Morgunblaðið - 29.06.1993, Blaðsíða 16
16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 29. JÚNÍ 1993
Aðgerðir ríkisstjórnarinnar til að mæta aflasamdrætti
Yfirlýsing ríkisstjórnarinnar um aðgerðir til að mæta aflasamdrætti
Stöðugleiki og friður á vinnu-
markaði forsenda aðgerðanna
HÉR fer á eftir yfirlýsing ríkis-
stjórnarinnar um aðgerðir til að
mæta samdrætti þorskafla á
komandi fiskveiðiári.
Ákvörðun um heildarafla
Á undanfömum vikum hefur
farið fram undirbúningur að
ákvörðunum um leyfilegan heildar-
afla kvótabundinna fisktegunda á
næsta fiskveiðiári. Tillögur Haf-
rannsóknastofnunar gáfu til kynna
að verulega yrði að draga úr þorsk-
afla og því ljóst að um samdrátt
yrði að ræða í heildarafla, þrátt
fyrir aukningu í ýmsum öðrum teg-
undum.
Að undangenginni umfjöllun í
ríkisstjóm hefur sjávarútvegsráð-
herra nú ákveðið leyfilegan heild-
arafla helstu fisktegunda á næsta
fiskveiðiári. Samkvæmt ákvörðun-
inni má gera ráð fyrir að þorskafli
verði 165 þúsund lestir samanborið
við um 230 þúsund lestir á yfír-
standandi fiskveiðiári. Afli ýmissa
annarra botnfisktegunda gæti auk-
ist nokkuð en í heild má gera ráð
yfír að botnsfiskafli dragist saman
um nær 15% milli ára, mælt í þorsk-
ígildum.
Verði loðnuafli rúmlega 1 milljón
lestir og aukist úthafskarfaafli úr
25 þúsund lestum í ár í 40 þúsund
lestir á næsta ári, eins og vonir
standa til, mun heildarafli og fram-
leiðsla sjávarafurða dragast saman
um 6% á næsta ári að mati Þjóð-
hagsstofnunar.
Aflasamdrátturinn á næsta ári
mun hafa veruleg áhrif á hag sjáv-
arútvegsins og þjóðarbúskapinn.
Afkoma sjávarútvegs er nú þegar
erfið vegna lækkunar afurðaverðs
að undanförnu en verðlag sjávar-
afurða hefur lækkað um 9% frá
því gengi krónunnar var Iækkað í
nóvember sl. Verð á botnfiskafurð-
um er nú 12% lægra, mælt í SDR,
en meðaltal síðustu 5 ára.
Halli á rekstri botnfiskveiða og
-vinnslu er nú áætlaður um 8% og
aflasamdráttur á næsta ári mun
valda auknum halla. Afkoma ein-
stakra greina er afar misjöfn þar
sem samdráttur í afla og verðlækk-
un afurða bitnar mjög misjafnlega
á einstökum greinum og fyrirtækj-
um.
Samdráttur í útflutningstekjum
mun leiða til vaxandi viðskiptahalla
að öðru óbreyttu, og landsfram-
leiðsla mun dragast saman, þriðja
árið í röð.
Aðgerðir vegna
aflasamdráttar
Yfírlit. Horfur um afkomu sjáv-
arútvegs og þjóðarbús eru nú þann-
ig að nauðsynlegt er að bregðast
við þeim þegar í stað. Bæta þarf
rekstraraðstöðu sjávarútvegsins,
létta greiðslubyrði fyrirtækja,
stuðla að aukinni hagræðingu og
jafna nokkuð áhrif aflasamdráttar
á einstakar útgerðir. Það er ekki
síður nauðsynlegt að treysta sam-
keppnisstöðu annarra útflutnings-
og samkeppnisgreina, draga úr inn-
flutningi til að koma í veg fyrir
vaxandi atvinnuleysi í kjölfar sam-
dráttar. Jafnframt þarf að gæta
þess að stofna ekki stöðugleika í
hættu og halda óhjákvæmlegri
kjararýrnun í lágmarki.
