lenzkir vegir þann hraðakstur
sem víða á sér stað á sérbyggð-
um hraðbrautum erlendis. Og
staðreynd er að algengasta or-
sök umferðarslysa hér á landi
er of hraður akstur, miðað við
aðstæður, ekki sízt hjá yngri
ökumönnum. Síðasta helgi, sem
var stórslysahelgi, talar sínu
máli í þessu efni. Það er tíma-
bært að hvetja landsmenn til
varkárni í umferðinni, nú þegar
mesti ferðamánuður ársins fer í
hönd.
Undanfarin mörg ár hefur
umferðin á vegum landsins kost-
að tvö mannslíf að meðaltali í
mánuði hveijum; tuttugu og
fjögur mannslíf á ári. Umtals-
vert fleiri verða fyrir meiri eða
minni meiðslum, jafnvel ævi-
löngum örkumlum. Eignatjón er
og mjög mikið. Það sem af er
júnímánuði hafa þrír menn látið
lífið í umferðinni og um þijátíu
verið fluttir á slysadeildir, sumir
mjög alvarlega slasaðir. Ómar
Smári Ármannsson, aðstoðaryf-
irlögregluþjónn, kemst svo að
orði í viðtali við Morgunblaðið í
gær:
„Við tökum yfirleitt eftir því
að á vorin þegar göturnar verða
auðar, malbilkið þornar og sólin
hækkar á lofti eykst ökuhraðinn
og ökumenn eru með augun
annars staðar en á veginum
framundan. Þeir beina athygli
sinni að umhverfinu í kring og
vilja gleyma sér. Við þessar að-
stæður verða slysin, sérstaklega
á gangandi vegfarendum, eins
og sýndi sig strax í vor.“
Hörmulegar afleiðingar um-
ferðarslysa eiga að vera okkur
öllum viðvörun. Ökumenn þurfa
í því sambandi að tileinka sér
nokkrar meginreglur: að ganga
úr skugga um að ökutækið sé í
góðu standi áður en lagt er af
stað, að halda í hvívetna umferð-
arreglur (m.a. um ljós og belti),
að haga akstri eftir aðstæðum,
að sýna öðrum háttvísi og tillits-
semi í umferðinni og snerta aldr-
ei áfengi eða aðra vímugjafa
samhliða akstri.
Löggæzla og umferðarráð
hafa haldið uppi viðvarandi
fræðslu um umferð og umferðar-
öryggi. Þetta starf þarf að efla,
svo og almennt eftirlit lögreglu
á vegum og í umferðinni. Fjöl-
miðlar, blöð, sjónvarp og útvarp,
þurfa og að flytja fyrirbyggjandi
fræðslu, ekki sízt yfir sumar-
mánuðina, því reynslan sýnir,
að þessir miðlar eru áhrifaríkir
og traustir farvegir fyrir upplýs-
ingar til almennings.
Kjarni málsins er þó sá að
landsmenn, konur og karlar,
ungir og aldnir, leggist á eitt
um háttvísi og tillitssemi í um-
ferðinni og akstur miðað við
aðstæður. Þetta tvennt er skil-
virkasta leiðin til að fækka alvar-
legum umferðarslysum. Og þeg-
ar grannt er gáð liggur engum,
sem situr undir stýri, svo mikið
á, að hann megi ekki vera að
því að lifa!
Þúsundasta
hjartaað-
gerðin á
Landspítala
Hjarta- eða kransæðaaðgerðir
hófust á Landspítala 14.
júní 1986. Þúsundasta aðgerðin
af þessu tagi var framkvæmd á
spítalanum í gær. „Við þurfum
að komast langleiðina í 300 að-
gerðir á ári, til þess að fullnægja
þörfinni, sem er hér á landi“,
sagði Grétar Ólafsson, læknir á
Landspítala, við Morgunblaðið í
gær.
