Morgunblaðið - 13.11.1993, Blaðsíða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. NÓVEMBER 1993
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. NÓVEMBER 1993
29

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Réttaröryggi
Réttaröryggi borgaranna
styrktist mjög 1. júlí 1992,
þegar lögin um aðskilnað dóms-
valds og umboðsvalds í héraði
tóku gildi. Þá var fyrir það girt,
að sami aðili rannsaki og dæmi
mál. Starfsemi nýju héraðsdóm-
stólanna hefur gefizt vel og bið-
tími eftir dómsniðurstöðu hefur
stytzt verulega. Ennþá er hins
vegar flöskuháls í afgreiðslu mála
fyrir Hæstarétti. Biðtími eftir nið-
urstöðu þar er orðinn tvö og hálft
ár. Brýnt er orðið að bæta þár
úr með tilliti til réttaröryggis.
Þorsteinn Pálsson dómsmála-
ráðherra hefur lagt fram þijú
frumvörp á Alþingi, sem miða að
því að gera málsmeðferð fyrir
Hæstarétti auðveldari og skjót-
virkari. Ráðherrann telur, að nái
frumvörpin fram að ganga geti
biðtími í afgreiðslu mála fyrir
réttinum jafnvel stytzt í sex mán-
uði að jafnaði. Náist slíkur árang-
ur verður það að teljast stórt skref
fram á við og biðtíminn viðunandi.
Frumvörpin þijú fjalla um
Hæstarétt, meðferð opinberra
mála og meðferð einkamála. Fjöl-
margar breytingar eru í þeim,
sem telja verður tæknilegs eðlis
en miða að því að gera málsmeð-
ferð fljótvirkari. I frumvarpinu
um Hæstarétt er þó sú athyglis-
verða breyting, að heimilt verður
að einn dómari skipi dóm við
skriflega flutt kærumál vegna
málsmeðferðar í héraði, en skil-
yrði er þó að það varði ekki mikil-
væga hagsmuni. Ástæðan fyrir
þessu ákvæði er sú, að slíkar
kærur eru oft lagðar fyrir Hæsta-
rétt af litlu tilefni og því talið
óþarft að þrír eða fleiri dómarar
fyalli um kæruna. Þetta ákvæði
kann að flýta málsmeðferð og
verður fróðlegt að fylgjast með
framkvæmdinni, ef Alþingi fellst
á frumvarpið óbreytt. Hins vegar
er rétt að benda á, að réttarör-
yggi borgaranna felst m.a. í því,
að fjölskipaður dómur fjalli um
áfrýjaða héraðsdóma, þar sem
einn dómari dæmir í máli. Það
er ekki traustvekjandi, að aðeins
einn dómari í Hæstarétti fjalli um
kærumál vegna málsmeðferðar í
héraðsdómi, en þar sem skilyrt
er, að kæran megi ekki varða
mikilvæga hagsmuni verður að
telja ákvæðið viðunandi og láta
reynsluna skera úr um framhald-
ið.
í frumvarpinu um meðferð
einkamála eru ýmis ákvæði sem
miða að því að flýta málsmeðferð
í Hæstarétti og takmarka fjölda
mála, sem fyrir réttinn koma.
Áfrýjuðum einkamálum, opinber-
um málum og kærum hefur fjölg-
að verulega síðustu ár og leitt til
þess langa biðtíma sem orðinn er
nú. Ein leiðin, sem lögð er til, er
að takmarka áfrýjun héraðsdóma
við 500 þúsund króna fjárkröfu
eða meira. I núgildandi lögum er
áfrýjun einkamála til Hæstaréttar
bundin við 150 þúsund króna
fjárkröfu, en miðaðist við 7 þús-
und krónur til 1. júlí 1992.
Hæstiréttur getur veitt heimild
til áfrýjunar, ef hann kemst að
þeirri niðurstöðu, að úrslit málsins
hafi verulegt almennt gildi eða
varði mikilvæga hagsmuni þess,
sem leitar árýjunarleyfís, eða hér-
aðsdómi kunni að vera breytt svo
einhverju nemi. Með þessu er
opnað fyrir leið til málskots til
Hæstaréttar, þótt peningalegir
hagsmunir séu minni en hálf millj-
ón króna. Það er hins vegar sett
í hendur réttarins sjálfs að meta,
hvort áfrýjun verður leyfð. Um
síðustu áramót biðu 275 áfrýjuð
einkamál tilbúin til málflutnings
og dóms fyrir Hæstarétti. Álita-
mál er, hvaða áhrif það hefur á
vilja dómaranna til að leyfa áfrýj-
un einkamála við slíkar aðstæður,
enda myndu þau aðeins bætast í
hauginn.
