Morgunblaðið - 25.06.1993, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 25. JÚNÍ 1993
15
Texti: Elín Páhnadóttir
Andrea Helgadóttir sjúkraliði á ganginum á Geðdeildinni.
Geðdeildin undir eitt þak
Afmælisósk Andreu Helgadóttur, sjúkraliða
GEÐDEILD hafði aðeins starfað í tvö ár í Borgarspítalanum þegar
Andrea Helgadóttir kom þar fyrst 1970 og þar hefur verið starfs-
vettvangur hennar síðan, að undanskildum þremur mánuðum er
hún reyndi fyrir sér á Silungapolli. Hún byrjaði í ræstingum, var svo
í býtibúrinu og kynnin af spítalanum urðu til þess að hún fór í
sjúkraliðanám og hefur verið sjúkraliði síðan. Hún segir þetta starf
að vísu oft erfitt, en það grípi mann. „Það er mikið manniegt böl
að vera geðveikur. Ég held að fátt sé verra,“ segir hún einfaldlega.
ákveðið þeirrar skoðunar að starfið
eigi að byggja á þekkingu, sem fæst
með rannsóknum. Það er forsenda
læknisfræðinnar. í okkar fagi er
margt óljóst og oft erfitt að finna
viðeigandi meðferð. Annað einkenn-
andi fyrir okkar starf er þverfagleg
teymisvinna, þar sem geðlæknir
vinnur með sálfræðingi, hjúkrunar-
fræðingi, félagsráðgjöfum og iðju-
þjálfum, auk aðstoðarlækna og
nema.“
Hvaða rannsóknir eru helst stund-
aðar á geðdeild Borgarspítalans?
„Við höfum t.d. um nokkurt skeið
unnið að rannsóknum á arfgengi
geðsjúkdóma. Með framförum í sam-
eindalíffræði er vaxandi þáttur í
læknisfræðinni að leita orsaka sjúk-
dóma með þessari aðferð. Faralds-
fræðilegar rannsóknir eru að sumu
leyti þægilegri hér vegna fámennis.
Á því sviði höfum við lagt aðal-
áherslu á geðklofa (schizophreniu)
og geðbrigðasjúkdóma (maniode-
pressive psychosis). Síðan höfum við
í nokkuð mörg ár tekið þátt í fjöl-
þjóðlegum rannsóknum í sambandi
við geðlyf. Á seinni árum eru þetta
sérstaklega sértækari þunglyndislyf
sem hafa minni aukaverkanir. Þar
hafa orðið nokkrar framfarir og við
erum með í rannsóknum á því. Síðan
höfum við lagt okkur eftir hagnýt-
ari rannsóknum. Rannsakað auka-
verkanir, t.d. af raflækningum og
einnig gert rannsóknir á elliglöpum
og þunglyndi hjá öldruðum.“ Hann
bætir því við að þeir reyni reglubund-
ið að gera upp hverjir þurfi á þjón-
ustu að halda og afdrif þeirra. Birti
6-8 greinar árlegá í fagtímaritum,
aðallega erlendis.
Þá má geta þess að Hannes Pét-
ursson hefur í samvinnu við Gísla
Guðjónsson réttarsálfræðing gert
rannsóknir og birt niðurstöður í sam-
bandi við geðheilsu fanga og ýmis-
legt fleira innan réttargeðlækninga.
Með opnun geðdeildar Borgarspít-
alans 25. júní 1968, sem var fyrsta
geðdeildin við almennt sjúkrahús,
var brotið í blað hér á landi.
Andreu líkar mjög vel að vinna
á geðdeild, segir að þar starfi ein-
staklega elskulegt fólk. „Það sem
mér hefur líkað svo vel er að hér
hef ég aldrei fundið fyrir stéttaríg.
Okkur sem fáumst við hjúkrun
geðsjúkra gefst tækifæri til að taka
ákvarðanir sjálf, enda þarf svo að
vera ef eitthvað skyndilegt kemur
upp á, sem gerist að vísu sjaldan.
