Morgunblaðið - 26.06.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. JÚNÍ 1993
Sjúkt og siðlaust
viðskiptaumhverfi
eftir Jenný Stefaníu
Jensdóttur
„Stórútsala aldarinnar hjá
Miklagarði" endurspeglar í hnot-
skurn hið sjúka og siðlausa viðskip-
taumhverfí sem verið hefur að festa
rætur hér á íslandi undanfarin
misseri og ár.
Það er kunnara en frá þurfí að
segja að holskefla gjaldþrota sl. 5
ár hefur gengið mjög nærri grónum
og vel stæðum fyrirtækjum og koll-
varpað hinum ver stæðu með marg-
földunaráhrifum. Nú er svo komið
að eiginfjárstaða velfiestra ís-
lenskra fyrirtækja er algjörlega
óviðunandi og víða komin upp í
kviku svo undan blæðir við hvert
áfallið á fætur öðru. Það er vart
búið að „grafa“ eina verslunina en
upp er risin ný verslun í sama hús-
næði, með sömu forsvarsmönnum
og sömu rekstrarformúlunni.
Breytingin er einungis: nýtt nafn,
ný bankafyrirgreiðsla, fullur lager
og skuldir núll. Með öðrum orðum,
hvítþveginn bossi og nefíð upp í
loft og krafan er: „sömu kjör og
greiðsluskilmálar, annars förum við
bara eitthvað annað.“ Hluti af sjúk-
leikanum birtist auðvitað í veikleika
framleiðenda og innflytjenda sem
fallast á svona kröfur. Veikleikinn
starfar af skorti á kjarki og sam-
stöðu um að snúa þessari þróun
við og krefjast fullnægjandi
ábyrgða vegna væntanlegra við-
skipta. En allt kemur fyrir ekki,
hringrásin verður hraðari og nú líð-
ur vart sá dagur að ekki berist allt
að því ósvífín tilboð um nauða-
samninga sem fela í sér örfá pró-
sent upp í kröfur, annars ekkert!
Á kvennadaginn 19. júní 1983
barst mér sú harmafregn, að Vil-
mundur Gylfason væri látinn. Síðan
eru liðin 10 ár, sem eftir á að
hyggja hafa verið ótrúlega litlaus
miðað við árin á undan, árin með
Vilmundi. j
Á námsárum mínum í Þýska-
landi um og eftir 1968 voru hug-
myndir unga fólksins um þjóðfé-
lagsbreytingar á fljúgandi ferðinni,
horft var til umbóta á öllum svið-
um, þjóðfélagið opnaðist til muna
og umgengni fólks varð stórum
ftjálsari hvert við annað. Andlegir
leiðtogar voru nokkrir og skorti
ekki á að horft væri til framtíðar
Út yfir grámyglu hversdagsins.
Eg kynntist Vilmundi á vordög-
um 1977. Þá nýkominn til íslands
eftir Ianga útivist. Það var annar
taktur í umræðunni hér en ég hafði
vanist. En hreyfingin var sú sama,
nema hvað að hún virtist öll snúast
í kring um kraft og hugmynda-
auðgi eins manns, heillandi og stór-
brotins persónuleika, sem kom til
dyranna eins og hann var klæddur,
hrífandi og breyskur í senn og
auðvitað ekki gallalaus.
í stríðum straumi
Vilmundur var maður hugsjóna,
en ekki maður flokks. Hann var
maður hreyfíngar, en ekki stöðnun-
ar, maður fólksins, en ekki valds
og því eindreginn gagnrýnandi
kerfisins, sem hefur ofurtilhneig-
ingu til að staðna, stirðna, tréna
og 'spilla þeim sem nálægt því
koma.
Mestu andstæðingar Vilmundar
voru sennilega hinir ómeðvituðu
varðhundar kerfisins búnir vopnum
værukærðar og íhaldssemi. Einnig
var hann sjálfum sér slæmur. Sá
eiginleiki sem hann hafði umfram
Hvenær ætlar allt þetta ágæta
fólk, allt frá sprenglærðum hag-
fræðingum niður í lassaróna, að
viðurkenna þá staðreynt að gamla
rekstrarformúlan gengur ekki upp?
