Morgunblaðið - 23.11.1993, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. NÓVEMBER 1993
Dýrðlegt ævintýri
Leiklist
Súsanna Svavarsdóttir
Frú Emilía
ÆVINTÝRI TRÍTILS
Leikstjórn og handrit: Asa Hlín
Svavarsdóttir.
Byggt á sögu Dicks Laan.
Leikmynd og búningar: Guðrún
S. Haraldsdóttir og Guðrún
Auðunsdóttir.
Grímur: Ólafur J. Engilberts-
son.
Leikarar: Kjartan Bjargmunds-
son, Helga Braga Jónsdóttir og
Barði Guðmundsson.
Dvergálfurinn Trítill á sér
einskis ills von, dag einn þegar
hann prílar upp í tré til að líta
yfir heiminn. Þetta er mikil bylt-
ing hjá Trítli, sem er orðinn 263
ára eða svo, gráskeggjaður lítill
hnokki, ekki nema svosum þuml-
ungur á hæð - lítið krútt eins og
frú Storkur segir þegar hún held-
ur að Trítill sé kominn tii að vera;
hún óskaplega glöð því hún er
orðin svo leið á að framleiða unga
sem fljúga svo bara burt úr hreiðr-
inu. En Trítli verður ekki um sel
og það rennur á hann skelfingar-
svipur þegar á að fóðra hann á
ánamaðki. Úps!
En þetta gerist allt saman eftir
að hann hefur fokið burtu frá sín-
um stað í tilverunni á laufblaði -
í svoleiðis ofboðslegu háfaðaroki
sem áhorfendur framleiða ásamt
leikurunum.
Og lítið veit hann Trítill að
dvölin hjá herra og frú Storki er
aðeins upphafið að mikilli ævin-
týraför, þar sem hann hittir fjölda
dýra og manna - lendir aftur og
aftur í lífshættu - í leit sinni að
heimili. Langarj svo ógnar mikið
að eignast sitt éigið hús. Það sem
hjáipar Trítli er að afi hans Bítill
hefur arfleitt hann að forláta pípu;
pípu sem er blásið í og þá koma
upp úr henni sögur - og þær ekki
af verri endanum.
Ævintýri Trítils er mjög vel
samsett og skrifað leikrit fyrir
yngstu áhorfendurna - og sýning-
in hreint út sagt dýrðleg. Það er
mikil spenna í tjáningu leikar-
anna, sem klossfestir litla áhorf-
endur opinmynta af eftirvæntingu
- og ekki bara litla, því maður
verður einhvern veginn barnslega
ærslafullur innan um sig eftir að
hafa séð þessa sýningu. Og það
er ekki bara sagan sem er áhuga-
verð, heldur eru búningar, grímur
og annað gervi mjög vei unnið -
og það er ákafiega auðvelt að
gangast inn á blekkingu leiksins.
Það var auðvelt að trúa því að
Trítill væri aðeins þumlungur,
jafnvel þótt stærsti leikarinn
(Kjartan Bjargmundsson) léki
hann. Kjartan bregður upp ótal
andlitum í hlutverki Trítils og leik-
ur á jafnmarga tilfinningastrengi
í hjörtum áhorfenda; hrífur þá
með sér milli vonar og ótta, undr-
unar, gleði, kátínu, þreytu, von-
brigða og riddaramennsku þegar
eitthvað aumt á sér stað í sjón-
deildarhring Trítils. Helga Braga
Jónsdóttir leikur ýmis hlutverk;
m.a. frú Stork, kanínu, héra, mús
og litla stúlku og fer á kostum,
eins og Kjartan - einkum í hlut-
verki stúlkunnar litlu sem viðhef-
ur sérkennilegar uppeldisaðferðir
við brúðuna Bergljótu, sem Barði
Guðmundsson leikur mjög
skemmtilega, auk annarra hlut-
verka; er köttur, er geitungur, er
Storkur og margt fleira - ekki
alveg eins spennandi hlutverk og
Kjartan og Helga Braga hafa til
að moða úr, en vel unnin.
Þetta er mjög vel samstillt
þrenning, með gott verk og ein-
faldan en vandaðan umbúnað.
