Morgunblaðið - 02.12.1993, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. DESEMBER 1993
Dottíð úr háum söðli
___________Bækur________________
Margeir Pétursson
Jón Þ. Þór
Kennslubók í manntafli. Skák og
mát. 144 bls. Fjölvaútgáfan
Reykjavík 1993.
Það er ekki ráðist á garðinn þar
sem hann er lægstur að gefa út nýja
kennslubók í skák á íslandi. Fyrir
eru þegar vönduð verk á því sviði
auk þess sem afar vandaðra vinnu-
bragða er þörf. Fyrstu prentuðu leið-
beiningarnar birtust í Spilabók Jó-
sefs H. Grímssonar 1858, en Mjög
lítill skákbæklingur eftir Daníel Will-
ard Fiske kom út 1901. Pétur Zóp-
hóníasson gaf svo út Kenslubók í
skák 1906 og var það fyrsta eigin-
lega byijendabókin. Arið 1958
sömdu síðan þeir Friðrik Olafsson
og Ingvar Ásmundsson bókina Lærið
að tefla sem varð afar vinsæl. Fljót-
lega eftir heimsmeistaraeinvígið
1972 mun hún hafa selst upp. Einn-
ig hafa komið út þýddar bækur, t.d.
Skákkverið eftir rússneska stór-
meistarann Averbakh sem er að
verða uppselt og Æskan að tafii eft-
ir Hollendinginn Barry Withuis, sem
er sérstaklega ætluð til kennslu í
skólum. Hún er enn til í nokkru upp-
lagi hjá Námsgagnastofnun. Einnig
eru til myndbandsspólur með skák-
kennslu stórmeistaranna Helga Ól-
afssonar og Jóns L. Árnasonar.
Auk þessara byijendabóka hefur
Tímaritið Skák gefíð út fjölmargar
leiðbeiningabækur fyrir lengra
komna á síðustu árum og er þar
yfirleitt um vel vaidar þýðingar að
ræða.
Fjölvaútgáfan kynnir sitt nýja inn-
legg á þessu sviði sem „alhliða skák-
kennslubók“ og hefur m.a. gefið þá
skýringu á útgáfunni að eldri bækur
séu illfáanlegar og er mikið til í því.
Það efni sem upprennandi skákmenn
þurfa að kynna sér er reyndar svo
yfirgripsmikið að það yrði enginn
smáræðis doðrantur sem gerði því
tæmandi skil. Að tala um „alhliða"
kennslubók gefur lesandanum að
mínu mati alltof mikiar væntingar
um gagn það sem hann hefur af lestr-
inum.
Á bakhlið kápu er spurt: „Hvemig
á ný kennslubók í skák að vera?
Fyrir byijendur eða lengra komna?“
Þar spyr sá sem ekki veit því útkom-
an er furðuleg. Fyrst er manngang-
úrinn útskýrður, en síðan farið beint
í skákbyijanir og miðtöfl. Sá sem
er rétt búinn að læra mannganginn
þarf allra síst á því að halda að læra
strax hefðbundin byijanaafbrigði og
nöfn þeirra. Né heldur er hann tilbú-
inn í fínni þætti miðtaflsherfræði.
Þessi óvenjulega uppröðun er vara-
söm gagnvart bömum og unglingum
sem eru að byija taflmennsku. Skiln-
ingslaus utanbókarlærdómur á skák-
bytjunum er algerlega fordæmdur
af öllum reyndum þjálfurum.
HUNDAKEXIÐ, barnabók eftir
Einar Má Guðmundsson, er komin
út.
í kynningu útgefanda segir:
„Maggi og Bjössi hafa að engu bönn
mæðra sinna og leika sér í húsi sem
verið er að byggja. í kynningu útgef-
anda segir: „Hálfbyggð hús eru
spennandi leiksvæði - en þar leynast
líka margar hættur. Þeir vinimir
lenda í háskalegu ævintýri, þar sem
SÆNSKI textíllistamaðurinn
Anna Lönnqvist sýnir verk sín og
segir sögur sem þau eru byggð á
í fundarsal Norræna hússins
fimmtudaginn 2. desember kl.
20.30.
