Morgunblaðið - 23.11.1993, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. NÓVEMBER 1993
Asta Thoraren
sen - Minning
Fædd 14. janúar 1924
Dáin 10. nóvember 1993
Ásta Thorarensen náði því ekki
að verða sjötug, en megnaði engu
að síður að afreka og reyna margt
um ævidagana sem aðrir þyrftu
lengra svigrúm til: Hún eignaðist
böm og missti börn, var traust og
skilningsrík móðir þeirra fjögurra
sem upp komust, og móðurígildi og
amma margra til viðbótar; hún tók
af hetjuskap þátt í sjúkdómsstríði
tveggja eiginmanna, sem báðir lét-
ust um aldur fram; hún var hús-
stjórnarkennari um skeið, umsvifa-
mikill atvinnurekandi í aldarfjórð-
ung, átti þátt í þróunarhjálp Sam-
einuðu þjóðanna um árabil og var
síðan sjómaður á annan áratug.
Fáar konur íslenskar hafa gert eins
víðreist um heiminn. Meðfram þeim
önnum sem þessu fylgdu fann hún
sér einhvern veginn tíma til þess
að verða víðlesin og margfróð um
hin ólíkustu efni, einkum af sögu-
legum toga. Því miður náði hún
einnig að reykja af sama dugnaði
og kappi; það hefði tekið flesta
menn heila öld að koma í lóg álíka
magni af tóbaki og Ásta gerði á
hálfri.
Ásta fæddist að Vestri-Kirkjubæ
á Rangárvöllum, dóttir hjónanna
og systkinabarnanna Steinunnar
Thorarensen og Boga Thorarensen
sem þar bjuggu stórbúi af reisn.
Þrátt fyrir krepputíma og stóran
systkinahóp ríkti enginn skortur í
Kirkjubæ á uppvaxtarárum Ástu.
Er ekki að efa að þar var iagður
grunnur að þeirri fíkn í fagrar list-
ir - bókmenntir, myndlist og tónlist
- sem einkenndi hana æ síðan, en
Steinunn og Bogi voru fagurkerar
og léku bæði á orgel, heima við og
sem organistar í nálægum kirkjum.
Heimilið var mannmargt og Ásta
hélt alla tíð tryggð við ýmsa þá er
dvöldust þar um lengri eða skemmri
tíma. Bernskuárin voru í minningu
hennar farsæl og fyrir það var hún
þakklát.
Kapp og skaphöfn Ástu bar hana
fljótt úr foreldrahúsum; hún hleypti
heimdraganum þegar á átjánda ári.
Hún vildi menntast, vinna og skapa
sér sjálfstætt líf. Menntakostir
ungra stúlkna voru þá með öðrum
hætti. í takt við tímann lagði Ásta
leið sína að Staðarfelli í Dölum þar
sem Ingibjörg Jóhannsdóttir hafði
nýverið stofnað húsmæðraskóla'.
Þar nam hún tvo vetur og þá þróað-
ist ævarandi vinátta hennar við
Ingibjörgu og Björgu Jóhannesdótt-
ur, sem æ síðan störfuðu saman
að húsmæðrakennslu. Það leiddi til
þess að Ásta kenndi með þeim síðar
er Ingibjörg hafði flutt skóla sinn
að Löngumýri í Skagafirði.
Ungir menn komu fljótt auga á
þessa tápmiklu stúlku. Við sjáum
hana fyrir okkur: hnellna, laglega
og spaugsama, en ekki allra. Hún
var skjót til svars og sneri þá auð-
veldlega af sér sem hún vildi ekki
nær, en hugljúf vinum sínum. Um
tvítugsaldur var Ásta um skeið trú-
lofuð ungum manni og átti með
honum dóttur sem lést tæplega
ársgömul. Sorgin sú var þung.
