Morgunblaðið - 13.11.1993, Blaðsíða 36

-36
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. NÓVEMBER 1993
Minning
Helga Jóhannesdóttir
hjúkrunarfræðingur
Fædd 9. október 1907
Dáin 4. nóvember 1993
Fallin er frá á 87. aldursári heið-
urskonan Helga Jóhannesdóttir,
fyrrerandi hjúkrunarkona. Langri og
farsælli vegferð mikilhæfrar og sér-
stæðrar konu er lokið. Fyrir um
tveimur árum var Helga flutt á
Sjúkrahús Vestmannaeyja, eftir að
hafa orðið fyrir slysi, og átti ekki
afturkvæmt þaðan. Smám saman
dvínuðu kraftar hennar uns kallið
kom. Hún gat ekki fremur en aðrir
umflúið lögmál lífsins.
Helga fæddist í Sölvhóli í Reykja-
vík 9. október 1907. Foreldrar henn-
ar voru Jóhannes Kristinsson frá
Neðra-Hálsi í Kjós og Vilborg Stein-
grímsdóttir frá Sölvhóli í Reykjavík.
Systkini Helgu: Steingrímur og Þór-
mundur, báðir látnir, og Guðlaug,
búsett í Englandi.
Væri Helga spurð um uppruna
sinn svaraði hún ævinlega að bragði:
„Ég er fædd í Reykjavík og alin upp
í Skuggahverfínu." Þrátt fyrir hálfs
sjötta áratugar búsetu í Vestmanna-
eyjum taldi hún sig alltaf Reykvík-
ing.
Helga stundaði nám í Miðbæjar-
skólanum og síðar í Kvennaskólanum
í Reykjavík' 1922-1925. Námi frá
Hjúkrunarskóla íslands lauk hún
1935. Að námi loknu vann Helga
um tíma í Kaupmannahöfn, en eftir
heimkomuna vann hún um eins árs
skeið á Sjúkrahúsi Vestmannaeyja.
Reyndar var hún ekki ókunnug í
Eyjum því að hún hafði starfað þar
á námsárum sínum. Eftir eins árs
dvöl í Vestmannaeyjum hélt hún til
lands og starfaði þar á nokkrum sjúk-
rastofnunum. En á haustmánuðum
1938 verða þáttaskil í lífi Helgu því
að þá kom hún enn til Eyja og átti
' > þar fasta búsetu til æviloka ef undan
er skilið gosárið, en þá starfaði hún
á Landspítalanum og Grensásdeild.
Helga starfaði við Sjúkrahús Vest-
mannaeyja 1938-1939. Á fimmta
áratugnum vann hún oft ígripavinnu,
aðallega á skurðstofu. Helga kom
aftur til starfa 1962 og var í föstu
starfi til ársins 1977, lengi sem deild-
arstjóri. Það ár lét hún af störfum
deildarstjóra, enda orðin 70 ára göm-
ul. Eftir það vann hún hlutastörf
allt þar til hún náði 76 ára aldri. Það
hlýtur að vera fátítt að vinna svona
lengi við hjúkrunarstörf, enda var
Helga engin meðalmanneskja.
Arið 1939 gekk Helga í hjónaband
með Kristni Magnússyni frá Sólvangi
í Vestmannaeyjum. Kristinn var um
áratuga skeið skipstjóri á ýmsum
fiskibátum sem voru gerðir út frá
Vestmannaeyjum. Kristinn var dug-
legur og fengsæll skipstjórnarmaður.
Hann lést árið 1984, 76 ára gamall.
Eftir lát eiginmanns síns bjó Helga
áfram að Heiðarvegi 34, þar sem
heimili þeirra stóð lengst, þar til hún
fluttist í þjónustuíbúð við Kleifa-
hraun.
