Morgunblaðið - 27.11.1993, Blaðsíða 2

2 B
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. NOVEMBER 1993
Terðiskreddur þær er kirkjan ól á
sem leiddu til þess að írar sneru
baki við leiðtoga sínum í frelsisbar-
áttunni, Charles Stewart Parnell,
vegna sambands hans við konu ann-
ars manns. Ken benti á það hvemig
meðferð íra á Pamell varð til að
móta kaldhæðið viðhorf Joyce til ír-
skra stjórnmála.
Joyce hleypti heimdraganum ekki
einsamall árið 1904, heldur með ást-
konu sinni Noru Barnacle og þau
bjuggu síðan árom saman „í synd“
erlendis (giftust ekki fyrr en 1931).
í þessu athæfi var fólgin mikil yfír-
lýsing og ögrun gagnvart írsku sið-
ferði, ögrun sem tengdist því umtali
sem verk Joyce áttu síðar eftir að
vekja. Það orðspor af Joyce og verk-
um hans sem stöðugt færðist í auk-
ana, með þjóð sem las þessi verk lít-
ið sem ekkert, einkenndist af sann-
færingu um að þetta væri siðlaus
og trúlaus maður, svívirðilega ber-
orður um margskonar líkamlegt at-
hæfí, og gerði lítið annað en draga
í skítinn ættjörð sína, þjóðkirkju og
jafnvel ýmsa lítt dulbúna landa sína.
Fólk fór jafnvel að tengja þennan
mann illum máttarvöldum. Ken Mo-
naghan sagði frá því hvernig föður-
fjölskylda sín talaði um Joyce sem
sjálfan „andkrist“. ' Hann minnist
þess einnig að yngstu systur Joyce,
; „tvær litlar, hræddar piparmeyjar
sem bjuggu saman í íbúð við Mount-
joy Square", áminntu hann um að
nefna aldrei við nokkurn mann að
hann væri skyldur James Joyce. Af
ættmennum Joyce á írlandi var það
móðir Kens ein sem leitaðist við að
kynna sér verk bróður síns og gaf
Ken jafnframt jákvæða mynd af
frænda sínum — mynd sem annars
var ekki að hafa í samfélaginu.
Túrisminn og tímans sár
Þegar færi gafst til að spyija Ken
nánar út í samband Joyce og ír-
l/mds, sagði hann að þetta viðhorf
til höfundarins væri ótrúlega lífseigt.
Það kemur erlendum Joyce-unnanda
á óvart að fordómarnir skuli enn
vera svo rótfastir nú þegar meir en
hálf öld er liðin síðan skáldið dó í
„útlegð" sinni. Á því tímabili hefur
Joyce öðlast trygga viðurkenningu
víða um lönd, ekki aðeins sem höfuð-
skáld íra á öldinni, heldur er hann
gjarnan talinn einn af stærstu höf-
undum heimsbókmenntanna fyrr og
síðar. frar kippa sér lítt upp við þessa
„upphefð að utan“; Ken segir að
Joyce sé fremur lítið lesinn í föður-
landi sínu og írsk forlög hafí ekki
einu sinni gefið Ódysseif út ennþá
(hann átti raunar að birtast í fyrra,
en útgáfu var frestað af einhveijum
ástæðum).
Á sama tíma fagna ýmsir írar þó
þeim túrisma sem Joyce hefur skap-
að landi sínu. Ken segir að ein aðai-
ástæðan fyrir því að hann ákvað að
koma á fót menningarstofnun James
Joyee hafí verið að honum ofbauð
hræsni sú eða tvískinnungur sem
einkenndu afstöðuna til Joyce á ír-
landi. Joyce var viðurkenndur sem
aðdráttarafl en verk hans ekki sem
menningarverðmæti. Jafnvel sumir
þeirra sem voru á kafí í Joyce-túris-
manum báru ekki minnsta skynbragð
á viðfangsefni skáldsins. Hann segir
yfirvöld vera með öllu áhugalaus um
að sýna minningu skáldsins virðingu,
nema ef um túrisma er að ræða og
þá eingöngu á ákveðnum forsendum.
Þau kipptu til dæmis að sér höndum
þegar í ljós kom að Ken ætlaði sér
að sýna Joyce-pílagrímum hin fátæk-
ari svæði í norðurhluta Dyflinnar sem
eru mikilvæg í verkum skáldsins.