I ljósi þessara markmiða hafa
eftirfarandi aðgerðir verið ákveðn-
ar:
1. Gengi krónunnur verður lækkað
um 7,5%. Áfram verður fylgt stefnu
stöðugs meðalgengis miðað við hið
nýja gengi, með óbreyttum fráviks-
mörkum.
2. Afborganir af lánum. Atvinnul-
tryggingadeildar Byggðastofnunar
til sjávarútvegsfyrirtækja árin
1994 og 1995 verða færðar aftur
fyrir aðrar afborganir og lánstími
lánanna lengdur um 4 ár. Ríkis-
stjómin mun beina þeim tilmælum
til Fiskveiðisjóðs að hluti afborgana
verði færður til á hliðstæðan hátt.
Þá verði skuldbreyting lána hjá
Byggðastofnun og í Ríkisábyrgðar-
sjóði einnig athuguð í þessu sam-
hengi.
3. Frumvarp til laga um stofnun
Þróunarsjóðs sjávarútvegsins verð-
ur lagt fram strax í upphafi þings
og afgreitt sem sjálfstætt þingmál
og forgangsmál. Meginhlutverk
sjóðsins verður að stuðla að auk-
inni hagkvæmni í veiðum og
vinnslu. Ríkisstjórnin mun nú þegár
gera ráðstafanir til þess að afla
fjár til sjóðsins í samræmi við hlut-
verk hans, þannig að unnt sé að
undirbúa aðgerðir af hálfu sjóðsins
um leið og hann verður formlega
stofnsettur.
4. Til að jafna mismunandi áhrif
aflaskerðingar á útgerðarfyriræki
verður aflaheimildum Hagræðing-
arsjóðs ráðstafað með sama hætti
og gert var í kjölfar kjarasamninga
í vor. Verði öllum aflaheimildum
sjóðsins varið í þessu skyni mun
aflamark einstakra skipa ekki
skerðast um meira en rúmlega 9%
milli fískveiðiára.
Bætt staða atvinnulífs - minni við-
skiptahalli. í nóvember síðastliðn-
um var gengi krónunnar lækkað í
ljósi versnandi þjóðarhags, m.a.
vegna mikillar lækkunar á gengi
mikilvægra viðskiptamynta og
verðlækkunar á sjávarafurðum. Við
gengislækkunina batnaði sam-
keppnisstaða útflutnings- og sam-
keppnisgreina, þ.e. raungengi
krónunnar lækkaði og horfur voru
á áframhaldandi lækkun raungeng-
is vegna þess að verðlags- og launa-
breytingar hér á landi yrðu minni
en í helstu samkeppnislöndum.
Samdráttur sjávarafla um 6% og
verðlækkun á afurðum breytir
verulega þeim forsendum, sem mið-
að var við í nóvember, og hefur
afdrifaríkar afleiðingar fyrir ís-
Ienskt þjóðarbú. Framleiðsla lands-
manna mun dragast saman og halli
á utanríkisviðskiptum aukast. Við
þessu verður að bregðast á þann
hátt að það styrki samkeppnisstöðu
allra útflutnings- og samkeppnis-
greina og dragi úr viðskiptahalla.
Þess vegna er óhjákvæmilegt að
lækka gengi krónunnar nú.
Brýnt er hins vegar að fara eins
varlega í þessa breytingu og unnt
er vegna verðlagsáhrifa innan-
lands. Einungis á þann hátt er
unnt að tryggja áframhaldandi
stöðugleika og frið á vinnumarkaði
en slíkt er forsenda þess að aðgerð-
in hafi tilætluð áhrif til lengri tíma
litið.