Kransæðaaðgerðir á Landspít-
ala hafa á heildina litið tekizt
með sérstökum ágætum. Það er
mun þægilegra fyrir sjúklinga,
sem og aðstandendur þeirra, að
þessi þarfa þjónusta, sem margir
eiga líf sitt undir, sé til staðar
hér á landi. Þetta á ekki sízt við
þegar bráðaaðgerða er þörf, sem
oft vill verða. Þar ofan í kaupið
hefur verið verulega dýrara, bæði
fyrir samfélagið og viðkomandi
fólk, að sækja aðgerðir af þessu
tagi utan.
Við eigum vel menntaðar heil-
brigðisstéttir sem er forsenda
þess að hér verði haldið uppi sam-
bærilegri heilsugæzlu og heil-
brigðisþjónustu og bezt gerist
annars staðar. Hægt og sígandi
hefur og Starfsaðstaða heilbrigð-
isstétta til að þjónusta landsfólk-
ið batnað. Þar stendur þó margt
til bóta. Morgunblaðið hefur í því
sambandi áður lagt því stuðning
að lokið verði K-byggingu
Landspítla sem enn er tæplega
hálfbyggð.
+
Umhverfisvænn garður
STEFNT er að því að Fjölskyldugarðurinn fái á sig umhverfisvæna
ímynd en í Húsdýragarðinum er lögð áhersla á dýravernd. Þess
má geta að við garðana liggur grasagarðurinn í Laugardal en að-
gangur inn í hann er ókeypis.
Fjölskyldugarð-
ur í Laugardal
opnaður í dag
MARKÚS Örn Antonsson, borgarstjóri, opnar Fjölskyldu-
garðinn í Laugardal kl. 17 í dag. Eftir það verður garður-
inn, sem er samliggjandi Húsdýragarðinum, opinn frá kl.
10 á morgnana til kl. 21 á kvöldin, alla daga, allt fram á
haust. Aðgangseyrir fyrir börn, 6-12 ára, verður 200 kr. í
Fjölskyldugarðinn og 100 kr. í Húsdýragarðinn en 250 kr.
í báða garðana. Fullorðnir þurfa hins vegar að greiða 100
kr. meira eða 300 kr. í Fjölskyldugarðinn, 200 kr. í Hús-
dýragarðinn og 450 kr. í báða garðana. Fyrsta mánuðinn
verður hins vegar ókeypis fyrir alla í garðinn.
Fj'ölskyldugarðurinn og Hús-
dýragarðurinn eru hugsaðir sem
eitt rekstrarsvæði og er Tómas
Ó. Guðjónssson forstöðumaður
þess. Hann sagði að hugmyndin
væri sú að veita fjölskyldum tæki-
færi til að dveljast saman við leiki
og fræðslu í fallegu útivistar-
svæði. Allt yrði svo gert til að
veita sem besta þjónustu og benti
Tómas á í því sambandi að á snyrt-
ingum væri aðstaða fyrir fólk með
lítii börn, bleiur, skiptiborð og
pelahitarar, og í görðunum yrði
hægt að fá lánaðar kerrur fyrir
minnsta fólkið.
Áframhaldandi þróun
Tómas sagði að með þessu væri
verið að stuðla að því að fólk
gæti verið í garðinum heilu og
hálfu dagana og notið þess sem
þar væri á boðstólum. Ýmislegt
er þegar komið í garðinn, s.s. tor-
færubraut, smábílabraut og mini-
golf, en Tómas sagði að í framtíð-
inni myndu bætast við fleiri mögu-
leikar og nefndi hann í því sam-
bandi að stefnt væri að því að
reisa veitingahús í garðinum á
næsta ári og jafnvel svokallaðan
Sagnabrunn og verður þar aðstaða
til fræðslu og uppfærslna af ýmsu
tagi. Síðar er svo ætlunin að koma
á fót eins konar fræðslubrunni í
húsi sem bera mun heitið Mímis-
brunnur.