Höfundur handrits, Ása Hlín
Svavarsdóttir, er leikstjóri og er
vinna hennar þar unnin af sömu
vandvirkninni og við handritið.
Það er ljóst að hún hefur mjög
næma tilfinningu fyrir því hvernig
leikhús hentar börnum vel.
Nú þegar eru hér hópar og ein-
staklingar meðal leikhússfólks
sem sérhæfa sig í leiklist fyrir
börn - og ég segi fyrir mitt leyti,
að ég vildi óska þess að þeir sem
ráða peningum og húsum, gætu
skilið hvers virði það er að aia
upp áhorfendur - áhorfendanna
vegna, ekki leikhússins. Því það
er aðeins í leikhúsi, sem hægt er
að fá nýtt sjónarhorn á tilveruna
á örskömmum tíma, átta sig á
þáttum í mannssálinni og samfé-
laginu sem þartil hafa verið lokað-
ir og skilja þá sem lifa öruvísi en
við sjálf. Ég óska leikhúsinu Frú
Emilíu til hamingju með að sýna
í verki skilning á þessu uppeldis-
hlutverki og hlakka til að sjá hvert
framhaldið verður hjá þeim. En
burtséð frá þeim, held ég að I
Reykjavík sé kominn grundvöllur
fyrir rekstri barnaleikhúss - iist-
rænar forsendur eru örugglega
fyrir hendi? Eða hvað á að gera
við Iðnó?
Bókmenntir
Skafti Þ. HallcJórsson
Gunnar Hersveinn: í regnborg
hljóðra húsa. Ljóð. 52 bls. Útgef-
andi: Höfundur sjálfur. 1993.
Sameining og sundrung eru
helstu andstæður sem teflt er frarn
í nýrri bók Gunnars Hersveins, I
regnborg hljóðra húsa. Annars veg-
ar sameining í ást og guði en hins
vegar sundrung; aðskilnaður, sökn-
uður, einsemd og dauði.
Bókin er hugsuð sem heild. Hún
er í fjórum hlutum og eru þrír þeirra
rammaðir inn með kvæðum sem
Ijóðmælandi grípur í upphafi pensil
af forviða málara í skógi, fer um
og málar tilfinningar með orðum
eigin myndljóð en skilar málaranum
penslinum aftur í lok þriðja hlut-
ans. í þessum málverkum orða er
ákveðin jarðkennd ríkjandi, skógur-
inn, smáverur og laufin en þó er
blái liturinn nokkuð áberandi.
Bókin hefst á fremur björtum
tónum í um^öllun um ást, samein-
ingu sálna og samúð með öllu lífi
en annar hlutinn er fullur af váboð-
um; óafmáanlegur blettur á hönd
sem vísar til leikrits sem hjátrúin
bannar að nefna, ljóðmælandi sekk-
ur í djúp eða fellur í hyldjúpt blóð
og dauðinn liggur á gægjum. í
þriðja hluta eru ljóð sem byggja á
biblíutilvísunum. En í síðasta hluta
eru svo saknaðarljóð.
Ljóðmál Gunnars Hersveins er
víðast persónulegt, hugmyndaríkt
og fágað. Hann lætur oftast ljóð-
myndimar tala og merking kvæðis-
ins verður til úr samspili orða,
mynda, þverstæðna og ýmiss konar
grunnkveikja sem skáldið notar
óspart. Oft gengur þetta ágætlega
upp en því er ekki að leyna að stund-
um þarf lesandi að hafa býsna mik-
ið fyrir túlkun ljóðanna.
Mörg kvæða Gunnars Hersveins
eru naum að orðum og sum þeirra
verða fyrir bragðið ekki bragðmik-
ill skáldskapur, t.d. kvæðið Hér: „Þú
hlýtur/að hafa verið hér//ég sakna
þín“ eða kvæðið Blá: „Þú _ert blárri
en Qöllin/og ég einmana." í fáeinum
öðrum ljóðum finnst mér svo um-
hverfislýsingarnar- og útieitni kæfa
innihaldið, t.d. í garðinum. Best
þykir mér Gunnari takast í látlaus-
um Ijóðum þar sem hlutlæg mynd-
smíðin kveikir kenndir með lesanda.