En síðar birti. Hörður kom glað-
vær til sögunnar og hreppti hnoss-
ið. Hann var Ólason, sjarmör og
snyrtimenni frá Eskifirði og ein-
stakur hagleikssmiður. Þau gengu
í hjónaband 1948 er þeim hafði
fæðst dóttir og bjuggu lengst af á
Álfhólsvegi 67 í Kópavogi í húsi sem
nú er horfið, en bar smiðsauga
Harðar glöggt vitni: Hann teiknaði
það og smíðaði, og hvert húsgagn
innanstokks var hans verk. Heimilið
var stolt þeirra beggja; Ástu var
alla tíð hvað hugleiknast í fari
manna að þeir væru hagleiksmenn
eða skemmtilegir, nema hvort
tveggja væri, þá fyrirgafst þeim
flest annað. Er ekki að undra að
Hörður var mikilsmetinn starfs-
maður Trésmiðjunnar Víðis sem
hönnuður og smiður, þótt ómennt-
aður væri á því sviði, meðan hann
hélt heilsu.
Börnin fæddust hvert af öðru:
Stefanía 1948, Óli 1949, Guðrún
María 1950, drengur sem lést
skömmu eftir fæðingu 1951, og
Solveig 1955. Kjörin voru kröpp
framan af, en önnur auðæfi lífsins
létu sig ekki vanta. Fyrst og fremst
voru börnin sem nutu ræktarsemi
og aga og voru send snemma í rúm-
ið; þau minnast þess nú þegar
mamma sat ströng, en umhyggju-
söm, kvöld eftir kvöld, vetur eftir
vetur, frammi á gangi og las svo
heyra mátti í báðum barnaherbergj-
unum fagrar bókmenntir. Þá þótti
Ástu Thorarensen ekki duga minna
en íslendingasögurnar og Charles
Dickens, Brasilíufarar Jóhanns
Bjarnasonar og Vesalingar Victors
Hugo, svo dæmi séu nefnd. Og álíka
lífsins gæði voru líka í grenndinni.
Þá voru bundin ævarandi tryggða-
bönd við Sollu Eiríks og Runa, Óllu
og Magnús á Skjólbraut og fleiri
nágranna meðal landnema í hinum
unga Kópavogshreppi.
Og _,,Sigríður frænka", móður-
systir Ástu, var einlægt nálæg, ljós-
móðirin sem tók á móti elstu börn-
unum, var ígildi ömmu og treguð
af Ástu líkt og móðir þegar hún
féll frá.
En sorgin knúði dyra á Álfhóls-
veginum. Hörður tók ólæknandi
nýrnasjúkdóm skömmu eftir að
yngsta barnið fæddist og þjáðist
af honum þar til að hann Iést 1963,
rétt rúmlega fertugur. Ásta stóð
uppi ein með fjögur börn á aldrinum
8-15 ára. Þá reyndi á hugprúða
konu og hana brast ei kjark. Þar
reyndist Kaffivagninn dijúg hjálp-
arhella.
Kaffivagninn á Grandagarði er
þess verður að saga hans verði
skráð. Það verður ekki gert hér, en
nafn Ástu Thorarensen er óijúfan-
lega tengt þessum sérstæða veit-
ingastað við Reykjavíkurhöfn.
Hann á sína sögu áður og eftir að
Ásta átti þar aðild, en hún átti og
rak Vagninn í samvinnu og miklu
vinfengi við Guðrúnu Ingólfsdóttur
í tæpan aldarfjórðung. Starfíð var
mikið og erilsamt, Ásta tók jafnan
morgunvaktina, vaknaði þá fyrir
klukkan fjögur til þess að geta opn-
að og þjónað sjómönnum, leigubíl-
stjórum og öðrum sem höfðu störf-
um að gegna svo snemma dags ell-
egar voru að ljúka skemmtan þess
undangengna. Annríkinu fylgdi líka
mikill félagsskapur og vinátta við
fjölda fastra viðskiptavina, sem
voru líkt og heimilismenn í Kaffi-
vagninum. Margir þurftu ekki ann-
að en að bjóða góðan daginn, þá
svipti Ásta fram þeim veitingum
sem þeir höfðu fengið í gær, í síð-
ustu viku og í fyrravetur; það þurfti
ekki að panta. Og hún einhenti
kaffifanta og kleinudiska, sveiflaði
flatkökum með hangikjöti og skutl-
aði í menn Camei-pökkunum, enda
sagði hún gjarnan síðar að það
væri helber vesaldómur að geta
ekki afgreitt þijá kúnna í einu!