Ljóst er, að ráðstafanir þarf
að gera til að flýta afgreiðslu
mála fyrir Hæstarétti og tak-
marka áfrýjun hvers kyns smá-
mála, sem enga almenna þýðingu
hafa eða litla fyrir áfrýjandann.
Hins vegar er varasamt, að miða
dómsmeðferð einkamála í Hæsta-
rétti fyrst og fremst við peninga-
lega hagsmuni. Réttaröryggi ein-
staklingsins er fyrir öllu og það
má með engu móti skerða nema
yfirgnæfandi almannahgsmunir
krefjist. Dómstólum, og ekki sízt
Hæstarétti, ber að veija einstak-
linginn gegn yfirgangi ópersónu-
legs ríkisvalds eða annarra valda-
stofnana. Geti hann ekki leitað
réttar síns án þess að 'það sé
metið til fjár er réttaröryggið lít-
ils virði. Mikilvægustu réttindi
mannsins verða ekki verðlögð.
Það ber að hafa í huga, þegar
leitað er eftir leyfi til áfrýjunár
til Hæstaréttar.
Þorsteinn Pálsson dómsmála-
ráðherra gerði grein fyrir þeim
miklu breytingum, sem gerðar
hafa verið á réttarkerfínu síðustu
misseri og fyrirhugaðar eru á
næstunni, á dómsmálaþingi Dóm-
arafélags Islands í fyrradag. Ráð-
herrann sagði m.a.:
„Þótt mikið og vel sé unnið í
Hæstarétti, og afköst dómara
hafí ekki verið meiri í annan tíma,
þá er sú staða uppi, að biðtími
eftir niðurstöðu áfrýjaðra einka-
mála er svo óhæfílega langur, að
það er hættulegt réttaröryggi í
landinu.
Við því þarf að bregðast án
tafar og það er athyglisvert, að
einmitt nú, í framhaldi af aðskiln-
aði dómsvalds og umboðsvalds í
héraði, virðist vera mikið lag fyr-
ir samsvarandi úrbætur á áfrýjun-
ardómstigi og þegar hafa orðið á
héraðsdómstigi.“
Úrbætur á áfrýjunardómstigi
eru greinilega brýnasta verkefnið
í réttarkerfmu og að þeim þarf
að vinda bráðan bug. Ummæli
dómsmálaráðherra, að óhæfílega
langur biðtími áfrýjaðra einka-
mála sé hættulegur réttaröryggi
í landinu, verður að taka alvar-
lega.
Jón Sigurðsson ráðinn bankastjóri Norræna fjárfestingabankans
Var meðal þeirra sem nndir-
bjuggu starf bankans í upphafi
Viðtal Agnes Bragadóttir
JÓN Signrðsson sagði starfi sínu
iausu sem bankastjóri Seðlabank-
ans á bankaráðsfundi í gær, þar
sem hann í gær þekktist boð stjórn-
ar Norræna fjárfestingabankans
(NIB) um að taka við starfi aðal-
bankastjóra NIB. Jón mun hefja
störf við NIB í höfuðstöðvum bank-
ans í Helsinki í Finnlandi eftir
Sighvatur kvaðst í því sambandi
telja, „að það komi vel til skoðunar,
og eigi að athuga það sérstaklega að
bankastjóri Seðlabankans eigi bara að
vera einn, og þá með aðstoðarbanka-
stjóra sér við hlið,“ eins og ráðherrann
orðaði það.
„Ég vek athygli á því að þama er
fimm mánuði, eða 11. apríl næst-
komandi.
„Þetta nýja starf leggst afar vel
í mig. Ég hef gömul og gróin tengsl
við þessa stofnun. Ég var meðal
þeirra sem undirbjuggu starf bank-
ans í upphafi. Sat í tæp ellefu ár í
stjórn bankans, þar af tvö ár sem
formaður stjórnarinnar," sagði Jón í
ráðinn maður, samkvæmt eindregnum
tilmælum bankastjómar Norræna fjár-
festingabankans, sem ekki er meðal
umsækjenda. Það sýnir hversu hæfan
þeir meta Jón Sigurðsson. Það er
kannski umhugsunarvert fyrir okkur
íslendinga, hversu mat erlendra aðila
stangast gjarnan gjörsamlega á við
samtali við Morgunblaðið í gær.