Þeim Helgu og Kristni varð sjö
bama auðið. Tvö létust í bemsku en
upp komust: Ólafur Magnús, fyrrver-
andi skipstjóri, nú hafnarstjóri í
Vestmannaeyjum, kvæntur Ingu
Þórarinsdóttur kennara; Theódóra,
sagnfræðingur í Reykjavík, gift
v Daníel J. Kjartanssyni teppalagning-
armanni; Jóhannes, skipstjóri og út-
gerðarmaður í Vestmannaeyjum, lést
eftir erfíð veikindi 1990, kvæntur
Geirrúnu Tómasdóttur húsmóður;
Helgi, stýrimaður í Vestmannaeyj-
um, drukknaði aðeins 22 ára 1968;
Guðrún Helga, kennari í Reykjavík,
gift Bjama Gunnarssyni verkfræð-
ingi. Helga veiktist af berklum árið
1947 og var á Vífilsstöðum um nokk-
urra mánaða skeið. Helgi var þá á
öðm ári og var komið í fóstur hjá
föðurfrænku sinni, Kristír.u Helga-
dóttur, og eiginmanni 'nennar, Har-
■v aldi Sigurðssyni. Upp frá því ólst
Helgi upp hjá þeim sæmdarhjónum.
Frá Helgu og Kristni er kominn stór
ættbogi, 22 barnaböm og 19 barna-
barnaböm.
Helga var kona vel greind, hávax-
in, hnarreist og hispurslaus. Það
gustaði af henni þar sem hún fór.
Hún var orðhvöt - á stundum stór-
yrt - svo að ókunnugum þótti nóg
um. En þeir sem þekktu Helgu vissu
að undir svolítið hijúfri skel sló hlýtt
hjarta. Hún talaði við alla sem jafn-
ingja og ekki síst áttu þeir sem minna
máttu sín hauk í horni þar sem Helga
var. Hún var mikil félagsvera og lét
þjóðmál sig löngum miklu varða,
enda starfaði hún lengi á þeim vett-
vangi. Mér býður í gmn að það fé-
lagsstarf, sem hún mat mest, hafí
verið innan hjúkrunarstéttarinnar.
Hún tók virkan þátt í starfi Vest-
mannaeyjadeildar Hjúkmnarfélags
íslands og var kjörin heiðursfélagi
deildarinnar. Þá var hún lengi trún-
aðarmaður hjúkmnarkvenna. Að-
dáunarvert var hve starfssystur
hennar létu sér annt um hana, ekki
síst eftir að halla tók undan fæti.
Helga var mikils metin af öllum
sem kynntust henni, sjúklingum,
samstarfsfólki og öðmm. Vandfund-
inn er sá einstaklingur sem setti
meira svipmót á Sjúkrahús Vest-
mannaeyja en Helga gerði. Það seg-
ir meira en mörg orð að í fundarsal
stofnunarinnar er aðeins ein mynd -
mynd af Helgu - sem einn sjúklinga
hennar gerði af henni meðan hann
naut umönnunar hennar.
Mér er enn í fersku minni er fund-
um okkar Helgu bar fyrst saman. Á
heimilinu bjó tengdafaðir hennar,
Magnús Jónsson, sem gaf út og rit-
stýrði vikublaðinu Víði. Þangað
komu börn og unglingar sem seldu
blaðið. Þegar ég kom þangað fyrsta
sinni, tíu ára gamall, þótti Helgu
böm sín eitthvað ódæl og svo hressi-
lega las hún yfir þeim að mér varð
hreint ekki um sel.
Nokkm síðar, í árslok 1943, urð-
um við Helga nágrannar. Þá höfðu
verið reistir svonefndir verkamanna-
bústaðir, alls tíu íbúðir, við ofanverð-
an Heiðarveg - vestan megin göt-
unnar. Fólkið, sem settist þama að,
samlagaðist fljótt og mikill samgang-
ur var á milli heimilanna. Þótt í odda
skærist meðal barnanna lét fullorðna
fólkið það ekk á sig fá. Þetta var
hverfí hinna góðu granna. Ekki ein-
asta eins og í öðm nágrenni var feng-
inn að láni kaffípakki eða smjörlíkis-
stykki á næsta bæ. Þama var rekin
nútímaheilbrigðisþjónusta. Góð-
templarar í götunni spiluðu löngum
stundum brids og lomber við vini
Bakkusar til að halda þeim frá flösk-
unni. Mér hefur ætíð þótt sem þama
hafí verið merkilegra samfélag en
önnur. Fólk af margvíslegum stétt-
um, margir áberandi einstaklingar í
bæjarfélaginu, ýmsir sérstæðir per-
sónuleikar, bláleitir í þjóðfélagsskoð-
unum vestan megin götunnar, rauð-
leitir austan megin. Allt rann saman
í eina heild. í þessu samfélagi lifðum
við Helga sameiginlega í 14 ár, þar
til ég stofnaði mitt eigið heimili. Ég
hafði því kynnst Helgu vel, þar sem
hún var nær daglegur gestur á heim-
ili foreldra minna öll þessi ár, þegar
síðasti kaflinn í samskiptum okkar
hófst.