íslendingum fjölgar ekki með
hverri nýrri verslun sem opnuð er,
við drekkum ekki meiri mjólk. Þvert
á móti situr vísitölufjölskyldan yfir
matarreikningnum um hver mán-
aðamót og gerir áætlanir um frek-
ari niðurskurð. Álagningin er kom-
in undir 0-punkt og markaðurinn
löngu mettaður. Hvenær ætla
bankastofnanir að horfast í augu
við veruleikann og stoppa fyrir-
greiðslu í vonlaus dæmi? Það sér
hver heilvita íslendingur og líka
þeir sem gera kjarakaup á stórút-
sölu aldarinnar hjá Miklagarði að
við erum að grafa undan velferð
okkar og kroppa augun hvert úr
öðru til skemmri og lengri tíma lit-
ið.
Siðleysið í Miklagarðsmálinu
með þátttöku eða þátttökuleysi
Landsbankans er algjört og hver
einasti viðmælandi minn undan-
famar vikur er algjörlega á sama
máli. Ekki verður hægt að kenna
stórslysarekstri Miklagarðs um
kunnáttu- eða þekkingaleysi for-
ráðamanna eða hvað? Hver er
ábyrgð þessara manna þegar þeir
halda áfram að fylla lagera sína
af vörum út á krít vitandi að fyrir-
tækið er löngu gjaldþrota og aldrei
kemur til greiðslu á þessum vörum?
í minni orðabók heitir þetta: að ná
til sín vörum með sviksamlegum
hætti. Það er líka nöturlegt að
hlusta á hvað forráðamenn halda
eða gera ráð fyrir og vita ekki
varðandi rekstur sinn. Starfsmenn
Miklagarðs eru í fullum rétti og
aðra, að sjá galla samfélagsins
skarpari augum en samferðamenn-
irnir, gerði hann eirðarlausari í
sinni baráttu en þeir fengu skilið.
Hann trúði ekki á sígandi lukku.
Hann talaði meira í framtíð en
flestir fengu undir risið, sem í besta
lagi voru fastir í núinu.
Vilmundur áleit Alþýðuflokkinn
best til þess fallinn að stuðla að
umbótum þjóðfélagsins. Það breytti
því ekki, að andstæðingar hans
voru ekki síður þar en annars stað-
ar. Þótt Alþýðuflokkurinn gerði
baráttumál hans að sínum og bað-
aði sig um stund í kosningasigri,
sem Vilmundur gerði fyrst og
fremsl mögulegan, þá missti flokk-
urinn brátt sjónar á innihaldi bar-
áttunnar og bar ekki gæfu til að
halda á sigrinum. Síðar létti eirðar-
leysi og brotthvarf Vilmundar úr
flokknum þeirri kvöð af Alþýðu-
flokknum að þurfa að temja sér
sjálfur það siðferði, sem krafist var
af öðrum. Fyrir Alþýðuflokkinn
sem og aðra fór Vilmundur of hratt.
Haft er eftir einhveijum að nú
um stundir sé pólitísk umræða á
íslandi eitthvað það ófrjóasta sem
um getur og andleg gelding þar
gersamlega gegnumgangandi. Vol-
uð þjóðin sé hreinlega að drepast
úr bölmóði og eilífu naggi.
Ég treysti mér ekki til að halda
því fram, að umbótahugmyndir
Vilmundar hefðu breytt þessu öllu.
Margar af hugmyndum hans urðu
að veruleika og um leið og sjálf-
sögðum staðreyndum í þjóðfélag-
inu. En örlög þeirra margra sýna
vel, hversu nauðsynlegt það er að
viljinn til endurskoðunar sé stöðugt
fyrir hendi, til að stöðnun, stjórn-
lyndi og andlegt umkomuleysi nái
ekki strax aftur heljartökum á þjóð-
félaginu.
góðri trú að vita ekkert, en allt
öðru máli gegnir um forráðamenn-
ina, þeir bera ábyrgð og hefðu átt
og mátt vita að staðan var vonlaus
löngu áður en þeir viðurkenndu það
opinberlega. Það er blátt áfram
siðlaust að reyna að fela sig bak
við upplýsingaskort úr tölvukerfí
og jafn siðlaust að telja sjálfum sér
og öðrum trú um að tapið væri
innan við 100 milljónir en skyndi-
lega var það komið í tæpar 600
milljónir. Hvar hafa þessir menn
lært áætlanagerð? í minni orðabók
heitir þetta að valda ekki starfí
sínu.
Þátttaka Landsbankans eða
þátttökuleysi er líka athyglisverð.
I lok mars sl. leysti bankinn til sín
fasteign Miklagarðs og hóf þátt-
töku í rekstri hans. Hvers vegna
var ekki krafist greiðslustöðvunar
strax 31. mars sl. þegar bankinn
leysti til sín eignir Miklagarðs.