Bláu augun þín er eitt slíkt kvæði:
Ármann Helgason lauk einleik-
araprófi frá Tónlistarskólanum í
Reykjavík árið 1988 og voru kenn-
Sameining og sundrung
Blár
á blárri grundu
húsin trén dýrin blá einsog hafið
sólin skýin fuglamir
allt er blátt einsog himinninn
og kyrrðin
hún er líka blá
og allt er í kyrrstöðu
allt nema kóngulóin
sem vefur okkur saman
með bláum þræði.
Ljóðheimur Gunnars Hersveins
er fremur kyrrstæður og sjálfhverf-
ur líkt og skáldskapur margra af
hans kynslóð. Einhver umbrot eiga
sér þó stað innra með skáldinu, ein-
hvers konar viðleitni til að rjúfa
einangrun. í kvæðinu Ljóðadyrnar
segir svo: „Viltu þá taka öxina á
ganginum/og höggva ljóðadyrnar í
spað?“
Gunnar Hersveinn.
Þetta gerir vitaskuld enginn ann-
ar en skáldið sjáift og nú er bara
að bíða og sjá.
Nýjar bækur
■ Markús Árelíus flytur suð-
ur heitir þriðja og síðasta bók
Helga Guðmundssonar um kött-
inn seinheppna. I kynningu útgef-
anda segir: „Markús Árelíus hefur
lifað viðburðaríka ævi og er nú
fluttur í lítið þorp á Suðurlandi. Þar
eignast hann nýja félaga, meðai
annars grimma, glæsilega læðu og
kött sem búið er að venja á græn-
metisát. Hann iendir í kasti við lög-
regluna í plássi þar sem kattahald
er bannað, hann tapar eyra og rófu-
brotnar."
Útgefandi er Mál og menning.
Ólafur Pétursson myndskreytti
bókina sem er 113 blaðsíður,
unnin í Prentsmiðjunni Odda hf.
Hún kostar 980 krónur.
I A háskaslóð heitir nýútkom-
in unglingasaga eftir Eyvind P.
Eiríksson. Þar segir frá tveimur
bræðrum sem sigla með pabba sín-
um á skútu um sænska skeijagarð-
inn. í kynningu útgefanda stendur:
„Á rannsóknarskipi á sama róli er
Tína, sæt stelpa sem verður vinkona
unglingsins í hópnum og um tíma
leikur allt í lyndi. En feðganna bíð-
ur ekki bara áhyggjulaust sumarfrí
heldur horfa þeir upp á harðvítug
átök um mengunarmái, þeir lenda
í sjávarháska og þurfa að bera vitni
í réttarhöldum."
Útgefandi er Mál og menning.
Eyvindur P. Eiríksson hefur
skrifað skáldsögur, Ijóðabækur
og efni fyrir útvarp. Bókin er
127 bjaðsíður, skreytt myndum
eftir Önnu Cynthiu Leplar. Oddi
hf. prentaði. Hún kostar 1.480
krónur.
Kvartett um endalok tímans
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Kammersveit Reykjavíkur hóf
vetrarstarf sitt með flutningi á
einu af meistaraverkum Messia-
ens, Kvartett um endalok tímans.
Kvartettinn er saminn er tónskáid-
ið var fangi Þjóðveija í seinni heim-
styrjöldinni og er efni verksins
mótað eftir 10. kaflanum í Opin-
berunarbók Jóhannesar og má allt
eins túlka sem sýn Messiaens á,
að sem hann heyrði stríðsþrúmurn-
ar bergmála um heiminn, væri
komið að endalokunum.
Því hefur verið haldið fram að
í síðustu kvartettum sínum hafi
Beethoven verið við mörk þess að
gera tónmál þeirra skiljanlegt og
víst er, að margir hafa reynt að
komast yfír þessi skil, bæði með
því að herma eftir og túlka tiifinn-
ingar. Messiaen ereinn þeirra snili-
inga, sem leitað hafa á vit náttúr-
unnar og reynt að ráða dulrúnir
trúarbragðanna. Óræði Guðdóms-
ins er skylt óræði tónleiksins og
því nær Messiaen að predika með
tónmáli sínu og e.t.v. að nálgast
Guð, af því lítillæti, sem Messiaen
sjálfur segir vart meira en „fálm
og stam í samanburði við mikilleik
þeirrar opinberunar, sem er sæði
þessa verks".