Síðla árs 1974 var tekið í notkun
nýtt og glæsilegt sjúkrahús í Vest-
mar.naeyjum. Þegar jarðeldamir
brutust út var húsið í byggingu. Að
loknu gosi var ákveðið að hefja ekki
endurbætur á gamla sjúkrahúsinu,
heldur leggja alla áherslu á að ljúka
byggingu þess nýja. Fyrstu starfs-
mennimir voru ráðnir 1. ágúst 1974.
Þá þegar var Helga mætt á vaktina.
Sá sem þessar línur ritar hóf störf
á sama tíma. Hann hafði þá enga
reynslu af rekstri sjúkrahúsa og leit-
aði því oft til Helgu végna hennar
miklu og löngu reynslu. Hún reynd-
ist ávallt hollur ráðgjafi. Hún var
réttsýn, stóð fast á rétti síns fólks,
en hafði jafnframt í huga verlferð
stofnunarinnar. Ég á Helgu stóra
skuld að gjalda sem seint verður
fullþökkuð.
Að leiðarlokum vil ég ásamt Ástu,
eiginkonu minni, þakka Helgu fyrir
samfylgd, langa og góða.
Ég tel mig mæla fyrir munn alls
starfsfólks og stjórnar Sjúkrahúss
og heilsugæslustöðvar Vestmanna-
eyja þegar Helgu eru þökkuð ómet-
anleg störf að líknarmálum í Vest-
mannaeyjum.
Bömum, tengdabörnum og öðrum
aðstandendum eru færðar samúðar-
kveðjur. Eyjólfur Pálsson.
Er ég heyrði um andlát Helgu
Jóhannesdóttur hjúkrunarkonu eða
Helgu Jó., eins og hún var oftast
kölluð í Vestmannaeyjum, komu ótal
skemmtilegar og líka daprar minn-
ingar upp í huga mínum. Minningar
frá unglingsárum mínum er ég byij-
aði fyrst að starfa á sjúkrahúsinu.
Ég mun hafa verið um 15 ára
gömul er ég hóf störf við sjúkrahús
Vestmannaeyja sem nú hefur verið
breytt i ráðhús eyjamanna. Við vor-
um nokkrar stelpur á misjöfnum aldri
sem unnum undir starfsheitinu plat-
nemar. Þetta var á þeim árum er
hjúkrunamemar voru sendir um land
allt í starfsþjálfun. Þó að hjúkrunar-
nemamir væru yfirleitt nokkrum
árum eldri en við hinar virtist það
ekki skipta neinu máli, við náðum
oftast allar vel saman. Eins og geng-
ur og gerist var oft mikið fjör i kring-
um þennan stóra hóp. Því reyndi
mikið á þá sem áttu að halda uppi
aga, eins og t.d. Helgu, sem við bár-
um allar mikla virðingu fyrir, en jafn-
framt held ég að við höfum flestar
verið dálítfð hræddar við hana. Það
gustaði af henni þegar hún gekk um
ganga spítalans og við gleymdum
því ekki ef hún setti út á störf okkar
og gerðum sjaldnast sömu mistökin
aftur.
Ég átti eftir að reyna það oftar
en einu sinni að undir þessari oft
hijúfu framkomu þjó raungóð og
traust manneskja. Ég held að það
hafi verið sumarið er ég var 15-16
ára er ég var að leysa hjúkrunarnema
af á meðan hún fór í mat. Ég átti
að líta eftir ungum manni á svipuðum
aldri og ég var sjálf er var mikið
veikur. Allt í einu gerði ég mér grein
fyrir því að ungi maðurinn var að
skilja við. Ég hafði að vísu verið í
nánd við dauðann áður, en þá hafði
verið um gamalt fólk að ræða. Er
ég hafði gert viðvart lét ég mig
hverfa. Ég flúði niður í kjallara og
fann mér einhveija skonsu til að
geta verið ein og grátið í friði. Þá
eins og nú, held ég að tíðkist á með-
al unglinga að ekki eigi að sýna til-
fínningar og helst að bera sig kæru-
leysislega ef eitthvað bjátar á.
