Morgunblaðið - 13.11.1993, Blaðsíða 11
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. NÓVEMBER 1993
11
Af hverjn reiðast
heildsalamir F&A?
eftir Friðrik G.
Friðriksson
Fyrir skömmu varð heilmikil
uppákoma, þegar F&A fór að selja
ákveðna vörutegund, jafnvel á
lægra verði en Fríhöfnin í Keflavík.
Það kostar peninga að reka
heildsölu hér á landi, meiri peninga
en tíðkast í nágrannalöndum okk-
ar, og kemur þar til hátt vaxtastig,
há tollgjöld á mörgum vörutegund-
um og lánastarfsemi heildsalanna,
sem hefur farið úr böndunum (en
sá vandi er að mestu heimatilbú-
inn).
Samt eru takmörk fyrir því, hvað
eðlilegt sé að leggja mikið á. Málið
er einfalt. Þeir heildsalar, sem
leggja óhóflega mikið á, hafa svig-
rúm til að mismuna kaupmönnum
gróflega, þ.e. láta kaupmanninn á
horninu borga miklu hærra verð
en stórmarkaðina. Þeir heildsalar
sem leggja hóflega á geta ekki
mismunað kaupmönnum með sama
hætti (m.ö.o. geta ekki okrað á
kaupmanninum á horninu). Stund-
um lúta heiðarlegir heildsalar í
lægra haldi fyrir stórmörkuðum,
þannig að stórmarkaðirnir stuðla
að hærra verði í öðrum verslunum.
Stórmarkaðirnir, sem eru orðnir of
stórir á íslandi, eiga það til að snið-
ganga þessa heiðarlegu heildsala
og neita að taka vörur þeirra til
sölu, af því að þeir geti ekki boðið
stórmarkaði miklu betri kjör en
öðrum kaupmönnum.
Hin óeðlilega stærð stórmarkað-
anna hefur það því í för með sér,
að það er erfítt að vera sanngjam
heildsali í dag. Þetta kemur fyrst
og fremst niður á þeim neytendum,
sem af einhveijum ástæðum geta
ekki eða vilja ekki versla í stór-
mörkuðum. Og svo kemur þetta
auðvitað niður á fólkinu í dreifbýl-
inu, sem ekki hefur greiðan aðgang
„Stefna F&A í þeim
málum er einföld. Ef
okkur er boðin innflutt
vara o g íslensk á sam-
bærilegu verði, þá velj-
um við þá íslensku...“
að stórmörkuðum. Það þarf því
ekki endilega að vera til hagsbóta
fyrir neytendur almennt, þegar
stórveldi eins og Bónus (ódýra
deildin í Hagkaup) lýsir því yfir að
það sé alltaf lægst í verði. Þetta
kemur niður á vöruvali, samanber
Mackintoshdósirnar, sem voru
teknar úr hillum Bónusverslan-
anna, eftir að upp komst að þær
voru miklu ódýrari í F&A.
Bónusverslanirnar eru þannig
ekki til hagsbóta fyrir alla þá neyt-
endur, sem þurfa að borga (í versl-
un sinni á horninu eða úti á landi)
allan afsláttinn sem Bónus fær hjá
heildsölum . og framleiðendum.
Þessir minni kaupmenn hafa oft
enga möguleika á að lækka verðið
án þess að verða gjaldþrota, og það
hefur því miður orðið hlutskipti
margra verslana.
Okrið á neytendum fer ekki fram
á smásölustiginu, heldur á heild-
ssölu- og framleiðslustiginu.
Það er stefna okkar hjá F&A að
flytja sjálfír inn þær vörur sem
innflytjendur leggja óeðlilega mikið
á. Þess vegna er verð hjá okkur
oft lægra en „í heildsölu“ hjá
einkaumboðsmönnum, og kaup-
maðurinn á horninu nýtir sér það
í auknum mæli. Einstaklingar sem
leggja leið sína í F&A upp á Foss-
háls njóta'sömu kjara. En við erum
líka með vörur í sölu frá heildsölum
sem eru sanngjarnir. Hér sjáum
við 'engin vandamál.
Erfíðleikarnir eru hins vegar hjá
íslensku framleiðendunum. Sama
lögmál gildir um þá og heildsalana.
Sumir mismuna kaupmönnum og
aðrir ekki.