Aðsjiurður hvaða þýðingu það hefði
fyrir Island, að íslendingur yrði nú
aðalbankastjóri þessa stærsta ein-
staka lánveitanda landsins, svaraði
Jón: „Ég tel að það hafi þá þýðingu,
að viðurkennt sé, eins og vera ber,
að íslendingar séu fullgildir þátttak-
endur í norrænni samvinnu. Þeir geti
mat þeirra Ólafs Ragnars Grímssonar
og Páls Péturssonar á starfshæfileik-
um manna. Því þessi maður var af
þeim metinn óhæfur til þess að gegna
starfí seðlabankastjóra. Kjartan Jó-
hannsson var af þeim metinn óhæfur
til þess að gegna starfí sendiherra.
Hann var ráðinn framkvæmdastjóri
EFTA. Nú er Jón Sigurðsson ráðinn
aðalbankastjóri Norræna fjárfestinga-
bankans. Það eru kannski ein öflug-
ustu meðmæli með mönnum á erlend-
um vettvangi, að þeir Páll Pétursson
og Ólafur Ragnar Grímsson ráðist á
þá hér heima á íslandi og telji þá óa-
landi og ófeijandi," sagði Sighvatur
Björgvinsson viðskiptaráðherra.
veitt forstöðu mikilvægustu stofnun-
um þessa samstarfs, það hafa þeir
ekki áður gert. Ég held að það sé
alveg satt að Norræni fjárfestinga-
bankinn hafi verið sú stofnun þessa
samstarfs, sem hefur lánast best síð-
ustu 10 til 15 árin. Hann hefur geng-
ið vel. Hann hefur betra lánstraust
heldur en hvert eigendalandanna, sem
er einmitt vitnisburður um það hóp-
efli sem hið norræna samstarf getur
verið.“
- En hvaða þýðingu hefur ráðning
þín fyrir ísland, að því er varðar lána-
fyrirgreiðslu og lánskjör?
„Það á náttúrlega ekki að hafa
áhrif á lánapólitík bankans,“ sagði
Jón, „en ég mun hins vegar ekki
gefa neinar yfírlýsingar um hana í
neinum einstökum greinum, fyrr en
ég hef tekið við starfínu. Mitt stefnu-
mið nú er að sjálfsögðu að fylgja því
góða starfi sem þarna hefur verið
unnið, en ég bendi á að Norræni fjár-
festingabankinn er stærsti lánardrott-
inn íslands í útlöndum, og næstum
10% af útlántim NIB eru til fyrir-
tækja á íslandi. Það eru um það bil
30 milljarðar króna, eða tæplega
það.“
Jón sagði starfi sínu sem banka-
stjóri Seðlabankans lausu á fundi
bankaráðs Seðlabankans í gær, en
hann mun gegna þyí starfi næstu
fimm mánuðina. „Ég mun gegna
starfi mínu næstu fímm mánuðina
af fullum krafti, eins og ég tel mig
hafa gert það sem af er. Eg er for-
Jón Sigurðsson
maður bankastjórnar og verð það þar
til ég læt af starfí. Ég tel að þessir
næstliðnu fjórir mánuðir hafi verið
afskaplega viðburðaríkir og á margan
hátt skemmtilegir tímar. Það hefur
orðið vendipunktur í vaxtamálum.
Seðlabankinn hefur skilað sínu verki
þar, fumlaust og ákveðið. Það hefur
tekist sem lengi hefur verið beðið
eftir, að rjúfa stífluna í vaxtakerfinu.
Ég tel að það sé dæmi um það hvað
Seðlabankinn getur komið góðum
hlutum til leiðar, en nú stendur skák
efnahagsmálanna upp á skákmennina
sem tefla mönnunum í fjármálum,
bæði á Alþingi og í stjóm. Og það
er afskaplega mikilvægt að það tak-
ist vel, ef takast á að halda áfram
lægra vaxtastigi og ég tala nú ekki
um frekari lækkun.