Ég var viss um að enginn hefði
tekið eftir því að ég fór. Allt í einu
var bankað fast á hurðina og þar
kom Helga Jó. Hún gerði það sem
ég átti síst af öllu von á, fer að hugga
mig með rólegu tali og blíðu. Ekki
man ég hvað hún sagði við mig, en
eftir að nokkur tár höfðu vætt krag-
ann á stífa hvíta kjólnum hennar
Helgu og ég orðin róleg sagði ég
henni að ég gæti ekki hugsað mér
að gerast hjúkrunarkona þar sem
dauðinn væri svo oft nátengdur því
starfí, heldur ætlaði ég mér að verða
ljósmóðir þar sem gleði og hamingja
réðu oftar ferðinni. Varla held ég
að það hafí komið henni mikið á
óvart, enda hafði ég elt Önnu ljósu
eins og grár köttur um allan spítal-
ann til þess að fá að vera viðstödd
fæðingar þegar færi gafst, en
kannski var trú hennar á að ég
myndi standa við það annað mál.
Þegar Helga hafði gengið úr
skugga um að ég væri búin að jafna
mig, fussaði og sveiaði hún á þann
hátt sem henni var einni lagið. Sagði
mér að þvo mér í framan og flýta
mér upp á loft því að nóg væri að
gera. Eftir þetta vissi ég að Helga
Jó. var ekki sá skelfir sem ég hafði
talið hana vera.
Ég mun heldur aldrei gleyma
henni nóttina sem ég átti mitt fyrsta
barn. Ég er sannfærð um það að það
hafí verið föður mínum ómetanlegt
að hafa þær þijár færu konur, Önnu
ljósu, Selmu yfirhjúkrunarkonu og
Helgu Jó., er hann varð að grípa inn
í fæðinguna sem hafði gengið illa.
Helga hefur örugglega verið búin
með sína vakt, en ekki hvarflaði að
henni að fara heim ef hún gat orðið
að liði. Rétt áður en ég var svæfð
bað ég hana um að vekja mig ef
barnið yrði lifandi. Það voru ekkert
sérstaklega mjúkar strokurnar sem
hún notaði til að vekja mig. Þegar
ég opnaði augun stóð Helga Jó. yfir
mér með tárin í augunum. Hún
reyndi að láta sem ekkert væri er
hún sagði mér að ég hefði eignast
dreng. En nú þekkti ég Helgu og
vissi að þetta var bara skel sem hún
bar.
Ég er sannfærð um að kynni mín
af Helgu hafí hjálpað mér mikið við
að skilja hinar ýmsu manngerðir sem
ég hef rekist á í lífinu. Að minnsta
kosti að dæma ekki fólk við fyrstu
kynni.
Helga varð ekki afskipt af raunum
þessa lífs. Oft hef ég heyrt sagt að
guð leggi ekki meira á nokkra mann-
eskju en hún geti borið. Ef svo er
var bikar hennar Helgu löngu orðinn
fullur.
Helga Jóhannesdóttir var fædd 9.
október 1907 í Reykjavík og var því
86 ára er hún lést. Helga lauk námi
frá HSÍ 1935. Hún starfaði fyrst í
Kaupmannahöfn, síðan ýmist í
Reykjavík eða Vestmannaeyjum. Frá
árinu 1962 starfaði hún óslitið við
Sjúkrahús Vestmannaeyja, lengst
sem deildarstjóri til aprílloka 1984.