Fjölskyldugarðurinn hefur enn
ekki fengið sitt endanlega nafn
því heitið Fjölskyldugarður er að-
eins vinnuheiti og er ekki ólíklegt
að sótt verði til goðafræði, örnefna
eða ævintýra þegar nafn verður
valið að sögn Tómasar en hug-
myndakassa verður komið fyrir í
garðinum við opnun hans.
Morgunblaðið/Kristinn
Spennandi
„STARFIÐ er mjög spennandi," sagði Ragnheiður Kristiansen, nýráð-
inn rekstrarsljóri Fjölskyldugarðsins, (t.v.) en á móti henni situr
Sigurjón Bláfeld, rekstrarsljóri Húsdýragarðsins. Tómas Ó. Guðjóns-
son hangir í kaðlinum en Nicolas Blin, fræðslufulltrúi, situr í einum
torfærubílanna.
Bílabraut
EFLAUST á eftir að verða mikil þröng á þingi þegar Fjölskyldugarð-
urinn verður opnaður og víst er að unga kynslóðin á eftir að kunna
að meta bílabrautina. Fyrir þá eldri er hins vegar torfærubraut.
Fiskimiðin eru sameign þjóðarinnar
— dómur í skattamáli breytir því ekki
eftir Gylfa Þ.
Gíslason
i.
Nýlega var í Héraðsdómi Reykja-
víkur kveðinn upp dómur í máli út
af ágreiningi um heimild útgerðar-
fyrirtækis til þess að draga kaupverð
kvóta frá heildartekjum við ákvörðun
skattskyldra tekna. í sem stytztu
máli er saga málsins þessi:
í gildandi skattalögum eru engin
ákvæði um viðskipti með veiðiheim-
ildir, enda eru slík viðskipti ný af
nálinni. Þegar í Ijós kom að útgerð-
arfyrirtæki töldu slík viðskipti fram
með ólíkum hætti í framtölum sínum,
gaf ríkisskattstjóri út samræmdar
reglur til skattstjóra um meðferð
slíkra mála. Þær voru í aðalatriðum
einfaldar og skynsamlegar. Greint
var milli veiðiheimilda sem gilda í
eitt ár og varanlegra veiðiheimilda.
Heimilað var að telja greiðslu fyrir
skammtímaheimild til gjalda á því
ári, er kaupin fóru fram. Sé um var-
anlega veiðiheimild að ræða og verð-
ið sem greitt er því mun hærra, var
ekki talið heimilt að telja allt kaup-
verðið til gjalda á kaupárinu, heldur
aðeins hluta þess. Afganginn skyldi
færa á efnahagsreikning á skatt-
framtalinu og afskrifa síðan smám
saman með sama hætti og skip og
skipsbúnað eða sem nemur 6-8%o
af kaupverðinu á ári.
Þessu vildu ýmis útgerðarfyrir-
tæki ekki una. Þau telja það auðvit-
að óhagkvæmara að skattfrádráttur
sá sem fæst með afskriftum, dreifist
á langan tíma, 12-17 ár, en að fá
frádráttinn leyfðan allan í einu, eins
°g yrði, ef leyft væri að gjaldfæra
kvótakaupin á einu ári, eins og um
kvótaleigu væri að ræða.
„Samt gerist ekkert í
þessu máli, sem tví-
mælalaust er mikilvæg-
asta framtíðarúrlausn-
arefni íslenzks þjóðar-
búskapar. Við svo búið
má ekki lengur standa.“
Var málinu vísað til ríkisskatta-
nefndar. Hún felldi þann úrskurð,
að heimilt væri að telja allt kaupverð
framtíðarkvóta til gjalda og lækka
þannig skattskyldar tekjur sem því
svaraði.
Á það sjónarmið vildi fjármála-
ráðuneytið hins vegar ekki fallast
og vísaði málinu til Héraðsdóms
Reykjavíkur. Niðurstða hans var sú,
að ekki væri heimilt að telja allt
kaupverð framtíðarkvóta til gjalda,
heldur aðeins 20% þess. 80% skyldu
færð á eignareikning á skattframtali
og fyrnast á næstu fjórum árum. í
þessum dómi felst málamiðlun milli
sjónarmiða útgerðarmanna og ríkis-
skattanefndar, nánast í samræmi við
sjónarmið reikningsskilanefndar Fé-
lags löggiltra endurskoðenda frá því
í ágúst 1991.