Þetta er ég ánægður með, að hafa
átt hlut að og mun sannarlega ekki
láta minn hlut eftir liggja að reyna
að halda þeirri stefnu áfram, svo lengi
sem rök standa til,“ sagði Jón Sig-
urðsson, fráfarandi bankastjóri Seðla-
bankans og verðandi aðalbankastjóri
Norræna fjárfestingabankans.
Sighvatur Björgvinsson viðskiptaráðherra
Athugað sérstaklega hvort
seðlabankastjóri verði einn
„AÐ SJÁLFSÖGÐU gildir hið sama í mínum huga um embætti Jóns
Sigurðssonar sem bankastjóri Seðlabankans og um Tómas Árnason. Ég
mun óska eftir því við Alþingi að það veiti mér heimild til þess að ráða
ekki heldur í stöðu Jóns Sigurðssonar, fyrr en Alþingi hefur afgreitt
nýtt frumvarp um Seðlabanka, þar sem meðal annars verður tekin af-
staða til þess hvernig sljórn Seðlabankans á að vera háttað," sagði Sig-
hvatur Björgvinsson viðskiptaráðherra í samtali við Morgunblaðið í
gærkveldi.
Heildarkostnaður við lántöku verðtryggðra og óverðtryggðra lána hjá innlánsstofnunum
Landsbanki og
Búnaðarbanki
með ódýrust lán
LANDSBANKINN býður hagstæðustu vísitölubundnu lánin um þessar
mundir. Hins vegar virðist Búnaðarbankinn bjóða ódýrustu skuldabréf-
alánin í algengustu lánaflokkuni bankanna, þegar miðað er við mánað-
arlegar endurgreiðslur með gíróseðli. Heildarlántökukostnaður við
einnar milljónar kr. vísitölubundið lán til þriggja ára er liðlega 165
þúsund kr. í Landsbankanum en 172.600 í Búnaðarbankanum þar sem
kostnaðurinn er mestur, samkvæmt útreikningum bankanna. Hins veg-
ar er lántökukostnaður við 200 þúsund kr. óverðtryggt skuldabréfalán
til eins árs, sem bankarnir hafa reiknað út hver fyrir sig, lægstur í
Búnaðarbankanum þó Landsbankinn sé með Iægri vexti. Hærri mánað-
arlegur innheimtukostnaður Landsbankans vegur upp vaxtamuninn
og vel það. Lántökukostnaður við þetta lán er 24.759 í Búnaðarbankan-
um en 26.084 kr. í íslandsbanka þar sem lánið er dýrást.
Áður en lán er veitt ber bönkunum
nú að gefa lántakendum staðlaðar
upplýsingar um kostnað við lánið og
sundurliðun endurgreiðslna. Morg-
unblaðið fékk bankana til að reikna
út kostnað af tveimur tegundum
lána. Annars vegar 200 þúsund
króna láni til eins árs í algengasta
skuldabréfaflokki viðkomandi
banka. Miðað er við að greitt sé
Nýtt útlit á Tímanum
DAGBLAÐIÐ Tíminn kom út í
gær með nýju útliti eftir að
gerðar hafa verið ýmsar breyt-
ingar á blaðinu í kjölfar þess
að hlutafélagið Mótvægi hf. tók
við útgáfu blaðsins í haust.
í leiðara Tímans í gær segir
m.a. um breytingamar sem gerð-
ar hafa verið á blaðinu: „Þessara
breytinga hefur verið beðið lengi
og með eftirvæntingu. Þær eru
afrakstur nákvæmrar og vand-
virkrar vinnu margra, sem lagt
hafa hönd á plóginn til þess að
koma mætti út öflugt blað til
mótvægis við ægivald hægriaf-
lanna í íslenskum fjölmiðlaheimi,
til þess að tryggja lýðræðislega
umræðu í landinu og sjá til þess
að rödd minnihlutans koðni ekki
niður í hávaða.
Til þess að hugmyndin um
„nýtt afl á blaðamarkaðnum"
verði að veruleika þarf að treysta
grunn þess rekstrar betur, því
blaðið hefur búið við krappan fjár-
hag um langa hríð. Nauðsyn og
mikilvægi blaðsins er augljós. Það
sannar sá breiði hópur, sem lagt
hefur fyrirtækinu lið með hlutafj-
árframlögum í sumar og góðum
óskum,“ segir í leiðara Tímans í
gær.