Eftir að hún varð 76 ára var hún í
hlutastarfi til ársins 1984 er hún lét
af störfum. Þetta var orðinn langur
og farsæll starfsaldur og sérstaklega
þegar það er haft í huga að hún ól
manni sínum Kristni Magnússyni
skipstjóra sjö börn. Fyrsta barn
þeirra hjóna, drengur, dó er hann
var nokkurra mánaða. Önnur böm
voru Ólafur Magnús, f. 1939, giftur
Ingu Þórarinsdóttur og eiga þau
fímm böm, Theodóra, f. 1940, gift
Daniel J. Kjartanssyni, á sex börn,
Valborg Hanna, f. 1942, dáin sama
ár, Jóhannes, f. 1943, dáinn 1990,
var giftur Geirrúnu Tómasdóttur,
þau eignuðust sjö börn, Helgi, f.
1945, drukknaði 1968, ókvæntur en
átti eitt barn, og Guðrún Helga, f.
1948, gift Bjarna Gunnarssyni, á
þijú börn.
Helga greindist með berkla stuttu
eftir fæðingu Helga 1945. Við Helgi
vorum skólasystkini. I þá daga var
ekki mikið um félagslega aðstoð og
varð fólk að bjarga sér eftir bestu
getu. Helga var komið í fóstur þar
sem hann undi sér vel þannig að
hann ílengdist þar, en hélt þó góðu
sambandi við foreldra sína og syst-
kini til dánardags.
Það hlýtur að hafa verið erfítt að
fara burtu frá eiginmanni og ungum
börnum í óvissu um bata. Helga stóð
þessi veikindi af sér eins og svo
margt annað. Ekki trúi ég því að
hún hafí borið sorg sína á torg, það
var ekki henni líkt.
Kristinn maður Helgu lést 1984.
Erfitt hlýtur það líka að hafa verið
fyrir Helgu að sjá á eftir enn öðrum
syni sínum er Jóhannes dó 1990 eft-
ir löng og erfið veikindi frá konu og
sjö bömum.
Ég varð þeirrar gæfu aðnjótandi
að starfa þrisvar sinnum sem ljós-
móðir í Eyjum um nokkurra mánaða
skeið í hvert sinn, fyrstu tvö skiptin
á gamla spítalanum þar sem allir
unnu í mikilli nálægð hver við ann-
an. Það var ómetanlegt að hafa þessa
gömlu og góðu aðila til að leita ráða
hjá, sérstaklega í fyrsta skipti er ég
hóf að starfa sjálfstætt að námi
loknu. Það var ánægjulegt hve Helga
og Selma voru opnar fyrir nýjungum
og hvöttu mig meðal annars við að
koma á leikfimi fyrir bamshafandi
konur. Sérstaklega varð ég hissa á
hve Helga var áhugasöm um að þetta
kæmist í framkvæmd.
Faðir minn sem lengi var yfirlækn-
ir í Vestmannaeyjum bar mikla virð-
ingu fyrir Helgu, þó að þau væm
ekki alltaf sammála og stundum
hvessti heldur mikið á milli þeirra.
Þeir sem muna eftir Helgu við störf
sín hafa ekki komist hjá því að sjá
að hún stóð oft með fætur í kross.
Einhveiju sinni spurði ég hana hvers
vegna hún stæði svona. Svarið var
einfalt, hún flutti þunga líkamans á
milli til að hvíla fæturna á víxl. Þetta
átti ég eftir að nota mér við lang-
dregnar fæðingar.
Helga var mjög ákveðin og heil-
steypt kona er flíkaði ekki tilfínning-
um sínum. Síðustu misserin lá hún
á sjúkrahúsi Vestmannaeyja. Ekki
held ég að það hafi átt við skap
hennar að vera meira og minna upp
á aðra komin eftir að hafa hjúkrað
svo mörgum. Það er mín trú að hún
hafí verið hvíldinni fegin. Stórbrotin
kona er nú horfín, en hún gleymist
ekki í huga jieirra mörgu er hún
hafði áhrif á. Ég votta aðstandendum
hennar samúð mína.
Fríða Einarsdóttir ljósmóðir.
Sízt vil ég tala um svefn við þig.
Þreyttum anda er þægt að blunda
og þannig bíða sælli funda -
það kemur ekki mál við mig.
Flýt þér, vinur, í fegra heim.
Kijúptu að fótum friðarboðans
og fljúgðu á vængjum morgunroðans
meira að starfa guðs um geim.