Mannlífið var skrautlegt í Kaffi-
vagninum. Þar komu lordar og
lassarónar; þar svolgruðu kaffið sitt
glaðbeittir sjóarar í miðjum afla-
hrotum, en líka þeir sem áttu um
sárt að binda, höfðu misst félaga
sína á hafi úti eða drukkið sig úr
skiprúmi. Hvort sem var, þá var
gott að eiga Ástu og starfssystur
hennar í Kaffivagninum að málvin-
um; þær samglöddust þeim sem
bárust með öldufaldinum og hlúðu
að hinum sem holskeflan hafði dun-
ið yfir.
Meðal gesta voru hrífandi menn.
Einn þeirra gerði sér æ tíðförulla í
Kaffívagninn og heillaði ekkjuna,
sem þá var orðin, með glaðværu
fasi og reisn. Þar fór Guðni Sigurðs-
son, skipstjóri og útgerðarmaður.
Vinátta þeirra þróaðist svo að þau
gengu í hjónaband 1967 og héldu
saman til Indlands í ársbyijun 1968
eftir að Guðni réð sig til Sameinuðu
þjóðanna til að kenna heimamönn-
um arðbærari fiskveiðar. Þá fóru í
hönd farsæl ár þar sem Guðni og
Ásta unnu að þakklátu þróunar-
starfi og nutu jafnframt lífsins.
Ástu hafði raunar lengi dreymt um
íjarlæg lönd af bóklestri sínum og
hafði útþrána í blóðinu.
Auk yngri barna þeirra, hvors
um sig, dvaldist hjá þeim um
tveggja ára skeið lítil rauðhærð
snót, Ásta Sigríður, dótturdóttir
sem skírð var eftir ömmu sinni. Þá
myndaðist samband sem helst má
líkja við það sem mæðgur einar
eiga og varaði æ síðan. Það varð
þeim nöfnum mikil ánægjuför er
þær ferðuðust saman um fornar
slóðir á Indiandi fyrir fáum árum
og hittu fyrir gamla vini. _
Árin með Guðna voru Ástu afar
dýrmæt, en því miður alltof fá.
Eftir Indlandsdvölina bjuggu þau
sig til frekari þróunarhjálpar í Jem-
en, en þá kom fram sjúkdómur sem
dró Guðna til dauða á fáum mánuð-
um 1971. Enn missti Ásta ástvin
um aldur fram. Og sorgin var djúp.
En líflegur erillinn í Kaffivagnin-
ERFIDRYKKJUR
ItTEL BSJA
sími 689509
y y
um kom aftur til hjálpar, varð lífs-
viðurværi sem fyrr og dreifði hug-
anum. Útþráin lét hins vegar ekki
undan síga og fór nú um merg og
bein. Sjómannslífið, sem Ásta
þekkti orðið út og inn án þess að
hafa velkst að ráði um öldur hafs-
ins, dró nú til sín þessa kappsömu
konu. Og enginn fór svangur frá
borðum á Berglindi, Suðurlandinu,
ísnesinu, Akranesinu og öilum hin-
um skipunum þar sem Ásta mat-
reiddi næstu árin. Matargerðarlist-
ina hlaut hún í vöggugjöf, því bæði
móðir hennar og amma voru annál-
aðar í þeim fræðum, og mörg kúnst-
in bættist við gegnum árin. Far-
menn sem sigldu með Ástu máttu
því eiga von á rammíslenskri kjöt-
súpu og indverskum karrýkrásum
og öllu þar á milli. Og undu vel,
auk þess sem þeim skipveijum
hlotnaðist ævivinátta sem hún
reyndi að fágun og reisn í fram-
komu.