Hvers vegna setti bankinn ekki
„hömlur“ á greiðslur til útvaldra
birgja á meðan aðrir máttu éta það
sem úti fraus. Hver ber ábyrgð á
að birgjum Miklagarðs var mis-
munað sl. 3 mánuði þvert ofan í
fyrirheit um annað skv. bréfí frá
framkvæmdastjóra dagsettu 31.
mars sl. þessa 3 mánuði hafa birgj-
ar barist eins og ijúpan við staur-
inn að toga greiðslur út úr fyrir-
tækinu með misjöfnum árangri. Já
með misjöfnum árangri því til mik-
illar furou virðast sumir birgjar
hafa verið í náðinni og fengið
greiðslur skv. geðþóttaákvörðunum
forráðamanna Miklagarðs. Svo
virðist sem frumskógarlögmálið
(eða framsóknarlögmálið) hafí ráð-
ið ríkjum í tékkhefti Miklagarð
þessa síðustu mánuði. Gæti það
V
Nýtt siðferði
Lykilatriðið í pólitík Vilmundar
var siðbótin, eða nýtt siðferði í
stjórnmálum og í samfélaginu yfir-
leitt. Sú viðleitni birtist í mörgum
myndum. Vinnustaðafundir, ná-
lægð stjómmálamanna við fólkið í
landinu, prófkjör, opnari stjórn-
málaflokkur, beint val flokksfor-
ystu voru allt atriði sem áttu að
fyrirbyggja stjórnmálaspillingu og
fyrirgreiðslusukk.
Raunvextir, fijálst fiskverð og
vinnustaðasamningar launafólks
voru aðferðir sem koma áttu í stað
forræðis verkalýðsrekenda og póli-
tískrar forsjárhyggju. Beint val for-
sætisráðherra var aðferð til að
koma í veg fyrir þann fáránleika
að flokkur og menn, sem þjóðin
hafði hafnað í kosningum, stæðu
uppi að leikslokum í lykilstöðu
valda og áhrifa eins og gerðist
1978 og 1987.
Alþýðublaðsdeilan svokallaða
reyndist prófraun fyrir flokk Vil-
mundar, Alþýðuflokkinn. Hún
spannst út af misheppnuðu grín-
blaði, þar sem Vilmundur vildi sýna
fram á tilgangsleysi flokksblaðs,
sem einungis mátti skrifa um góða
veðrið en ekki taka á vandamálum,
sem hugsanlega kæmu einnig við
kauninn á mikilvægum flokks-
mönnum. Þessi deila var angi af
þeirri viðleitni að blaðamennska og
ritstjórn almennt njóti frelsis en
ekki forræðis og ritskoðunar. Efni
og innihald deilunnar, sem upphaf-
lega snerist um kjör láglaunafólks-
ins í Iandinu, snarbreyttist fljótlega
í herping á pólitísku stöðulafli
flokksins. Vilmundur fór að vísu
halloka, en hugmyndimar ekki.
Nýtt siðferði átti auðvitað ekki
auðvelt uppdráttar og hefur aldrei
Jenný Stefanía Jensdóttir
e.t.v. átt sér stað að framtíðar við-
skiptahagsmunir hins- nýja INKA
(Innkaupasamband kaupfélag-
anna) hafí verið hafðar að leiðar-
ljósi þegar greiðslur til þessara
birgja voru innt>.r af hendi? Verður
INKA rekið skv. sömu rekstrar-
formúlunni eða hefur eitthvað
breyst?
Stórútsala aldarinnar er dropinn
sem fyllir mælinn og líkja má við
blauta fúla borðtusku sem slegið
er framan í framleiðendur og inn-
flytjendur þessa lands og segja má
að keppinautar Miklagarðs fá sinn
skerf líka. Fullyrða má að lagerinn
sem Mikligarður er að „selja“ núna
á 15% undir heildsöluverði sé að
stærstum hluta út á krít. Bústjórar
Miklagarðs tóku þá ákvörðun að
„selja“ lagerinn upp í skuldir en
skuldir hverra? það má öllum vera
kristaltært að það verða ekki kröf-
ur hinna einu sönnu eigenda útsölu-
lagersins sem fá skuldir sínar
greiddar, heldur brot af for-
gangskröfum. Margfeldisáhrif
þessarar stórútsölu verða auðvitað
þau að á meðan neytendur em að
Vilmundur Gylfason
átt í sögunni. Siðbót lútherskrar
trúar, sem var einnig Vilmundi
hugleikin, varð ekki komið á fyrr
en að Jóni Arasyni höggnum. Sið-
bót íslenskra stjórnmála er líklega
jafn erfið meðan menn eru ekki
tilbúnir til að láta af hugsunar-
hætti stjórnmálalegs neðanjarðar-
Keflavík.