Anna Lönnqvist er búsett á Vis-
ingsö, sem er eyja í Váttem, næst
stærsta vatni Svíþjóðar, en þar búa
Hvar eiga þeir sem taka þessa bók
alvarlega að læra aðferðina að máta
með drottningu, máta með hrók, eða
að veijast með kóngi gegn kóngi og
peði? Varðandi það síðastnefnda er
hið geysilega mikilvæga hugtak
„andspæni" ekki útskýrt eða skil-
greint í bókinni. Einfaldlega er skilið
þannig við eitt dæmið að sagt er að
staðan sé jafntefli „þa.r eð svartur
heldur andspæninu". Ég efast um
að nemandinn sé nokkru nær.
Val höfundar á skákum í bókina
er vandað og skýringar hans lipur-
lega skrifaðar. Skákáhugamenn, sem
ekki hafa lesið sér neitt til áður,
hafa örugglega bæði gagn og gaman
af henni, þótt hún standi ekki undir
nafni sem kennslubók. Prentvillúr í
skákbókum og skákdálkum eru óþol-
andi og virðist bókin nærri alveg
laus við þær, þótt stöðumyndir séu
að vísu rangar á bls. 128 og 129.
Þá er skákþraut merkt nr. 6 á bls.
139 eftir Gúrvitsj rangt uppstillt.
Riddari á g7 á að standa á g4. Stöðu-
myndirnar í bókinni em mjög margar
og eru þær bæði stórar og skýrar
sem er kostur.
Sem kennslubók líður bókin mjög
fyrir afar óhagstæðan samanburð við
„Lærið að tefla". Nægirt.d. að benda
á kafla um leikfléttur í báðum bókun-
um. Friðrik og Ingvar byija á hnitm-
iðaðri skilgre'iningu: „Fyrirfram
ákveðin röð af þvingandi leikjum,
sem gerðir eru í ákveðnum tilgangi,
kallast leikflétta." Þetta er svo út-
skýrt með skýrum afmörkuðum
dæmum. Ég er hins vegar ekki viss
um að nýgræðingur skilji við hvað
er átt eftir að hann hefur lesið kafl-
ann hjá Jóni Þ. Þór, þekkir t.d. tæp-
lega muninn á fóm og leikfléttu.
Þótt „Lærið að tefla“ hafi verið
frábær bók var hún auðvitað langt
frá því að vera fullkomin, má þar
t.d. nefna kreddukenninguna um
óskastöðuna.
Þrátt fyrir alla sína galla hefur
„Skák og mát“ Jóns Þ. Þórs það fram
yfír þýddu bækurnar að vera skrifuð
frá íslenskum sjónarhóli. Það er
vissulega þörf á slíkri bók. Það hefur
mikið vatn runnið til sjávar á þeim
35 árum sem eru liðin frá því að
Friðrik og Ingvar skrifuðu sína bók
og þótt reglur skáktaflsins séu óum-
breytanlegar hafa margar nýjungar
komið fram. Ég hefði t.d. talið óhjá-
kvæmilegt að geta skáktölva og
skákforrita auk tölvugagnabanka í
nýrri kennslubók og er mesta furða
að í „Skák og mát“ skuli ekki vera
nein heilræði um þau mál og þeirra
að engu getið.
Samkvæmt stigalista Skáksam-
bands íslands hefur Jón Þ. Þór 2.100
skákstig, er í 76.-77. sæti íslenska
listans og tefldi síðast á mótL 1989.
Hann varð bréfskákmeistari íslands
1985. Hann er því góður skákmaður
en þarf auðvitað að leggja sérstaka
aiúð við tæknilega þætti kennslubók-
ar. Nokkuð virðist á það skorta.
reynir á styrki þeirra og þor. En
Bjössi er fær í flestan sjó, enda borð-
ar hann hundakex."
Útgefandi er Almenna bókafélag-
ið. Bókin er skreytt fjölda litmynda
eftir Erlu Sigurðardóttur. Erla mynd-
skreytti einnig fyrstu barnabók Ein-
ars Más, Fólkið í steinunum, sem
kom út 1992. Bókin er um 56 blaðsíð-
ur, prentuð hjá Prentsmiðju Áma
Valdemarssonar og kostar 1.295
krónur.
um 800 manns. Hún á ættir sínar
að rekja til þessarar eyjar og hefur
lengi haft óþijótandi áhuga á sögu
hennar og sækir þangað efniviðinn
í verk sín. Anne Lönnqvist verður
einnig með dagskrá sunnudaginn 5.
desember kl. 14 og er hún sérstak-
lega ætluð bömum. Aðgangur er
ókeypis.