Af máli Kens má ætla að írar séu
haldnir afar seigri höfnunarkennd
gagnvart þessum stóra höfundi sín-
um. Þeir stritast við að hafna því
að Joyce hafí fangað þá í skáldskap-
arnet sitt. Ósjálfrátt leitar á hugann
samanburður við Halldór Laxness
sem eins og Joyce var harður gagn-
rýnandi ættjarðar sinnar og vakti
feiknarlega andúð samlanda með rit-
verkum sínum. íslenska þjóðin átti
eftir að taka hann í sátt eins og allt-
af er verið að minna okkur á, sátt
sem er kannski svo mikil að hún lík-
ist hálfgerðum doða.
Það hefur hins vegar enn ekki
gróið um heilt milli Joyce og írsku
þjóðarinnar og doðinn gagnvart
Joyce er aftöðrum toga. Hann er
tregða sem Ken segir meðal annars
birtast í vafningasömum ummælum
menningarfrömuða. Þeir fari sumir
einhveijum viðurkenningarorðum
um Joyce en fiýti sér svo að benda
á að Irar geti státað sig af fleiri
góðum höfundum. írskir samtímarit-
höfundar viðurkenna margir mikil-
vægi Joyce en taka gjarnan fram
um leið að þeir séu ekki að skrifa í
neinum skugga af honum. Tregðan
er einnig mikil í skólakerfinu. Ken
segir að enn sé Joyce ekki lesinn á
Miðborg Dyflinnar skömmu eftir aldamót.
Sú spurning
vaknar hvort það
sé ekkisvona
mikill broddur í
verkum Joyce.
skólastigum upp að háskólastigi.
Eitthvað hafi nýlega verið um að
nemendur mættu lesa hann í vali,
en verk hans heyri ekki undir megin-
efni til prófs í bókmenntum.
Sú spurning vaknar hvort það sé
ekki hreinlega enn svona mikill
broddur í verkum Joyce, hvort við-
fangsefni hans og efnistök komi enn
við kaun og því tregðist menn við
að tengja þau umhverfi sínu og
menningarvitund. Ken ber.dir á að
enn eimi eftir af býsna djúptækri
andúð á Joyce. Fyrir fjórum árum
hafí hann til dæmis hitt ferðamenn
sem spurðu hann hvar hægt væri
að kaupa bækur Joyce. Hann gekk
inn í nærliggjandi bókaverslun og
spurðist fyrir — „Við seljum engar
bækur eftir þann mann hér“ var
svarið.
Ken Monaghan í Norræna húsinu.
Á meðan erlendir bókaunnendur
keppast við að lesa verk Joyce ýmist
á frummálinu eða í þýðingum, er það
dapurleg tilhugsun að írska þjóðin —
sem við mörlandar hugsum gjarnan
svo hlýtt til — hafi enn ekki lært að
meta nægilega verk þessa megin-
skálds síns. Því skáldverk Joyce eru
stórbrotin afrek, unnin í því tungu-
máli sem írar lifa og hrærast mest
í — sem er hvorki írska né enska,
heldur írsk enska. Öndvert við forn-
kappann Ódysseif er að sjá sem Jo-
yce sé enn ekki kominn heim.
Höfundur er dósent í
bókmenntafræði við Háskóla
Islands.
Smiður
jólasveinanna
heim í stofu
út nokkrar sólóplötur. Fyrst fékk
ég þá hugmynd að fá hann til
að gera jólaplötu og við veltum
því alvarlega fyrir okkur. Á þeim
tíma var þegar orðið Ijóst að við
myndum taka þetta leikrit upp
aftur og þar sem alltaf hefur
verið stefna hjá okkur að ein-
skorða okkur ekki bara við leik-
sýningar, heldur að leita allra
leiða til að koma leiklist á fram-
færi - sameinuðum við tvær hug-
myndir í þessum diski.