Kjarasamningar á almennum
vinnumarkaði eru í gildi til loka
næsta árs og þær aðgerðir, sem
nú hefur verið gripið til, raska ekki
kjarasamningum, með tilliti til
þeirra forsenda sem þar var miðað
við. Gengisbreytingin er langtíma-
aðgerð sem bætir hag sjávarútvegs
til frambúðar en veldur hins vegar
óhjákvæmilega hækkun á erlend-
um skuldum hans í krónum talið
og veikir þess vegna skuldugustu
fyrirtækin til skemmri tíma litið. Á
móti því vegur skuldbreyting á
stofnlánum sjávarútvegsins.
Gengislækkun krónunnar mun
bæta afkomu sjávarútvegs um allt
að 3>/2% og má því áætla halla á
botnfískveiðum og -vinnslu um 4 Vi
í kjölfar gengislækkunar. Líklegt
er að nokkur hagnaður hafi verið
í öðrum greinum sjávarútvegs og
eykst hann vegna áhrifa gengis-
breytingarinnar. Þegar líður á kom-
andi fiskveiðiár mun afkoma botn-
fískveiða og -vinnslu versna um
nær 3'/2% vegna skerðingar afla-
heimildar ef aðstæður á mörkuðum
fyrir sjávarafurðir batna ekki.
Frestun afborgana mun á hinn
bóginn minnka greiðslubyrði fyrir-
tækjanna og er talið að hún geti
minnkað um 1.800-2.000 milljónir
króna hvort ár 1994 og 1995.
Hagræðing í sjávarútvegi. Þró-
unarsjóðurinn mun stuðla verulega
að hagræðingu í sjávarútvegi og
úthlutun aflaheimilda Hagræðing-
arsjóðs til jöfnunar mun milda
áhrifin af mikilli skerðingu þorsk-
aflans. Ríkisstjórnin mun einnig
beita sér fyrir því að treysta at-
vinnu í sjávarútvegi með því að
efla starf við þróun og nýsköpun í
greininni, jafnt með nýtingu þeirra
tegunda, sem nú er vannýttar, sem
með aukningu verðmæta úr þeim
stofnum, sem nú eru nýttir.
Með þeim aðgerðum, sem nú
hafa verið ákveðnar, eru sjávarút-
veginum sköpuð skilyrði og mögu-
leikar til að takast á við erfiðleika
vegna aflaminnkunar á næstu
misserum. Sjávarútvegurinn, og
atvinnulífið allt, veit nú hvaða skil-
yrði hann mun búa af hálfu stjórn-
valda.
Ríkisíjármál - vextir. Vegna
samdráttar útflutningstekna mun
viðskiptahalli fara vaxandi að öðru
óbreyttu. Þess vegna er mikilvægt
að aðgerðir miði að því að koma í
veg fyrir slíkt. Þetta er eitt megin-
markmiðið með gengislækkun
krónunnar, eins og áður sagði.
Jafnframt er nú enn brýnna en
áður að draga úr ríkisgjöldum og
halla á ríkissjóði svo opinber láns-
fjárþörf leiði ekki til hækkunar á
raunvöxtum.
Með þeim aðgerðum sem nú
hafa verið ákveðnar, eiga að skap-
ast forsendur þess að raunvextir
geti lækkað á næstu misserum.
Ríkisstjórnin hefur ákveðið að
skipa nefnd sérfræðinga til að
kanna vaxtamyndun á lánsfjár-
markaði, einkum með tilliti til þess
hvort uppbygging og skipulag
markaðarins, t.d. víðtæk verð-
trygging, hindri eðlilega vaxta-
myndun.
Ríkisstjórnin hefur ítrekað fyrri
markmið um að fjárlagahalli næsta
árs verði verulega minni en áætlað-
ur halli á þessu ári. Á næstu vikum
verður unnið að endanlegum undir-
búningi fjárlagafrumvarps í sam-
ræmi við þau markmið.
Aðgerðir gegn atvinnuleysi
í tengslum við kjarasamninga í
maí var ákveðið að auka útgjöld
ríkissjóðs til atvinnuskapandi að-
gerða, einkum fjárfestinga og við-
halds, um 1.000 milljónir króna frá
því sem ákveðið var í fjárlögum
ársins. Þessu fé verður einkum
varið til viðhalds og endurbóta á
opinberum byggingum 0g til ný-
bygginga. Ríkisstjórnin mun á
næstunni gera nánari grein fyrir
hvernig þessu fé verður ráðstafað.