Jón Þ. Þór
Ekki verður hjá því komist að telja
upp nokkra hnökra sem blasa við:
I dæmi um sáraeinfalt peðsenda-
tafl á bls. 85 sem virðist frumsamið
er svartur sagður eiga aðeins einn
leik sem tryggi honum jafntefli. Það
þarf þó ekki mikinn sérfræðing til
að sjá að hann á a.m.k. þijá aðra
leiki sem halda auðveldlega jöfnu.
Á bls. 89 segir höfundur um enda-
taflið drottning gegn peði að drottn-
ingin vinni oftast nema peðið sé kom-
ið upp á 7. reitaröð á endalínu og
það sé stutt af kóngi. Honum virðist
ókunnugt um að peð á c- eða f-línun-
unum gefur ekki síður færi á jafn-
tefli.
Á bls. 90 segir: „gegn kóngi og
biskupi eða riddara vinnur drottingin
alltaf, en hrókur getur veitt meiri
mótspyrnu, þótt drottningin vinni í
sumum tilfeilum." Þetta gefur al-
ranga mynd af endataflinu drottning
gegn hrók, sem er næstum alltaf
unnið.
Skákreglurnar eru ekki tæmandi
. taldar. Það vantar t.d. að nefna 50
leikja jafnteflisregluna og að krefjast
megi jafnteflis komi sama staðan upp
þrisvar.
Á bls. 77 er sagt að sem svar við
biskupsbragðinu 1. e4 — e5, 2. f4 —
exf4, 3. Bc4 sé 3. — Dh4+ nú talinn
slæmur leikur. Þetta er rangt, fræði-
menn telja þá leikaðferð jafna taflið
rétt eins og 3. — Rf6.
Ótrúlegasta vitleysan kemur þó á
bls. 112 í kaflanum „Þátttaka íslend-
inga í heimsmeistarakeppni". I lok
kaflans heldur höfundur því fram að
' eftir að Jóhann Hjartarson tapaði
fyrir Karpov 1989 hafi íslendingum
ekki tekist að komast í millisvæða-
eða áskorendamót. Eins og allir
skákáhugamenn vita þá áttum við
fulltrúa bæði á millisvæðamótunum
1990 og 1993.
Að mörgu öðru má finna. Á bls.
98 er t.d. talað um „ósamlita bisk-
upa“ en þar á höfundur við það sem
á íslensku hefur ávallt verið nefnt
„mishtir biskupar". Þótt kaflinn um
hróksendatöfl sé snubbóttur sér höf-
undur samt ástæðu til að byija hann
á óvenjulegustu undantekningunni
frá öllum reglum, þ.e. að stakt peð
vinni gegn hrók.
I upptalningu á skákbyijunum á
bls. 50 minnist höfundur á „íslenska
leikinn" sem hann segir að aulabyij-
unin 1. h4 hafí verið nefnd í gamni.
Þetta hef ég ekki heyrt áður en fyrst
höfundi er svona mikið í mun að
kenna eitthvað við ísland hefði hann
átt að minnast á íslenska bragðið í
Skandinavískri vörn: 1. e4 — d5, 2.
exdð — Rf6!?, en þá nafnbót á þessa
fremur vafasömu peðsfórn má þakka
ungu skákmönnunum Hannesi Hlíf-
ari Stefánssyni og Þresti Þórhalls-
syni;
Af öllu þessu er ljóst að höfundin-
um hefði látið mun betur að tak-
marka sig við útgáfu vel valins
skákasafns með alþýðlegum skýring-
um. Að bæta mannganginum inn í
auk nokkurra byrjendaleiðbeininga
virðist fyrst og fremst gert til að
geta selt hana til stærra hóps og það
á hæpnum forsendum. Um þetta má
e.t.v. frekar kenna forlaginu en höf-
undinum. Honum er gerður slæmur
grikkur með þvf að kalla þetta al-
.hliða kennslubók. Það alvarlegasta
við útgáfuna er að hún gæti tafíð
það að talið verði hagkvæmt að gefa
út nýja alvöru kennslubók sem tekur
mið af reynslu íslenskra skákkennara
og víkur að tölvunni sem hjálpartæki.
Bamabók eftir Ein-
ar Má Guðmundsson
Norræna húsið
Sýnir verk og segir sögur
Listasafn Signrjóns Ólafssonar
Myndband um and-
litsmyndir Sigurjóns
ÞESSIR kollóttu steinar nefnist
myndband um andlitsmyndir Sig-
urjóns Olafssonar myndhöggvara
sem komið er út á vegum Sigur-
jónssafns.