Kvartettinn um endalok tímans
er í 8 þáttum og hefst á söng
morgunfuglanna. Annar þátturinn
nefnist „Söngur fyrir engilinn, sem
tilkynnir endalok tímans". Þriðji
þátturinn er klarinettueinleikur,
sem nefnist „Hyldýpi fuglanna“.
Einar Jóhannesson lék þennan
dapurlega þátt, afburða vel. Á eft-
ir kemur gamansamur en þó ekki
galsafenginn milliþáttur og þar
eftir „Lofsöngur til eilífðar Jesú“,
sem er saminn fyrir selló og píanó.
Leikur Bryndísar Höllu Gylfadótt-
ur var hreint frábær og naut hún
aðstoðar Gintautas Kevishas
píanóleikara, sem lék glithljóma
Messiaens af undursamlegum fín-
leik.
Sér.kennilegasti kafli verksins
nefnist „Ofsafenginn dans fyrir
lúðrana sjö“, sem er að mestu ein-
raddaður og mjög erfiður, hvað
snertir tónstöðu, sérstaklega á
hásviði hljóðfæranna. Þessi kafli
hefði mátt vera ofsafengnari, til
að skerpa andstæður verksins. Sjö-
undi þátturinn er glæsileg kam-
mertónlist og nefnist „Regnbogag-
litúði fyrir engilinn sem boðar
endalok tímans“. Þar fékk píanó-
leikarinn nokkrar góðar tónhend-
ingar en verkinu lýkur á samleik
fiðlu og píanós í þættinum „Lof-
söngur til ódauðleika Jesú“. Rut
Ingólfsdóttir lék þennan erfiða en
kyrrláta þátt á hrífandi máta, en
táknmál hans er upprisa mannsins
til Guðs. Píanóleikarinn Kevishas
átti mikinn þátt í að gullbrydda
tónmál þessa fallega þáttar, með
sérlega mjúkum og björtum litum.
Kvartettinn um endalok tímans,
eftir Messiaen, er ægifögur prédik-
un, mælt fram á yfirskilvitlegu
máli um óskilgreinanlegan og
ódauðlegan helgidóm, trúarinnar á
Guð og því má segja, að Messiaen
hafí eins og Beethoven, mælt það
fram í tónum, sem ekki verður
sagt með orðum.
Armann Helgason og Davíð Knowles Játvarðsson.
Norræna húsið
Frönsk tónlist á
Háskólatónleikum
Á HÁSKÓLATÓNLEIKUM í Norræna húsinu á morgun miðviku-
daginn 24. nóvember flytja Ármann Helgason klarinettuleikari
og Davíð Knowles Játvarðsson píanóleikari franska tónlist fyrir
klarinettu og píanó. Á efnisskránni eru verk eftir Debussy,
Gaubert, Honegger og Francaix. Tónleikarnir hefjast kl. 12.30
og eru um hálftími að lengd.
arar hans Einar Jóhannesson og
Sigurður I. Snorrason. Hann
stundaði framhaldsnám í Royal
Northern College of Music í Manc-
hester og hjá prófessor John
McCaw í London. Hann sótti einn-
ig tíma hjá Philippe Cuper í París
og dvaldi þá í Kjarvalsstofu. Ár-
mann hefur leikið með ýmsum
kammerhópum og hljómsveitum
hér heima og i Englandi, þar á
meðal Salomon Ensemble og Ca-
merarctia. Einnig tók hann þátt í
úrslitaáfanga Tónvakans 1992.
Davíð Knowles Játvarðsson
lauk prófi frá Royal Northern
College of Music með undirleik
sem sérgrein og er nú undirleikari
við Söngskólann í Reykjavík og
Tónskóla Garðabæjar. Hann hefur
komið fram á Tjölda tónleika bæði
hérlendis og erlendis.
Ármann og Davíð hafa unnið
saman um nokkurt skeið og meðal
annars komið fram á tónleikum
hjá Listahátíð Hafnarfjarðar og í
tónleikaröð Siguijónssafns. Hand-
höfum stúdentaskírteina er boðinn
ókeypis aðgangur, en aðgangur
fyrir aðra er 300 krónur.