Læknarnir hafa frætt okkur og
leyft okkur að vera með. Fundir
eru með starfsfólki tvisvar í viku,
þar sem allir koma. Ég lærði
snemma af Lilju Bjarnadóttur Niss-
en, fyrsta deildarstjóranum hér, að
hafa allt í röð og reglu. Hún kenndi
mér svo mikið. Án hennar forsjár
hefði ég sennilega fljótt gefist
upp.“
Andrea kveðst svo hafa reynt
að lesa sér til og hún hafi fengið
tækifæri til að vinna að því sem
hún hefur áhuga á, á öllum deildun-
um, svo sem í Arnarholti og í
Templarahöllinni, þar sem hún var
með hópmeðferð. Það þótti henni
ákaflega skemmtilegt. Hún*kveðst
eiga eftir eitt ár þar til hún getur
hætt og er ákveðin í að gera það.
„Þetta er orðið gott,“ segir hún
hressilega.
Þegar hún er spurð um persónu-
leg kynni af sjúklingunum, svarar
hún því til að aldrei fari hjá því
að maður myndi tengsli við fólk.
Ráðlagt sé að taka ekki þessa vinnu
heim með sér, en maður gerir það
nú samt að vissu leyti. Við erum
nú bara manneskjur, segir hún.
Að lokum kveðst Andrea eiga
eina stóra ósk fyrir þessa deild, sem
henni þykir vænt um. Hún er sú
að geðdeildin fái alla hæðina í ný-
byggingu B-álmu spítalans, svo að
deildin geti öll komist undir eitt
þak, fyrir utan Amarholt sem allt-
af muni hafa sérstöðu. Þá mætti
sleppa leiguhúsnæðinu. Þetta hlyti
að verða miklu auðveldara - og
ódýrara. Þetta sé draumur allra
sem þama starfa.
Bílamarkaburinn
Smiðjuvegi 46E
v/ReykjanesbrauL
Kopavogi, simi
571800
Opið sunnudaga
kl. 13-18
Toyota Corolla XL Hatscback ’91, brúns-
ans, sjálfsk., ek. aðeins 13 þ.km., 2
dekkjag. o.fl. V. 970 þús.
Nissan Sunny SLX ’91, hvítur, 5 g., ek.
35 þ. V. 850 þús. Sk. ód.
Suzuki Vitara 1.6, JLXi '91, rauöur, 5 g.,
ek. 26 þ., rafm. í rúðum o.fl. Talsvert
breyttur. V. 1.390 þús.
Toyota 4Runner SR5 Turbo ’86, USA
týpa, sjálsk., ek. 66 þ.km., álfelgur, 36“
dekk, talsv. breyttur. Toppeintak. V. 1.480
þús.
Mazda 626 2.0 GLX ’88, 5 g., ek. aöeins
66 þ. V. 750 þ.
Daihatsu Charade Sedan 1.6 SG ’90, 5
g., ek. 32 þ. V. 690 þús.
Daihatsu Charade CS 5 dyra '88, stein-
grár, ek. 87 þ. Nýl. coupling og tímareim.
V. 390 þ. stgr.
Ford Bronco XL '87, blár og hvítur, 5 g.,
ek. 117 þ., krómfelgur o.fl. Gott eintak.
V. 960 þ. stgr.
V.W. Jetta CL '91, svartur, sjálfsk., ek.
29 þ. V. 1.050 þús.
Fjöldi bifreiða af öllum árgerðum
á skrá og á sýningasvæðinu.
Verð og kjör við allra hæfi.