II.
í umræðum um fiskveiðistjórnina
á undanförnum árum höfum við sem
teljum greiðslu veiðigjalds fyrir veiði-
heimildir nauðsynlegan þátt fram-
búðarskipunar fiskveiðistjómarinnar
talið að ókeypis úthlutun verðmætra
veiðiheimilda hafi annars vegar átt
þátt í of mikilli stækkun veiðiflotans
og tefji það hins vegar með óhag-
kvæmum hætti að hann minnki, eins
og nauðsynlegt er að eigi sér stað.
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. JÚNÍ 1993
23
Brynjólfur Mogensen yfirlæknir slysadeildar Borgarspítalans
Færri slösuðust í umferð-
arslysum 1992 en fyrri ár
• •
Oryggistæki hafa sannað gildi sitt og þörf er á að lögleiða loftpúða
TÍÐNI innlagna á spítala
vegna umferðarslysa hefur
verið sveiflukennd síðustu ár
og hefur ekki aukist síðustu
ár og sýnir að mati Brynjólfs
Mogensens yfirlæknis slysa-
og bæklunardeildar Borgar-
spítalans að alvarlegum um-
ferðarslysum hefur ekki
fjölgað að neinu ráði síðustu
ár. Ríflega 13 af hverjum
1.000 íbúum höfuðborgar-
svæðisins slösuðust í umferð-
arslysum samkvæmt könnun
Brynjólfs en sama hlutfall af
íbúafjölda var 16,5 árið 1991.
Brynjólfur segir þessá fækk-
un slysa áberandi en geti
jafnframt verið tilfallandi.
Hann ítrekar að notkun ör-
yggistækja á borð við bílbelti
hafi sannað gildi sitt og hvet-
ur jafnframt til þess að lög-
leidd verði notkun og ísetn-
ing loftpúða í hvern bíl sem
að hans mati gæti fækkað
dauðsföllum og öllum teg-
undum áverka um fimmtung.
„Það er nauðsynlegt að kanna
tíðni slysa miðað við fólksfjölda,“
segir Bi-ynjólfur, „aðrar upplýs-
ingar gætu gefið falska mynd.
Okkar tölur sýna að tíðni slasaðra
annars vegar og alvarlegra áverka
hins vegar hefur ekki aukist um-
talsvert miðað við höfðatölu síðustu
19 ár.“
Tíðni innlagna vegna slysa
í meðallagi
Brynjólfur og kollegar hans á
Borgarspítalanum hafa undanfarin
ár tekið saman upplýsingar um
fjölda umferðarslysa og innlagna,
en þær gefa mjög athyglisverða
mynd að mati Brynjólfs. Þær sýna,
ef miðað er við höfðatölu, að alvar-
legum slysum hefur lítið sem ekk-
ert fjölgað. Á síðasta ári lögðust
130 manns inn á spítala áf höfuð-
borgarsvæðinu, en það jafngildir
að 1,2 hafi lagst inn á hveija 1.000
íbúa svæðisins. Þessi tala er rétt
undir meðaltali síðustu 19 ára en
hæst var hún árið 1979 þegar hlut-
fallið var 1,8 af þúsundi. Lægst var
Brynjólfur Mogensen yfirlæknir á
slysadeild Borgarspítalans.
hún aftur á móti fjórum árum áður,
1975, en þá var hlutfallið 0,9 af
þúsundi.
Unglingar slasast oftast
Samkvæmt könnuninni slösuðust
13,2 af hveijum 1.000 íbúum
höfuðborgarsvæðisins í umferðar-
slysum árið 1992. Alls var tekið á
móti 2.612 slösuðum á árinu, en
af þeim voru 1996 af höfuðborgar-
svæðinu. Langflestir þeirra eru
jafnan á aldrinum 15-19 ára, en í
þeim aldursflokki sjösuðust 52 af
þúsundi árið 1991. Á síðustu nítján
árum hafa að jafnaði ríflega 11
manns af þúsundi slasast á ári.