Ritstjóri Tímans er Þór Jónsson
og aðstoðarritstjóri Oddur Ólafs-
son.
Hvað kostar
að taka lán?
Alm. skuldabréfalán,
kr. 200.000 í eitt ár
Algengustu vextir 14,68% 12,77% 15,64% 13,73% 15,02% 13,13% 15,25% 13,37%
Endurgreiðsla alls 219.212 217.141 220.243 218.174 218.974 216.929 219.647 217.610
Heildarlántökukostnaður 27.042 24.971 28.153 26.084 26.804 24.759 27.547 25.510
Árleg hlutfallstala kostnaðar 28,86% 26,41% 30,21% 27,73% 28,60% 26,18% 29,42% 27,00%
Verðtryggt lán, kr. 1.000.000 í þrjú ár
Algengustu vextir 9,75% 7,75% 10,15% 8,15% 9,95% 8,25% 9,75% 8,00%
Endurgreiðsla alls 1.161.739 1.129.238 1.168.238 1.135.738 1.164.388 1.136.764 1.161.565 1.133.125
Heildarlántökukostnaður 197.569 165.068 204.148 171.648 200.218 172.594 197.465 169.025
Árieg hlutfallstala kostnaðar 13,07% 10.84% 13,53% 11,29% 13,26% 11,35% 13,07% 11,11%
L
LANDSBANKI
Miðað v. Miðað v.
I.nóv. 11.nóv.
ÍSLANDSBANKBÚNAÐARBANKI
Miðað v. Miðað v. Miðað v. Miðað v.
I.nóv. 11.nóv. I.nóv. 11.nóv.
SPARISJÓÐIR
Miðað v. Miðað v.
I.nóv. 11.nóv.
mánaðarlega og vextirnir skertir eft-
ir því á sama hátt og gerist með
raunveruleg lán fólks. Hins vegar
er einnar milljónar kr. vísitölubundið
lán til þriggja ára með afborgunum
á þriggja mánaða fresti. Miðað er
við fast verðlag. í báðum dæmunum
er miðað við að greitt sé af láninu
hjá gjaldkera en tekið skal fram að
yfírleitt er ódýrara að millifæra
greiðsluna. Bankarnir voru beðnir
um upplýsingar um kostnaðinn fyrir
og eftir vaxtabreytinguna í gær.
Tölurnar fyrir sparisjóðina miðast
við Sparisjóð Reykjavíkur og ná-
grennis.
Mismunandi gírógjald
Helstu niðurstöður úr útreikning-
um bankanna eru birtar hér með.
Athygli vekur að þrátt fyrir að
Landsbankinn sé með lægstu vextina
bæði á verðtryggðum og óverð-
tryggðum lánum virðist Búnaðar-
bankinn vera með heldur ódýrari
óverðtryggð skuldabréfalán þegar
allt er talið. Heildarkostnaður við
umrætt lán er eftir vaxtalækkun
24.759 kr., samkvæmt upplýsingum
Búnaðarbankans, Landsbankinn tek-
ur 24.971 kr., sparisjóðirnir 25.510
kr. og íslandsbanki 26.084 kr. Lánið
kostar því 1.325 kr. minna í Búnað-
arbankanum en íslandsbanka.
Skýringin á því að lánið er ódýr-
ara í Búnaðarbanka en Landsbanka,
þrátt fyrir hærri vexti í fyrmefnda
bankanum, virðist felast í því að
Búnaðarbankinn innheimtir 225 kr.
gjald á hveijum gjalddaga, 50 kr.
lægra en Landsbankinn sem inn-
heimtir 275 kr. þegar greitt er með
gíróseðli. Munur á þessu gjaldi gerir
meira en vega upp muninn á vöxtum
umræddra lánaflokka í Landsbank-
anum og Búnaðarbankanum. Lands-
bankinn innheimtir hins vegar lægra
gjald en aðrir bankar þegar afborgun
lánsins er skuldfærð á viðskipta-
reikninga og ef sú forsenda væri
gefín við útreikninga myndi dæmið
væntanlega snúast við, Landsbank-
anum í hag. Þess ber að geta að
Landsbankinn er að taka upp nýtt
kjörvaxtakerfi og er ekki komin
reynsla á flokkun lántakenda í því.
í útreikningunum miðar bankinn við
vaxtaflokk 6 með 2,5% álagi á kjör-
vexti en það er aðeins yfír meðal-
vöxtum bankans.