Nútíma þjóðfélag býður upp á
svo margar leiðir til að koma
efni á framfæri og okkur fannst
tilvalið að nýta þær; fylgja þró-
uninni í stað þess að beijast á
móti henni. Svona diskur hefði
verið miklu flóknari í vinnslu
fyrir nokkrum árum, til dæmis,
en hann er núna. Ástæðan fyrir
því að við völdum hljómdisk en
ekki eitthvað annað er sú að við
viljum leggja áherslu á að vinna
efni sem börn þurfa að hlusta
á. Það er allt orðið svo sjónrænt
og við vildum gefa börnum kost
á að virkja ímyndunaraflið. Það
ÞAÐ tíðkaðist, hér á árum áður, að barnaleikrit voru gefin út
á hljómplötum - við fádæma vinsældir. Eða hver man ekki eft-
ir Dýrunum í Hálsaskógi og Kardimommubænum, að ég tali
nú ekki um Karíus og Baktus. Hins vegar vill svo undarlega til
að þessi siður hefur að mestu lagst af um margra ára skeið,
einhverra hluta vegna - þar til allt í einu á dögunum að ég rakst
á disk frá Möguleikhúsinu, sem hefur að geyma þeirra bráð-
skemmtilega leikrit um „Smið jólasveinanna," ævintýrið um
jólasveininn sem hefur Iokið við að smíða allar jólagjafirnar
handa góðu börnunum og situr nú einn og yfirgefinn í sínum
kofa og veit svei mér þá ekki hvemig hann á að eyða jólunum.
Á dauða sínum á hann von - en ekki þeim ósköpum af gestum
sem hellast inn til hans þetta kvöldið.
og þótt leikhópurinn eigi tilbúna
aðra jólasýningu, er ijóst að hún
verður að bíða enn um sinn. En
nú geta sem sagt þau böm sem
bíða þess að sjá þessa skemmti-
Iegu sýningu, notið þess að hlýða
á hana á hljómdiski. En hvað
kom aðstandendum Möguleik-
hússins til að fara þessa leið, en
ekki myndbandaleiðina?
„Eg hef verið að semja nokkuð
af söngtextum fyrir Ingva Þór
Kormáksson," segir forsprakki
leikhússins, Pétur Eggerz, og
heldur áfram: „Hann hefur gefið
Á hljómdiskinum er fjöldi
söngva og þau Pétur Eggerz,
Bjami Ingvarsson, Stefán Sturla
og Alda Arnardóttir, sem mynda
Möguleikhúsið, hafa fengið
nokkra þekkta leikara til liðs við
sig við að hljóðrita sýninguna.
Möguieikhúsið hóf sýningar á
„Smiði jólasveinanna" fyrir ári á
leikskólum og dagheimilum
borgarinnar, en náði ekki að
anna eftirspurn. Því var ákveðið
að taka sýninguna upp aftur
núna, en allt hefur farið á sömu
leið - þau anna ekki eftirspurn
Smiður jólasveinanna, ásamt jólakettinum, Þrasa og Þussu.
má segja að þetta sé afturhvarf,
en um leið erum við að nýta
okkur þróunina. Það er jú hún
sem hefur gert það að verkum
að upptaka á svona diski er til-
tölulega einföld."
En hvað með leikhúsið og sýn-
ingar þess á næstunni?
„Við erum fullbókuð á leik-
skólum fram að jólum með Smiði
jólasveinanna, en þess fyrir utan
verðum við með nokkrar sýning-
ar á Geira iygara í Tjarnarbíói í
desember.
Upphaflega ætluðum við að
koma með nýtt jólaleikrit núna
og eigum tilbúið nýtt verk, en
eftirspurnin eftir þessari sýningu
var svo mikil að við gátum ekki
komið nýrri sýningu fyrir - það
er jú alltaf spurning um húsnæði
og peninga. Við erum líka tilbúin
með umferðarleikrit sem fer í
gang eftir áramót - við erum í
óðaönn að ieita eftir fjárstuðn-
ingi til_a.ð koma því af stað og
það er hugsað fyrir leikskóla-
krakka og yngstu bekki grunn-
skóla. Það leikrit er tilraun til
að búa til leikrit úr kennsluefni.“
En nú eru fleiri leikarar á disk-
inum, heldur en voru í sýning-
unni á Smiðum jólasveinanna.
„Já, í sýningunni „dúbblerum“
við; það er að segja, leikararnir
leika fleiri en eitt hlutverk. Það
er hagræðingaraðferð, því við
leikum í litlu rými á leikskólunum
og það er ekki gott að koma fleir-
um fyrir. Þessi vandi er ekki til
staðar við hljóðritun, svo við
fengum þau Felix Bergsson, Jó-
hann Sigurðarson, Ólafíu Hrönn
Jónsdóttur og Ragnheiði Steind-
órsdóttur til liðs við okkur. Síðan
fengum við Viihjálm Guðjónsson
til að útsetja söngvana og hann
vinnur einnig alla hljóðvinnu -
hann á því stóran þátt í útkom-
unni.“ SSV
I