Ásgeir Karlsson sérfræðingur og var
jafnan staðgengill Karls. Margir
ungir læknar í sérfræðinámi, þar
sem starfs á geðdeild var krafíst,
unnu skylduvinnu sína á Geðdeild-
inni og styrktu hana með sérþekk-
ingu sinni í mjög ánægjulegri sam-
vinnu, segir Karl. „Svo kom Grímur
Magnússon geðlæknir, sem var
eldskarpur maður og hafði oft dvalið
erlendis. Mig langaði oft til að prófa
ýmsar nýjungar, sem lítið höfðu ver-
ið hafðar um hönd hérlendis. Grímur
var alltaf minn bakhjarl í því. Þar
má nefna raflækningar, sem hér
höfðu fengið hið versta nafn, kallað-
ar sjokk. En þær reyndust oft vel
hjá okkur. Sjálfur hafði ég af þessu
góða reynslu erlendis. Ýmsum stóð
stuggur af krampakippum, sem
fylgdu aðferðinni, en sem haldið var
úti með vöðvaslakandi lyfjum og
svæfingum, svo þessi ótti hvarf.“
Þá nefnir Karl svokallað lobo-
tomy, sem tíðkaðist í Bretlandi.
Þetta er aðgerð á heila, þar sem
skorið er með nál á taugaþræði í
heilanum. „Grímur var minn bak-
hjarl í þessu líka. Þetta tókst vel í
völdum tilfellum. Svo lagðist þetta
niður þegar komu betri lyf,“ segir
Karl.
Aðallega voru notuð lyf og svo
viðtöl, að því er Karl segir: „Alltaf
voru að koma ný lyf og maður var
sífellt að lesa sér til og kynnast þeim.
Ég fór annað hvert ár út til að hitta
samstarfsmenn á minni gömlu stofn-
un og víðar, til þess beinlínis að vita
hvað var að gerast. Maður var ákaf-
lega einangaður hér heima. I Burden
stofnuninni í Bristol fékk ég mjög
jákvæða umsögn um íslenskan sál-
fræðing sem þar var, Maiu Sigurðar-
dóttur. Ég fékk hana til þess að
koma að deildinni og hún var minn
aðal sálfræðingur upp frá því. Þekk-
ing hennar á sál og geðfræði er
mjög traust. Yfírhjúkrunarkona
deildarinnar var Lilja Bjamadóttir,
menntuð í Danmörku, góður per-
sónuleiki, hlý, örugg og æðraðist
aldrei. Margir leituðu til hennar og
hún gekk mörgum sjúklingnum
næstum í móður stað.“ Hvað iðju-
þjálfunina snertir kvaðst Karl hafa
fengið konu að nafni Grethe Bendts-
en, sem var listakona í höndunum
og tók að sér að þjálfa sjúklingana
í þessu litla húsrými sem fengist
hafði. Svo fékk hann oft fólk úr
Þroskaþjálfaskólanum til aðstoðar
þar, sem reyndist vel.
Nýsmíði á orðum
Karl Strand er hagleikssmiður á
orð. Eitt af heitunum sem hann
þýddi á íslensku er iðjuþjálfí. Þeir
voru ekki til þegar hann kom. „Kon-
urnar hjá okkur notuðu þetta heiti
í fyrstu. En svo var þetta gert að
lögmætu starfsheiti og þá máttu þær
ekki nota það lengur og urðu sár-
ar.“ Sama var um heitið raflækning-
ar. Karl bjó líka til hin ágætu orð
geðlægð fyrir depression og geðhæð
(mania)þegar fólk er ofvirkt. Enn-
fremur geðhorf fyrir mental state,
svo eitthvað sé nefnt. Þessi orð voru
notuð á deildinni og spurðust svo
smám saman út þaðan.
Áhersla á viðtölin
„Vitaskuld voru þeir sjúklingar,
sem voru í geðlægð, sjálfum sér
hættulegastir. Ekki einungis meðan
þeir voru veikastir heldur oft þegar
þeim fór að batna og þeim óx ásmeg-
in og drift. Þurfti þá að hafa gætur
á þeim. Þar komu viðtölin mikið inn.