Munar 7.500 kr.
Landsbankinn er með ódýmstu
vísitölubundnu lánin samkvæmt út-
reikningum bankanna. Kostnaður
við einnar milljónar kr. lán þar í
þijú ár er 165.068 kr., 169.025 í
sparisjóðunum, 171.648 kr. í íslands-
banka og 172.594 kr. í Búnaðar-
bankanum þar sem kostnaðurinn er
mestur. Munar 7.526 kr. á heildar-
kostnaðinum í Landsbankanum og
Búnaðarbankanum.
Bankarnir reikna nú út svokallaða
árlega hlutfallstölu kostnaðar, sem
á að vera mælikvarði á raunkostnað
lántakandans og auðvelda þeim að
bera saman mismunandi kjör. Á
óverðtryggða 200 þúsund kr. láninu
er þetta hlutfall 26,18% í Búnaðar-
bankanum, 26,41% í Landsbankan-
um, 27% í sparisjóðunum og 27,73%
í Islansbanka þar sem dýrustu lánin
eru. Samsvarandi tölur fyrir vísitölu-
bundnu lánin em 10,84% í Lands-
bankanum, 11,11% í sparisjóðunum,
11,29% í Islandsbanka og 11,35% í
Búnaðarbankanum.
Greiðshibyrði minnkar
Þegar litið er á áhrif vaxtalækkun-
arinnar í fyrradag á greiðslubyrði
og lántökukostnað sést að heildar-
kostnaður við umrætt 200 þúsund
króna lán lækkar hjá öllum bönkun-
um um rúmar 2.000 krónur. Fyrsta
afborgun er nú rúmum 300 krónur
lægri en fyrir vaxtalækkun en sá
munur fer stiglækkandj eftir því sem
líður á lánstímann. Á sama hátt
lækkar lántökukostnaður við milljón
kr. verðtryggða lánið um nálægt 30
þúsund kr. á lánstímanum. Fyrsta
afborgun er nú um það bil 4.500 kr.
lægri en fyrir vaxtalækkun.
AF INNLENDUM
VETTVANGI
AGNES BRAGADÓTTIR
Landsbankinn er með
lægstu raunvextína
Verðtryggð lán í öðrum innlánsstofnunum
kosta 6,9% til 8,3% meira en í Landsbanka
LANDSBANKI íslands var fyrir vaxtalækkun með lægstu útlánsvext-
ina á verðtryggðum útlánum. Eftir vaxtalækkunina er Landsbankinn
áfram með langlægstu vextina, eða 7,2% meðalvexti á vísitölubundn-
um láuum á móti 7,8% meðalvöxtum hjá íslandsbanka og 7,7% bjá
Búnaðarbanka og sparisjóðunum. Hann er einnig með lægstu kjör-
vexti verðtryggðra lána, eða 5,25%, en hinir bankarnir eru þar með
5,5% til 5,65% kjörvexti. Ef lánamarkaðurinn hér á landi færi í einu
og öllu eftir því sem markaðslögmálin segja til um, ætti þessi staða
að hafa þær afleiðingar í för með sér, að aðrir og minni bankar en
Landsbankinn, sem hefur um 43% markaðshlutdeild, misstu viðskipta-
vini sína til Landsbankans, sem býðnr upp á umtalsvert betri láns-
kjör en aðrir. Ekki skal útilokað að þetta muni gerast hér, ef bankarn-
ir halda áfram að bjóða viðskiptavinum sínum upp á lakari kjör, sem
eru á biiinu 6,9% til 8,3% lakari en þau sem Landsbankinn býður upp
á, en líklegra hlýtur þó að teljast að aðrir bankar átti sig á því, að
þessi hætta er fyrir hendi, og lækki því vexti sína enn frekar, til þess
að standast samkeppnina.
Það er ljóst mál, þótt viðskipta-
bankar og sparisjóðir hafi hreyft
raunvexti sína niður á við misjafn-
lega mikið í fyrradag, að þegar á
heildina er litið var hér umtalsvert
skref stigið og hefur raunvaxtastig
ekki verið lægra í landinu síðan á
árinu 1987.