Svo skipaðist að Ásta sigldi
næstu árin bókstaflega um öll
heimsins höf. Hún sóttist eftir
skiprúmum þar sem lengst var
stefnt, upplifði draumaparadís sína,
eyjarnar í Karabíska hafínu, varð
þaulkunnug siglingaleiðum um
Vötnin miklu í Norður-Ameríku,
norska skeijagarðinn og ósa Amaz-
on. Hnattsiglingin mikla með Akra-
nesinu kórónaði síðan farmennsk-
una. Síðar minntist hún vart þess-
ara ferða án þess að geta hjálpar-
hellunnar miklu og einlægrar vin-
konu, Sigrúnar Svavarsdóttur stýri-
manns, sem var henni einatt sam-
skipa. Víst er að eftir að heilsan
fór að bila hefðu árin á sjónum
orðið færri, hefði stuðnings Sigrún-
ar ekki notið við.
Þúsundir pakka af amerískum
Camel og síðar frönskum Gauloises
sígarettum sögðu að lokum til sín
~í lungum og hjarta. Sjómennskunni
lauk síðla á níunda áratugnum. En
þá biðu börn og barnabörn heima
á ísa köldu landi, og undir lokin tvö
barnabarnabörn. Og gömlu tryggð-
arvinirnir. Lífið héit gildi sínu og
hugurinn bar hana hálfa leið, rest-
ina fór hún á inngrónu kappi sem
virti tæpast nokkra forsjá. Aðeins
þremur mánuðum fyrir andlát sitt
skrapp Ásta austur fyrir Fjall að
heimsækja Sigrúnu Ögmundsdótt-
ur, vinkonu sína í Öndverðarnesi.
Hún ætlaði að gista nóttina, en kom
heim hálfum mánuði síðar eftir að
hafa ekið um hálft Suðurlandsund-
irlendið á nýja bílnum sínum og átt
sæla daga með Sigrúnu. Þá var svo
komið að 20 metrarnir úr húsi í bíl
voru orðnir hrein þrekraun, en Ásta
svaraði, þegar henni var boðið far
austur til Sigrúnar: „Meðan ég
kemst út í bíl munar mig ekkert
um að keyra hringinn í kringum
landið." Og hún meinti það. Upp-
gjöf var henni óþekkt hugtak.
Sá er þetta ritar kynntist Ástu
Thorarensen fyrir rúmum áratug
og naut þess síðan að vera tengda-
sonur hennar. Ásta var afar sér-
stæður persónuleiki og mátti margt
af henni læra. Þess er áður getið
að hún var ekki allra, lá ekki á
skoðunum sínum um menn og mál-
efni, hver sem var viðstaddur elleg-
ar átti í hlut. Fyrr á árum var hún
einatt orðhvöt á þann veg að þeir
hrukku undan sem ekki þoldu bein-
skeytta hreinskilni, þó ekki þannig
að hún væri endilega orðhvöss. En
sætmildar málamiðlanir voru henni

'l
í þœgilegu umhverfi meb góðri þjónustu.
Glœsilegt kaffihlaðborð á hóflegu verði.
Almenna aualvsinaastofan hf.
Rauöarársííg 18
^ 62 33 50
Minnismerki úr steini
Steinn er kjörið efni í allskonar minnismerki. Veitum
alla faglega ráðgjöf varðandi hverskonar minnismerki.
Aralöng reynsla.
ai S. HELGAS0N HF
ISTEINSMIÐJA
SKEMMUVEGI 48 • SÍMI 91-76677
síst að skapi, hver og einn skyldi
standa fyrir sínu og það virti hún.
Sýndarmennskan var stærst synda,
einlægnin mest dyggða.
Ugglaust höfðu árin mildað við-
horfin. Ég minnist hennar fyrst og
fremst fyrir þá lífskúnst og öryggi
gagnvart örlögunum, sem mótast
af reynslu þess sem hefur skynjað
gleði og sorg í þeim mæli, að gefur
lífinu dýpt, og fyrir þá menningar-
legu reisn sem einkennir þann sem
viðar ósleitilega að sér þekkingu
og fylgist með straumum tímans.