Á síðastliðnu hausti var einnig
ákveðið sérstakt átak til atvinnu-
skapandi framkvæmda, alls 1950
milljónir, og stærstum hluta þeirrar
íjárhæðar var varið til vegafram-
kvæmda. Áhrif af þessum aðgerð-
um á atvinnuástand munu halda
áfram að koma fram á næstu mán-
uðum og vinna þannig gegn áhrif-
um af almennum samdrætti í þjóð-
arbúskapnum. Gert er ráð fyrir að
atvinnuleysi á árinu 1993 verði að
meðaltali um 5% af mannafla en
tölur síðustu mánaða vekja þó von-
ir um að það gæti orðið heldur
minna.
Á vegum þriggja ráðuneyta eru
hafnar viðræður við Húsnæðis-
stofnun, viðskiptabanka, sparisjóði
og lífeyrissjóði um greiðsluetfið-
leika fólks, sem misst hefur atvinnu
sína vegna langvarandi veikindi eða
atvinnubrests.
Þrátt fyrir áframhaldandi sam-
drátt er ekki búist við að atvinnu-
leysi aukist að marki. Mikilvægast
er nú að stemma stigu við aukn-
ingu atvinnuleysis og búa í haginn
fyrir næstu ár þannig að hagvöxtur
geti hafist á ný 0g atvinnuástand
batnað þegar ytri skilyrði þjóðar-
búsins lagast og aðstæður í við-
skiptalöndum okkar batna.
Við gerða kjarasamninga í vor
lýsti ríkisstjórnin sig reiðubúna til
samstarfs við samtök launafólks
og atvinnurekenda með það að
markmiði að treysta íslenskt at-
vipnulíf. Þar var m.a. haft í huga
að efla rannsókna- og þróunar-
starf, bæta skipulag kynningar á
íslenskum vörum og þjónustu á
erlendum vettvangi og stuðla að
fjárfestingu erlendra fyrirtækja á
Islandi.
Undirbúningur að þessum að-
gerðum er hafinn og stefnt er að
því að mótaðar tillögur, sem unnið
verður að í samvinnu við samtök
launafólks og vinnuveitenda, liggi
fyrir í haust. í því sambandi mun
ríkisstjórnin m.a. auka framlag til
rannsókna með sérstakri áherslu á
nýsköpun. Einnig verður komið á
vettvangi til umfjöllunar um nýj-
ungar í atvinnulífi og hvað gera
þurfi til þess að nýjar atvinnugrein-
ar gati vaxið og dafnað hér á landi.
Þjóðhagshorfur
Þær ákvarðanir um afla, gengi
og ríkisfjármál, sem nú hafa verið
teknar, eru mikilvægar forsendur
um afkomu þjóðarbúsins á næsta
ári.
Þótt önnur framleiðsla til út-
flutnings en sjávarafurðir gæti
aukist eitthvað á næsta ári er ljóst
að útflutningur vöru og þjónustu í
heild mun dragast saman.
Þróun viðskiptakjara hefur verið
óhagstæð að undanfömu, einkum
vegna mikillar lækkunar á verði
sjávarafurða. Mikil óvissa ríkir um
verðþróun á næstunni en nokkur
von er þó til þess að markaðir fyr-
ir sjávarafurðir verði í betra jafn-
vægi á næsta ári og verðlag sjávar-
afurða g'eti hækkað fremur en
lækkað. Þannig standa vonir til
þess að viðskiptakjör geti batnað
lítilsháttar eftir mikla rýrnun á
þessu ári.