Um þetta mál Ijallaði ég í grein
minni í Morgunblaðinu 23. mars
sl., „Af hveiju selur F&A enskt
Coke?“.
Stefna F&A í þeim málum er
einföld. Ef okkur er boðin innflutt
vara og íslensk á sambærilegu
verði, þá veljum við þá íslensku,
en við verslum ekki við íslenska
framleiðendur sem mismuna kaup-
mönnum gróflega, þ.e. okra á
kaupmanninum á horninu — láta
hann borga afsláttinn sem stór-
markaðirnir fá.
Ef allir hornakaupmenn stæðu
saman og gerðu slíkt hið sama, þá
væri röðin komin að íslenskum
framleiðendum að endurskoða sín
mál, til þess að verða ekki gjald-
þrota. En því miður er engin sam-
staða um slíkt hjá minni kaup-
mönnum, bæði af því að þeir hafa
nóg með sig og svo hitt að neytand-
inn er kröfuharður og fer fram á
ákveðið vöruúrval.
Hvað er til ráða?
A krepputímum er erfitt að
hvetja neytendur til að auka versl-
un sína við kaupmanninn á horn-
inu, þar sem vöruverðið er hærra,
en við geruip það samt. Þessir
kaupmenn veita þægilega persónu-
lega þjónustu, sem stórmarkaðirnir
munu aldrei veita. Þeir sýna 'líka
oft persónulega umhyggju, veita
jafnvel sjúkum og öldnum heim-
sendingarþjónustu.
Það yrði hörmulegt ástand í
verslunarmálum, ef eitt stórt fyrir-
tæki réði einn daginn allri matvæla-
verslun í landinu. Slæmt ástand
fyrir íslenska framleiðendur, inn-
flytjendur.og ekki síst neytendur.
Við minnumst „dyflissunar
Reykjavík og Mosfellsbær
Staðreyndir um útsvar
eftir Svein Andra
Sveinsson
Á borgarafundi í Hlégarði í Mos-
fellsbæ nýverið, þar sem rætt var
um sameiningu sveitarfélaga á höf-
uðborgarsvæðinu, flutti bæjarstjóri
Mosfellsbæjar, Róbert Agnarsson,
erindi. í máli sínu fann bæjarstjórinn
sameiningu allt til foráttu, m.a. á
þeirri forsendu að við sameiningu
Mosfellsbæjar við Reykjavík myndi
útsvar hækka stórlega. Skýringin
væri sú, að Reykjavíkurborg neydd-
ist til að hækka útsvarið stórlega
vegna afnáms aðstöðugjaldsins; mun
meira en Mosfellsbær, þar eð að-
stöðugjaldið hefði vegið mun minna
í tekjum Mosfellsbæjar. Undirritaður
leiðrétti þetta á fundinum, en þar
eð þetta virðist nokkuð útbreiddur
misskilningur, sé ég mig tilknúinn
til þess að leiðrétta hann í þessari
grein.
Afnám aðstöðugjaldsins
í tillögum tekjustofnanefndar
Sambands íslenskra sveitarfélaga er
gert ráð fyrir því að aðstöðugjalda-
missinum verði mætt með eftirfar-
andi hætti: Hækkun á hámarki út-
svars um 1,7%, hækkun fasteigna-
skatts um 0,15% og með sérstökum
skatti á skrifstofu- og verslunarhús-
næði. En hvað þýðir þetta fyrir sveit-
arfélögin tvö?
Við afnám aðstöðugjaldsins missti
Reykjavík í tekjum rúmlega tvo
milljarða. Með þeim breytingum sem
að framan greindi vantar Reykja-
víkurborg enn um 188 milljónir.
Hvert 0,1% gefur borgarsjóði rúm-
lega 90 milljónir, þannig að til þess
Sveinn Andri Sveinsson
„Sameining þessara
tveggja sveitarfélaga
þýðir því sparnað fyrir
Mosfellinga sem nemur
um 15.000 kr. á ári fyr-
ir fjölskyldu með
200.000 kr. mánaðar-
tekjur.“
að borgin kæmi út á sléttu, þyrfti
útsvar í Reykjavík að verða 8,6% í
stað 6,7%, eins og nú er. Fulltrúar
sveitarfélaganna hafa gefið sér, að
á móti 1,7% hækkun útsvars kæmi
samsvarandi lækkun tekjuskatts.