(Jónas Hallgrímsson)
Hinn 4. nóvember lést á Sjúkra-
húsi Vestmannaeyja Helga Jóhann-
esdóttir, hjúkrunarkona, 86 ára göm-
ul. Helga var stórbrotin í hátt og
öllum eftirminnileg sem henni kynnt-
ust, enda var stórt fiskveiðiskip látið
heita í höfuðið á henni. Það sópaði
af henni og þegar hún setti upp hatt-
inn var hún eins og hefðarkona í
útlendri stórborg. Hún var örorð og
lét margt fjúka, gat verið hijúf og
tilsvör hennar jafnvel hvöss á stund-
um en það var stutt í mildina og
hjartahlýjuna. Ein frænka mín sagði
um hana að hún hefði verið eins og
gott brauð, með harða skorpu en
mjúk fyrir innan. Hún var gerðar-
kona og höfðingi heim að sækja og
þegar eitthvað bjátaði á var ævinlega
leitað til Helgu. Hún stóð alltaf eins
og klettur úr hafi.
Helga var fædd í Reykjavík 9.
október 1907. Bernskuheimili hennar
var í Sölvhól sem Sölvhólsgata er
kennd við. Foreldrar hennar voru
Jóhannes Kristinsson og Vilborg
Steingrímsdóttir. Faðir Helgu dó
þegar hún var barn að aldri og móð-
ur sína missti hún átján ára gömul.
Helga átti tvo bræður, Steingrím og
Þórmund, og eina systur, Guðlaugu,
sem ein er á lífi af þeim systkinum.
Hún er búsett í Englandi. -Helga hlaut
góða menntun. Hún gekk í Kvenna-
skólann og síðar hóf hún nám í hjúkr-
un og útskrifaðist sem hjúkrunar-
kona 1935. Helga lifði svo sannar-
lega tveggja alda tíma í Reykjavík.
Hún gjörþekkti borgina og mannlífið
þar á fyrri hluta aldarinnar og það
var skemmtilegt að heyra hana segja
frá þeim tímum.
Helga kom til Vestmannaeyja
fyrst sem hjúkrunarnemi. Hún
kynntist Kristni Magnússyni frá Sól-
vangi og þau gengu í hjónaband
1939. Þau eignuðust sjö böm, Ólaf,
fæddan 1939, kvæntan Ingu Þórar-
insdóttur og eiga þau fimm börn;
Theódóru, fædda 1940, gifta Daníel
Kjartanssyni og eiga þau sex börn;
Jóhannes, fæddur 1943, lést eftir
erfið veikindi aðeins 47 ára gamall,
eiginkona hans var Geirrún Tómas-
dóttir, þau áttu sjö börn; Helga,
fæddan 1945, drukknaði aðeins 23
ára gamall, hann átti eina dóttur;
Guðrúnu, fædda 1948, gifta Bjama
Gunnarssyni og eiga þau þijá syni.
Tvö böm þeirra Helgu og Kristins,
Þórmundur og Hanna Vilborg, dóu
aðeins nokkurra mánaða gömul
Barnabarnabörnin eru orðin 19.
Svo lengi sem ég man eftir mér
hefur Helga og hennar stóra fjöl-
skylda verið samofín lífí mínu. Flest-
ar bernskuminningar mínar tengjast
heimilinu í Verkó á einn eða annan
hátt. Við vorum aðeins þijár, amma,
mamma og ég. Það var því ómetan-
legt að fá að deila gleði og sorgum
með þessari stóru fjölskyldu. Þessi
góðu vinatengsl hafa haldist fram á
þennan dag og eru mér og mínu
fólki jafn mikilvæg sem fyrr.
Ég, fjölskylda mín og móðursystir
minnumst Helgu með mikilli virðingu
og þakklæti. Fjölskyldu hennar send-
um við innilegar samúðarkveðjur.
Fríða S. Haraldsdóttir
og fjölskylda.
Þú ert vort með galla og gæði,
gaddi klætt og blómum skrýtt,
ís og hraun að öðrum þræði,
en í raun svo milt og blítt.
Þú í hug vom hefir andað
haustsins kvíða, vorsins þrá
og í sáium saman blandað
sumaryl og vetrarsnjá.