Það kemur ennfremur fram í
tölum Borgarspítalans að breyting
hafí orðið á hlutfalli slasaðra eftir
tegundum umferðarslysa. Árið
1975 hlutu 56% slasaðra áverka
sína úr bifreiðaslysum en á árunum
1987-90 var sú tala komin í 74%.
Á sama tíma fækkaði slysum á
gangandi vegfarendum og hjól-
reiðarmönnum.
Slysum fjölgar á sumrin
Brynjólfur staðfesti það að flest
slys ættu sér stað á sumrin en í
fyrra slösuðust flestir í september-
mánuði. í upplýsingum hans kemur
þó fram að sumarfjölgunin hefur
nær engin áhrif á innlagnir vegna
Umfepðarslys á höfuðborgarsvæðinu 1992
127 122
137
—

Innlagnir á Bonganspítalann vegna umf eröanslysa
Ath! Annar kvarði
1.996
fÍöMi umfenöan-
siysa og innlagna
á Bopgapspítala
Umferðarslys
Innlagnir
MUN stærra hlutfall þeirra sem
lenda í umferðarslysum á lands-
byggðinni en á höfuðborgarsvæð-
inu þarfnast innlagnar á Borgar-
spítalann vegna áverka sinna.
umferðarslysanna á sama tíma.
Með öðrum orðum þýði þessar nið-
urstöður að alvarlegum slysum
fjölgi ekki að sama skapi yfir sum-
arið eins og eignatjón, svo dæmi sé
tekið.
Loftpúða í alla bíla
„Það er alveg ljóst,“ sagði Brynj-
ólfur, „að með notkun bílbelta í
umferðinni hefur tala látinna og
alvarlegra áverka vegna slysa
fækkað verulega. Ef þeir sömu sem
nota belti sætu í bílum þar sem
loftpúðum hefur verið komið fyrir
verður öryggið enn meira. Líklega
fækkar áverkum af öllum alvar-
leikagráðum um fimmtung með til-
komu „líknarbelgjanna“ sem svo
eru kallaðir, hvort sem menn nota
belti eða ekki. Þar sem beltanotkun
er vanrækt koma púðarnir sér enn-
fremur vel. Öruggast er þó að hvorí
tveggja sé til staðar." Brynjólfui-
bendir á að þetta öryggistæki sé
engum til ama og sé ósýnilegt en
nýtist bílstjórum þó alltaf.
Hann bætir því við að bæði í
Þýskalandi og í Bandaríkjunum
væri í undirbúningi að lögleiða
ísetningu belgjanna í alla nýja bíla.
vSlíkt ætti einnig að gera hér á
Islandi og stefna að því að 1995
yrðu allir nýir bílar búnir þessu
öryggistæki."
Umræða fjölmiðla um
umferðarslys af hinu góða
Aðspurður kveður hann umræðu
fjölmiðla um umferðarslys af hinu
góða. „Það þarf að segja frá slysum
af þessu tagi en óþarfi er á hinn
bóginn að fara út í smáatriði. Það
skilar engu að lýsa slysum og
áverkum nákvæmlega en sjálfsagt
er að segja að fólk sé alvarlega
slasað,“ sagði Brynjólfur að lokum.