Reykjavíkurborg myndi að sjálf-
sögðu ekki hækka útsvarið umfram
þessi 1,7%, enda hafa menn gefið
sér að Reykjavíkurborg þyrfti að
taka á sig einhvern tekjumissi við
þessa tekjustofnabreytingu. Útsvar
í Reykjavík færi því ekki yfir 8,4%.
Útsvar Mosfellsbæjar í toppi
Við afnám aðstöðugjaldsins missti
Mosfellsbær rúmlega 26 milljónir í
tekjur. Útsvar í dag er 7,5% og fram-
lag úr jöfnunarsjóði rúmlega 50
milljónir. Við þær breytingar sem
áður er getið kæmi Mosfellsbæ enn
til með að vanta um 12 milljónir í
tekjujöfnunarframlag úr jöfnunar-
sjóði. Það kom fram í téðu erindi
bæjarstjórans, að útsvarið hefði ver-
ið hækkað, þar er þörf hefði verið á
tekjujöfnunarframlagi vegna slakrar
stöðu bæjarsjóðs. Til að koma jafnt
út tekjulega þyrfti Mosfellsbær
þannig að hækka útsvarið í hámark-
ið, eða 9,2%.
Það blasir við, að verði af samein-
ingu, þá verða gjöld hins nýja
sveitarfélags færð til samræmis við
það sem nú er í Reykjavík. Útsvarið
er 6,7% í dag í Reykjavík en 7,5%
í Mosfellsbæ. Verði tillögur tekju-
stofnanefndar að veruleika, verður
útsvar í Reykjavík 8,4% en 9,2% í
Mosfellsbæ. Sameining þessara
tveggja sveitarfélaga þýðir því
sparnað fyrir Mosfellinga sem nemur
um 15.000 kr. á ári fyrir fjölskyldu
með 200.000 kr. mánaðartekjur.
Höfundur er borgarfulltrúi og
formnður umdæmanefndar sveitar-
félaga á höfuðborgarsvæðinu.
Friðrik G. Friðriksson
dönsku“ eins og Einar Bragi orðaði
það.
íslenskir framleiðendur og inn-
flytjendur verða að sýna meiri
ábyrgð og hætta að mismuna kaup-
mönnum meira en sem nemur eðli-
legum magnafslætti.
Kaupmenn þurfa að sýna aukna
samstöðu, það er lífsnauðsyn.
Neytendasamtökin og dagblöðin
ættu að skoða sín mál og vanda
miklu betur til verðkannana sinna,
sem hingað til hafa verið lítið ann-
að en ókeypis auglýsing fyrir stór-
markaðina, sem geta selt ákveðnar
vörutegundir jafnvel undir kostnað-
arverði til að koma vel út í könnun-
um. Það er ekki að ástæðulausu
að fyrrverandi verðlagsstofnun
lagði slíka starfsemi af fyrir löngu.
Kaupmaðurinn á horninu hefur
ekkert svigrúm til að selja vörur
undir kostnaðarverði án þess að
verða gjaldþrota.
Samkeppnisstofnun er ung
stofnun sem er að átta sig á hlut-
verki sínu. Við sjáum fyrir okkur
eitt lykilhlutverk þessarar stofnun-
ar, að hún geri markaðinn gang-
særri, m.a. með því að fylgjast
með, jafnvel birta verðskrár inn-
flytjenda og framleiðenda, þar sem
allt er tekið fram, magnafsláttur,
greiðslukjör o.þ.h. — og aðallega
þó að fylgjast með því að við þær
sé staðið.
Þannig getur neytandinn fyrst
vitað að hveiju hann gengur og
haft áhrif á gang mála og þannig
fær hin fijálsa samkeppni að njóta
sín á sanngjarnan og réttmætan
hátt, almennt til hagsbóta fyrir
alla neytendur.
Höfundur er kaupmaður.
K A T E L
10 ÁRA
KATEL
LISTHÚSINU, ENGJATEIGI 17, SÍMI 680969
OPIÐ LAUGARDAG 10-18 OG SUNNUDAG 14-18
Sýning í Hafnarfirði
Astrid Ellingsen prjónahönnuður og
Bjarni Jónsson listmálari opna sýningu í
matsal Hvaleyrar laugardaginn
13. nóvemberkl. 14.00.
Sýningin verður opin um helgar kl. 14.00-
19.00 og rúmhelga daga kl. 16.00-22.00.
Sýningunni lýkur sunnudaginn 28. nóv.