Nafnvextir allt of háir
Spyija má hvers vegna innláns-
stofnanir á borð við Búnaðarbanka
og sparisjóði lækkuðu raunvexti af
verðtiyggðum útlánum ekki um tvo
af hundraði, eins og Landsbanki og
Islandsbanki gerðu, sem er sú raun-
vaxtalækkun sem ríkisstjómin
stefndi að með aðgerðum sínum á
verðbréfamarkaði að undanfömu.
Ekki síst í ljósi þess að þessi raun-
vaxtalækkun er augljóslega erfíðari
fyrir einkabankann en ríkisbanka
eins og Búnaðarbankann.
Jafnframt er ástæða til þess að
vekja athygli á því að raunvextir
banka og sparisjóða af óverðtryggð-
um útlánum eru nú að meðaltali
10,f%, sem er auðvitað langt um-
fram það sem eðlilegt getur talist,
í jafnlágri verðbólgu og nú er á ís-
landi. Lægstir eni þeir í Landsbank-
anum, 9,7%, en íslandsbanki er með
hæstu raunvexti á nafnvaxtalánum,
10,6%.
Því má einnig spyija af hveiju
innlánsstofnanir lækkuðu ekki nafn-
vexti sína meira en raun ber vitni.
Færa má rök fyrir því að aðrir
bankar en Landsbankinn og íslands-
banki hafi farið sér óþarflega hægt
við raunvaxtabreytinguna niður á
við, og líklegt má telja að ef Lands-
bankinn hefði „dregið lappimar" en
ekki hinn ríkisbankinn og sparisjóð-
imir, hefði Landsbankinn legið und-
ir miklu ámæli fyrir að fylgja ekki
þeirri þróun, sem ríkisstjóm Davíðs
Oddssonar átti frumkvæði að fyrir
réttum hálfum mánuði.
Sighvatur Björgvinsson viðskipta-
ráðherra sagði, að Landsbanki og
Islándsbanki hefðu sýnt það með
vaxtabreytingum sínum, að þeir
væm að lýsa yfir trausti á aðgerðir
ríkisstjórnarinnar til raunvaxta-
lækkunar. „Þeir fara ívið lengra en
markaðurinn gefur tilefni til. Þeir
em þannig að taka vissa áhættu
eins og við og eru að segja að í
trausti þess að vextir haldi áfram
að lækka, taki þeir þá ákvörðun að
ganga örlítið lengra, en eftirmarkað-
urinn út af fyrir sig gefur tilefni
til. Búnaðarbankinn og sparisjóðir
gera það líka, þótt í minna mæli sé,
og við því er ósköp fátt að segja.
Þetta er ákvörðun bankastjóra þess-
ara banka og sparisjóða," sagði við-
skiptaráðherra.
Fjölgar viðskiptavinum
Landsbankans
Sighvatur kvaðst telja umhugsun-
arvert hversu lítil áhrif mismunandi
vaxtakjör bankanna virtust hafa
haft á viðskiptavini þeirra. Hann
sagði, að þegar til boða stæði að fá
lán í Landsbanka með 7,2% vöxtum
og í hinum bönkunum ýmist 7,7%
eða 7,8%, væri kominn verulegur
munur á lánskjömm. „Því fyndist
manni sem það væri mjög eðlilegt
að Landsbankinn fengi mjög aukin
viðskipti frá lántakendum, hvort
sem um einstaklinga eða fyrirtæki
væri að ræða,“ sagði viðskiptaráð-
herra og bætti við: „Svoleiðis myndi
gerast á eðlilegum markaði, en þá
vaknar upp sú spuming, hvort ís-
lensk fyrirtæki séu það illa stödd
fjárhagslega, að þau séu meira og
minna bundin „sínum bönkum" og
geti ekki hreyft sig frá þeim, þótt
hagstæðari lánskjör bjóðist annars
staðar. Það er alveg ljóst að með
þessum kjaramun á milli Lands-
banka og annarra, býður Lands-
bankinn sínum viðskiptamönnum
mun betri kjör en hinir bankamir.
Við eðlilegar aðstæður hlýtur það
að leiða til þess, að það verði fleiri,
ekki síst góðir viðskiptavinir, sem
muni snúa sér með sín viðskipti til
Landsbankans."