Gylfi Þ. Gíslason
Jafnframt höfum við bent á að án
veiðigjalds sé þjóðin svipt eðlilegum
arði af sameign sinni, fiskistofnunum
við landið auk þess sem alvarlegt
misrétti sé skapað gagnvart öðrum
útflutningsgreinum en sjávarútvegi,
þ.e. útflutningsiðnaði og þjónustu-
greinum. Sá sem þetta ritar hefur
hins vegar talið að ýmis rök megi
færa fyrir því að leyfa að telja kaup-
verð tímabundins kvóta til gjalda,
þótt vissulega sé um mörg álitamál
að ræða í tengslum við fyrningu í
sambandi við kvótaviðskipti, en hins
vegar er fráleitt að heimila fullan
frádrátt hás kaupverðs framtíðar-
kvóta þegar á kaupári. Niðurstaða
Héraðsdóms Reykjavíkur er því
miklu réttlátari en úrskurður Ríkis-
skattanefndar. Hins vegar má draga
í efa réttmæti þess að leyfa yfirleitt
nokkrar fyrningar á keyptum fram-
tíðarkvóta, meðan honum fylgir rétt-
ur til árlegra veiða. Slík fjárfesting
fymist ekki vegna slits eða úrelding-
ar, en það eru almennar forsendur
afskrifta. Þetta sjónarmið kom fram
í áliti nefndarinnar um mótun sjávar-
útvegsstefnu.
III.
Meginástæða þess að þessar línur
eru ritaðar er hins vegar sú að sam-
kvæmt fregnum í fjölmiðlum virðast
sumir líta þannig á að í dómnum
felist að veiðiheimildin sem keypt
var, sé orðin eign útgerðarfyrirtæk-
isins og það sé því orðið eigandi að
nokkrum hluta fiskistofnanna við
landið. Þessi skoðun er alröng.
Það mál sem hér um ræðir er ein-
göngu skattamál. í dómnum felst
að fyritæki sem kaupir varanlegar
fiskveiðiheimildir, megi ekki draga
allt kaupverðið jafnharðan frá heild-
artekjum sínum. Afganginn beri hins
vegar að telja eign í skilningi skatta-
réttar og því færa í eignalið efna-
hagsreiknings á skattframtali, eins
og reglur tvöfalds bókhalds gera ráð
fyrir. Kemur þetta sjónarmið skýrt
fram í svari fjármálaráðherra við
fyrirspurn Kristins H. Gunnarssonar
á Alþingi 1991 um skattalega með-
ferð á keyptum aflakvóta. Eftir sem
áður eru auðvitað í fullu gildi þau
ákvæði sem árum saman hafa staðið
í 1. grein gildandi laga um fiskveiði-
stjórnina að nytjastofnar á íslandsm-
iðum séu sameign íslenzku þjóðar-
innar. Við síðustu endurskoðun lag-
anna var þeim ákvæðum meira að
segja bætt við að úthlutun veiðiheim-
ilda myndi ekki eignarrétt eða óaft-
urkallanlegt forræði einstakra aðila
>fír veiðiheimildum. Augljóst ætti
því að vera að dómur í skattamáli
geti ekki veitt útgerðarfyrirtæki al-
mennan eignarrétt.
IV.
Þetta deilumál sem Héraðsdómur
Reykjavíkur hefur kveðið upp dóm
sinn í, undirstrikar hins yegar ræki-
lega hversu bagalegt er að mótun
varanlegrar fiskveiðistefnu af hálfu
stjórnvalda skuli enn dragast á lang-
inn. Nefndin sem skipuð var í ágúst
1991 um mótun fiskveiðistjórnar
hefur skilað áliti. Samkomulag virtist
hafa orðið í ríkisstjórn um stofnun
þróunarsjóðs sjávarútvegsins til þess
að stuðla að aukinni arðsemi í sjávar-
útveginum og flýta fyrir úreldingu
fiskiskipa og fækkun fiskvinnslu-
stöðva. Samkomulag virtist ennfrem-
ur um, að vegna núverandi erfiðleika
í sjávarútveginum skuli greiðsla lágs
veiðigjalds ekki hefjast fyrr en haust-
ið 1996. Samt gerist ekkert í þessu
máli, sem tvímælalaust er mikilvæg-
asta framtíðarúrlausnarefni íslenzks
þjóðarbúskapar. Við svo búið má
ekki lengur standa.
Höfundur er prófessor og
fyrrverandi ráðherra.