FÍKNIEFNI fundust á 19 ára pilti
í Leifsstöð um síðustu helgi, en
hann var að koma frá Amsterdam.
Pilturinn, sem ekki hafði komið
við sögu hjá tollgæslunni, lenti í
úrtakskönnun og þá fundust á
honum nokkur grömm af ýmsum
gerðum fíkniefna; hassi, maríu-
ana, hassolíu og tól til að neyta
efnanna.
- BB
neyta þessa vara um ókomna fram-
tíð kaupa þeir ekki neitt í Hag-
kaup, Fjaðarkaupum, Nóatúni eða
öðrum stórverslunum. Og stór-
verslanir draga úr innkaupum sín-
um til framleiðenda og innflytjenda
á sömu forsendum. Áhrifín verða
því a.m.k. tvöföld hjá framleiðend-
um og innflytjendum sem þykir þó
nóg að þurfa að afskrifa útsöluverð
varanna til Miklagarðs. Kom það
aldrei til greina í huga bústjóra að
í stað þess að skapa stórkostlegt
umferðaröngþveiti og rússneskt
ástand með stórútsölu aldarinnar,
að bjóða hinum einu sönnu eigend-
um lagersins að leysa til sín vörur
sínar? Ef það er á skjön við lands-
ins lög, hvaða lög veija þá hags-
muni birgja sem lánuðu fyrirtækinu
í góðri trú löngu eftir að það varð
raunverulegu gjaldþrota með eða
án vitundar forráðamanna, sem
veifuðu álitlegum rekstraráætlun-
um fram í rauðan dauðann? Það
er einfaldlega megn fýla af öllu
þessu Miklagarðsmáli frá upphafi
til enda sem á eftir að hafa áhrif
víða í viðskiptalífinu. Það er því
sjálfsögð og eðlileg krafa að for-
ráðamenn og aðstandendur svona
stórslysareksturs geri sér grein
fýrir hinni misheppnuðu rekstrar-
formúlu ef þeir eiga að halda höfði
í svipuðum rekstri í framtíðinni.
Eftir stendur sú staðreynd að á
endanum lendir tapið á herðum
okkar allra, líka þeim sem gerðu
reifarakaup á stórútsölu aldarinn-
ar., Ríkissjóður er ekki sjálfseignar-
stofnun ríkisstjómar hveiju sinni
eins og fjölmargir láta í veðri vaka
i hagsmunapoti sínu, hann inni-
heldur eignir og skuldir þ.m.t.
framtíðarskuldbindingar okkar
allra og því fyrr sem menn átta sig
á því, því betra. Það er líka löngu
tímabært að hagsmunasamtök iðn-
aðar og verslunar komi sér saman
um vinnureglur í viðskiptum með
framtíðarhagsmuni að leiðarljósi
en ekki hagsmuni dagsins í dag.
Höfundur er viðskiptafræðingur
og framk væmdnstjóri
iðnfyrirtækis í Reykjavík.
hagkerfís í stað opinna sanngjarnra
leikreglna.
Hin mannlega hlið
Vilmundur var á tíðum erfiður
en stórkostlegur í senn. Það var
feykilega gefandi að eiga hann að
vin. Skapgerð hans var eins og
hljóðfæri sem spannaði allan tón-
stigann og stundum mátti greina
þar tóna við angurvær ljóð:
Og þá var einsog andlit heimsins
víðopni skjái sína:
lít öll þessi stóru höf
- eða eru það kannske tár?
Vilmundur dómsmálaráðherra
opnaði pýjan heim veitingamenn-
ingar á íslandi, hann skiptaði fyrstu
og einu konuna sýslumann á ís-
landi, hann fékk ekki tækifæri fé-
laga sinna til að láta frekar til sín
taka á því sviði. Hann var ekki
kosinn til að verða kontóristi við
Hverfísgötuna.
Hinn mikli fjöldi Vilmundarvina
var ekki bara kominn til af hans
heillandi viðmóti. Hann hafði alltaf
samband. Stöðugt voru að koma
orðsendingar, greinar eftir hina og
þessa, hugmyndir, ljóðakorn, bréf
með hinu og þessu, undirrituð: með
kveðju, V. Hjá öðrum ríkti þögn.
Frelsi
þetta orð
sem við aldrei skildum.
Jón Sæmundur Sigurjónsson
inum við komuna til Iandsins.
Með kveðju,
Tollverðir fundu kannabis