Eftir breytingu á gengi nú verð-
ur gengi krónunnar haldið stöðugu
innan sömu fráviksmarka og áður
hafi gilt, þ.e. 2'/*% til hvorrar átt-
ar. Á þessum forsendum og miðað
við líklega verðlagsþróun á íslandi
og í helstu viðskiptalöndum mun
raungengi krónunnar lækka um-
talsvert. Þannig er reiknað með að
raungengið á mælikvarða verðlags
verði rúmlega 7% lægra á þessu
ári en í fyrra og lækki enn um 3‘/2%
milli áranna 1993 og 1994. Sam-
keppnisstaða íslenskra atvinnu-
vega á hinn almenna mælikvarða
raungengis mun því batna verulega
á þessum tveimur árum og verður
reyndar betri á þennan kvarða
mælt en allan síðasta áratug og
það sem af er þessum áratug. Mikil-
vægt er að þessum árangri verði
ekki fórnað á næstu árum svo unnt
verði að nýta þessa stöðu til auk-
innar sóknar í atvinnumálum.
Verðlagshorfur mótast annars
vegar af nýgerðum kjarasamning-
um og ráðstöfunum ríkisstjórnar-
innar í tengslum við þá og hins
vegar af gengislækkun krónunnar
nú. Samkvæmt þessum forsendum
má reikna með að vísitala fram-
færslukostnaðar hækki um rúm-
lega 4% milli áranna 1992 og 1993
og um rúmlega 3% milli áranna
1993 og 1994.
Þetta eru heldur meiri verðbreyt-
ingar en gert hefur verið ráð fyrir
og stafar það af gengislækkun
krónunnar. Hins vegar er rétt að
vekja athygli á því að OECD spáir
4,1% verðbólgu í Evrópu á þessu
ári og 3,9% á því næsta. Af þessu
má sjá að gangi spá OECD eftir
verður verðbólgan hér á landi á
þessu ári svipuð og í Evrópu og
nokkru minni á árinu 1994.
Gert er ráð fyrir því að almenn
launaþróun á árinu 1994 verði í
samræmi við nýgerða kjarasamn-
inga. Miðað við líklega tekjuþróun
að öðru leyti felur þetta í sér að
kaupmáttur ráðstöfunartekna á
mapn verði um 4% minni 1994 en
á þessu ári.
Útgjöld þjóðarinnar munu drag-
ast saman á næsta ári enda er slíkt
óhjákvæmilegt_ í kjölfar rýrnandi
þjóðartekna. Áætlanir benda til
þess að viðskiptahalli á árinu 1993
nemi 2,5% af landframleiðslu sem
er nokkru minna en árið 1992 og
nær helmingi minna en árið 1991.
Á þeim forsendum, sem hér hefur
verið lýst, má gera ráð fyrir að
viðskiptahalli minnki á næsta ári
og verði innan við 2,5% af lands-
framleiðslu.
Síðustu áætlanir benda til þess
að landframleiðslan dragist saman
um nálægt 1% á árinu 1993. Sam-
drátturinn verður meiri á næsta
ári vegna meiri samdráttar útflutn-
ings en í ár. Þjóðartekjur eru tald-
ar minnka um rúmlega 2'/2% á
þessu ári vegna mikillar rýrnunar
viðskiptakjara. Á árinu 1994 gæti
landsframleiðslan orðið um 2%
minni en á þessu ári og rýrnun
þjóðartekna yrði svipuð eða heldur
minni ef viðskiptakjör batna.
Áframhaldandi samdráttur mun
óhjákvæmilega hafa áhrif á at-
vinnuástand. Síðustu tvo mánuði
hefur heldur dregið úr atvinnu-
leysi. Þannig voru 6.700 manns
skráðir atvinnulausir í mars sl. eða
5,4% af mannafla en 5.200 manns
í maí eða 4% af mannsafla. Að
nokkru leyti stafar þessi fækkun
af því að atvinnuástand batnar árs-
tíðabundið á vorin en einkum má
þó rekja þetta til átaksverkefna
sveitarfélaga og Atvinnuleysis-
tryggingasjóðs.