Við eldhúsborðið var henni jafn eig-
inlegt og sjálfsagt að fjalla um
nýstirni á stjórnmálahimninum,
góðbændur og skúrka í Árnessýslu
á liðinni öld og faraóana, hina fornu
konunga Egyptalands, rétt eins og
þeir hefðu verið í viðtali í kvöldfrétt-
unum. Og svo lét hún sér annt um
að fylgjast með að þegar hún var
borin fársjúk út í sjúkrabíl fyrir
skömmu tók hún loforð af viðstödd-
um að taka upp á myndband fyrir
sig vikulegan bandarískan frétta-
þátt sem hún hafði dálæti á og
ætlaði einmitt að sjá þann daginn.
Þess er einnig vert að geta að
Ásta kunni ætíð vel að njóta þess
ljúfa lífs sem felst í góðum mat og
höfgum vínum. í því efni var hún
fyrirmyndin sem kenndi að hófsem-
in er aðal hins sanna nautnaseggs:
missi hann stjórn á nautninni, er
hún fyrir bí.
Mildi og umhyggja Ástu fór vax-
andi með ámnum. Þess nutu börn
hennar og fjölskyldur þeirra. Ég er
þess fullviss að Ástu hefði ekki
mislíkað að ég nefni hér til sögunn-
ar aldraðan heimiliskött sem var
henni samtíða síðustu mánuðina.
Sá vissi vel hvert átti að leita eftir
umhyggju og hlýju. Þeir sem gáfu
kisu matinn og töldu sig hafa ann-
ast hana af natni frá upphafi urðu
nánast afbrýðisamir er í ljós kom
að Ásta vann hana á sitt band á
augabragði; kisa varð ráðvillt og
vissi ekki hvar hún átti að sofa
þegar Ásta fór af bæ. Það segir
sína sögu hvert málleysingjarnir
leita.
Vinkonu Ástu varð að orði við
fráfall hennar: „Ó, hvað ég á eftir
að sakna hennar.“ Það gerum við
öll sem þekktum hana. En hennar
tími var kominn.
Blessuð sé minning Ástu Thorar-
ensen.
Ásgeir Sigurgestsson.
Þó þú langförull legðir
sérhvert knd undir fót,
bera hugur og hjarta
samt þíns heimalands mót,
frænka eldfjalls og íshafs,
sifji árfoss og hvers
dóttir árfoss og hvers,
dóttir langholts og lyngmós,
sonur landvers og skers.
(Steph. G. Stephanss.)
Maður skilur með aldrinum það
sem stundum er sagt að þegar ein-
hver manni nákominn og kær deyr
þá sé eins og deyi um leið partur
af manni sjálfum. Þannig var mér
að minnsta kosti farið að morgni
miðvikudagsins 10. nóvember sl.
þegar ég spurði andlát frænku
minnar og vinkonu Ástu Thoraren-
sen. Frá því að ég man fyrst eftir
mér og auðvitað löngu fyrr var
Ásta svo stór hluti af allri tilveru
fjölskyldu minnar, ekki síst vegna
mikilla og náinna tengsla hennar
við ömmu mína Sigríði Sigfúsdótt-
ur. Þannig upplifði ég hana sem
einn af þessum hornsteinum æsk-
unnar sem manni á þeim aldri fannst
ódauðlegir. Það er erfitt að skrifa
um Ástu, þessa lágvöxnu konu sem
í eðli sínu var þó stærri en flestir
þeir sem ég hef fyrirhitt um dag-
ana. Eitt er ég þó sannfærður um
að hvar sem hún er nú stödd, þá
mundi hún aldrei fyrirgefa mér að
minnast sín í væminni mærðarrollu.
Svo mikið átti hún víst inni hjá mér
að ég reyni að bregðast henni ekki
í þeim efnum.
Stefanía Ásta Thorarensen, eins
og hún hét fullu nafni, var fædd
að Vestri-Kirkjubæ á Rangárvöllum
hinn 14. janúar 1924, dóttir hjón-
anna Boga Grímssonar Thorarensén
bónda þar og konu hans Steinunnar
Sigfúsdóttur Thorarensen frá Hró-
arsholti í Flóa. Var Ásta, ásamt