Myndin var unnin í tengslum við
yfirlitssýningu á portrettmyndum
sem haldin var í safni hans árið 1991.
Hún er að hluta byggð á viðtali sem
Erlingur Jónsson, aðstoðarmaður
Siguijóns um nokkurt skeið, tók við
listamanninn árið 1980. Þetta viðtal
er grunnurinn sem myndin hvílir á
og á að auka skilning á vinnuaðferð-
um Siguijóns við gerð andlitsmynda.
Höfundar handrits eru: Auður Ól-
afsdóttir, Birgitta Spur, Sólveig Ge-
orgsdóttir og Ólafur Rögnvaldsson.
Kvikmyndatöku annaðist Ólafur
Rögnvaldsson, Ax hf. Myndin er til
sölu í Listasafni Sigurjóns á Laugar-
nesi og kostar 1.200 krónur.
Ný skáldsaga eftir
Baldur Gunnarsson
Með mannabein í maganum heit-
ir ný skáldsaga eftir Baldur
Gunnarsson. Þetta er sjómanna-
saga sem styðst við reynslu höf-
undar og gerist um borð í síðu-
togara.
í kynningu forlagsins segir að
skáldsagan sé „átakasaga sem ger-
ist í jólamánuðinum og segir fyrst
frá skarkinu á miðunum og síðan
frá sölutúr til þýskrar hafnar,
Bremerhaven.
Þeir lenda í illviðri, en aðallega
er þetta lýsing á hafróti í sál og
sinni áhafnarinnar þar sem per-
sónulegur rígur blossar upp og.fær
sviplegan endi“.
Utgefandi er Fjölvaútgáfan.
Bókin er 160 blaðsíður. Kápu-
mynd gerði Jean Posocco. Bókin
er famleidd í G. Ben. prentstofu.
Hún kostar 2.980 krónur.
Baldur Gunnarsson
Ljóðabókin Fjarlægðir
eftir Eirík Brynjólfsson
Eiríkur Brynjólfsson hefur sent
frá sér ljóðabókina Fjarlægðir.
Þetta er fjórða ljóðabók höfund-
ar en hann hefur einnig gefið
út smásagnasöfn. Síðasta bók
hans var Dagar uppi sem kom
út 1989.
Fjarlægðir skiptist í nokkra
kafla. Fyrsti kaflinn heitir Ljóð
úr óvissri fjarlægð, annar kaflinn
heitir í þorpinu okkar og sá þríðji
Munaljóð. Þá er ljóðið Samtal í
eldhúsi. Næstsíðasti kaflinn heitir
Vandinn að vera maður. Síðust eru
Grænlandsijóð.
Utgefandi er Orðhagi sf. Bók-
in er prentuð í Offsetfjölritun.
Hún er 82 blaðsíður. Kápuljós-
mynd er eftir Ivar Brynjólfsson.
Forlagsverð er 1.500 krónur.
Eiríkur Brynjólfsson
Skáld gefa lesendum bók
Ljóðasafn 50 skálda
gegn bókaskatti
VÖRÐUR nefnist Ijóðasafn sem
komið er út á vegum Rithöf-
undasambands Islands. í safninu
eru ljóð eftir um 50 skáld og
rithöfunda á ýmsum aldri, flest
þeirra áður óbirt, og er bókinni
dreift sem gjöf til lesenda. Rit-
nefnd skipuðu Sveinbjörn I.
Baldvinsson, Ingibjörg Haralds-
dóttir og Hjörtur Pálsson sem
öll sitja í sljórn Rithöfundasam-
bandsins. Bókin er prentuð í
Odda.
Ljóðasafnið er liður í í mótmæla-
aðgerðum rithöfunda gegn bóka-
skatti. I formála skrifar formaður
Itithöfundasambandsins, Þráinn
Bertelsson, m. a. eftirfarandi:
„Fyrsta júlí síðastliðinn voru
rofin grið á íslenskum bókmennt-
um en þá tók gildi lagasetning um
bókaskatt, og þarf ekki að rekja
hér aðdragandann, en flestum mun
í fersku minni hversu staðráðin
stjórnvöld voru í að daufheyrast
við rökum og varnaðarorðum allra
þeirra þúsunda sem létu þetta mál
til sín taka, einstaklinga jafnt sem
félaga og félagasamtaka með Rit-
höfundasamband , Islands og
Bandalag íslenskra listamanna í
fararbroddi.“
Ljóðasafnið Vörður er ekki verð-
lagt því að með því móti er komist
hjá að greiða af því skatt.