Raunvextir spariskírteina
ekki lægri síðan 1983
Jón Sigurðsson, bankastjóri
Seðlabanka íslands, sagði þegar
hann var spurður hvort hann teldi
að Búnaðarbanki og sparisjóðirnir
hefðu farið sér hægt, óþarflega
hægt, við vaxtalækkanir eða hvort
vaxtabreytingar viðskiptabanka og
sparisjóða hefðu verið í samræmi
við þær væntingar sem Seðlabank- *
inn hafði: „Ég vil ekki ræða um
nákvæmar tölur í ákvörðunum
bankanna á sínum eigin vöxtum.
Það eru þeirra eigin ákvarðanir og
það er alltaf erfítt að setja fram
nákvæmlega tímasettar tölur um
vaxtaþróun hjá öðrum en sjálfum
sér. Ég tel að þessi lækkun raun-
vaxta verðtryggðra bankalána um
2% eða svo, þýði það að þeir séu
lægri en þeir hafa nokkum tíma
verið síðan einhvem tíma árið 1987.
Ég bendi á að raunvextir spariskír-
teina ríkissjóðs í frumsölu hafa líka
lækkað um rúmlega 2% og hafa
ekki verið lægri síðan árið 1983.
Hvernig sem á þetta er litið, er hér
um verulegt skref að ræða og ég
vil ekki dagþinga við bankana um
einstakar tölur í málinu. Ég veit
að þeir eru ekki búnir að festa þessa
vexti um eilífar tíðir, og munu
væntanlega líta á þá að nýju, til
dæmis nafnvextina, í ljósi hjaðn-
andi verðbólgu."
Fákeppni og þröskuldar
Seðlabankastjóri var spurður
hvort ekki mætti vænta þess, ef
lánskjör Landsbankans yrðu varan-
lega umtalsvert hagstæðari en ann-
arra lánastofnana, að markaðshlut-
deild Landsbankans ætti eftir að
vaxa á næstunni: „Það er nú þann-
ig með vaxtabreytingar, að áhrifín
af þeim koma ekki fram á svip-
stundu. Þar veldur náttúrlega fá-
keppni og ýmsir þröskuldar á fjár-
magnsmarkaðnum. Ég held að ekki
sé hægt að draga víðtækar ályktan-
ir af þessum mun ennþá, en standi
hann áfram, um missera skeið, hlýt-
ur þetta að sveigja viðskiptin frá
hávaxtabönkunum til þeirra sem
bjóða lægri vexti. Um það er ekk-
ert annað að segja, en að þetta
verða menn að hugleiða þegar þeir
ákveða vextina," sagði Jón Sigurðs-
son, bankastjóri Seðlabankans.
Breyting á vaxtavog
hækkaði meðalvexti
SAMKVÆMT útreikningum Seðlabankans lækknðu meðalvextir Lands-
bankans á verðtryggðum lánum um 1,9% síðastliðinn miðvikudag en
bankinn lækkaði i raun vextina um 2%. Ástæðan er sú, að vaxtavog, sem
Seðlabankinn reiknar meðalvextina út frá, hefur verið breytt.
Bankamir em með kjörvaxtakerfi
þar sem ákveðnir eru kjörvextir og á
þá bætt álagi sem er mismunandi hátt
eftir áhættumati á lántakendum. Þetta
álag er til dæmis allt að 4 prósentustig-
um hærra en kjörvextir hjá Lands-
banka og lslandsbanka. Seðlabankinn
reiknar síðan út meðalvexti hvers
banka, og hafa þeir vextir að jafnaði
verið um 2% hærri en kjörvextirnir.
Fyrir mánuði íjölgaði Landsbankinn
kjörvaxtaflokkum úr 4 í 9. Seðlabank-
inn breytti hins vegar ekki vaxtavog-
inni sem hann hefur notað til að
mæla meðalvexti bankanna fyrr en
síðar og við það hækkuðu reiknaðir
meðalvextir Landsbankans um 0,1%.
Hefði nýja vogin verið notuð þann 1.
nóvember hefðu meðalvextir bankans
mælst 9,2%, samkvæmt upplýsingum
Seðlabankans, en ekki 9,1% eins ogir
þeir mældust samkvæmt gömlu vog-
inni. Meðalvextimir lækkuðu svo 1
7,2% á miðvikudaginn.
Aðspurður sagði Stefán Amarson
hjá Seðlabankanum, að ekki væri
hægt að líta svo á að Landsbankinn
hefði verið að hækka raunvexti með
því að fjölga kjörvaxtaflokkunum held-
ur hefðu meðalvextirnir hækkað vegna
breyttrar flokkunar á lántakendum.