Með þeim var hægt að komast að
því við hveiju mætti búast af þeim
og hvað mætti á þá leggja," segir
Karl. Hann kveðst hafa reynt að
leggja áherslu á viðtöl. Læknarnir
höfðu hver sína sjúklinga, en hann
reyndi samt að tala við hvern sjúkl-
ing. Fór stofugang hvern dag. „Sum-
um fannst þetta gamaldags. Én það
varð til þess að allir töluðu við alla
og menn gátu þá gripið inn í að við-
komandi lækni fjarverandi. Svo
höfðu læknanir einkaviðtöl í sínum
litlu skrifstofum. Þegar ég byijaði
fannst mér fólkið liggja allt of mikið
í rúminu. Flóttinn í rúmið var áber-
andi. Ég lagði því mikla áherslu á
að fá það á fætur og til að vera á
ferli.“
Konur og karlar saman
Geðdeildin á Borgarspítalanum er
blönduð deild. Var hún það frá upp-
hafí? „Já, oft var spurt hvort nokk-
urt vit væri í að hafa konur og karla
saman á deild. Það hafði aldrei tíðk-
ast á aðalspítala landsins. Þarna var
ég líka þrár. Kvaðst ekki vilja hvika
frá þessu. Þetta reyndist líka vel.
Konurnar höfðu mildandi áhrif á
karlana, eins og þær yfírleitt hafa,“
segir Karl Strand.
Við höfum ekki minnst á Arnar-
holt, sem tilheyrir Geðdeild Borgar-
spítalans. Þegar Kristján Þorvarðar-
son geðlæknir hætti í Arnarholti tók
Karl Strand þar við yfirstjórninni.
„Þarna var mikið af fólki með lang-
stæða sjúkdóma, svo margir voru
orðnir þar heimilisfastir. I Arnar-
holti var Óskar Jónsson yfírhjúkrun-
armaður. Þegar ég kom þar fannst
mér einnig að fólkið lægi of mikið
í rúminu. Margir sjúklingar þar
sinntu þó störfum inni og úti vegna
hvatningar Óskars og ráðsmannsins
Gísla Jónssonar. Ég lagði mikið upp
úr því að fá það á fætur og til að
vera á ferli og úti. I Arnarholt fékk
ég listræna góða konu, Huldu Þor-
grímsdóttur, til að sjá um iðjuþjálf-
unina. Meðan ég var þar var byggt
upp og langflestir sjúklingarnir gátu
flutt í ágæt húsakynni. Eg kom þar
einu sinni til tvisvar sinnum í viku.
Að vísu þurfti þar ekki eins margra
viðtala við, enda margir sjúklingam-
ir búnir að ganga í gegnum slíkt.“
Loks drepum við aðeins á geð-
deildina á Hvítabandinu. Karl minn-
ist sérstaklega góðra kynna af kon-
um í kvenfélaginu Hvítabandið, sem
létu sér sérstaklega annt um deildina
og gáfu þangað margan góðan grip.
Þótt Karl Strand hafi skilað af
sér löngu og ströngu starfí og sé
orðinn 81 árs, er hann ekki alveg
hættur að sinna geðsjúkum. Einu
sinni í viku tekur hann á móti sjúkl-
ingum á stofu í Domus Medica.
„Rétt svona til þess að slíta mig
ekki alveg frá starfínu, þótt það
borgi sig ekki íjárhagslega." Hann
kveðst vera ónýtur til gangs en heil-
inn sé í sæmilegu lagi. Og hann eigi
nóg af bókum, sígildri hljómlist á
plötum og spólum og andlegum
kröftum eftir til njóta lífsins.
KÖRFU5TÓLLINN
„Le Corbusier" körfustólarnir komnir aftur.
Tilboðsverð kr. 6.730.
Montana hillur - Ný uppstilling - Nýr bæklingur.
Fatahengi og símahillur. Hewi-nylon baðvörur.
epol
I Faxafeni 7, 108 Reykjavík, fax 687740, simi 91-687733.
I