Morgunblaðið - 02.12.1993, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. DESEMBER 1993
íslensk menning
og ferðaþjónusta
eftir Úlfar Bragason
Alþingi samþykkti í vor svo-
feilda þingsályktun: „Alþingi
ályktar að fela ríkissjóði að skipa
fimm manna nefnd til að setja fram
hugmyndir og tiilögur um það
hvernig nýta megi sögu þjóðarinn-
ar, sögustaði, þjóðhætti, verk-
menningu og bókmenntir til að
efla og bæta ferðaþjónustu innan
lands.“ Flutningsmenn tiliögunnar
voru þingkonur Kvennalistans. í
greinargerð með henni benda þær
á að þjónusta við ferðamenn, inn-
lenda jafnt og erlenda, sé vaxandi
atvinnugrein hér á landi. Erlendum
ferðamönnum sé hins vegar frekar
kynnt náttúra landsins, ekki síst
óbyggðir, en ellefu hundruð ára
saga þjóðarinnar og menning
hennar. Þessu vilja þær breyta.
Jafnframt verði þekking okkar ís-
lendinga sjálfra á sögu okkar og
menningu aukin með námskeiðum,
ferðum á söguslóðir, sögusýning-
um o.fl.
Samþykkt þessarar þingsálykt-
unar er fagnaðarefni enda eru
hnýttar saman í henni þörfín fyrir
almenna fræðslu íslendinga um
sögu sína og menningu og kynning
á landi og þjóð fyrir útlendingum.
Auk þess er þar fundinn samnefn-
ari fyrir þá menningarkynningu
sem menntamálaráðuneytið og
stofnanir, er undir það heyra, hafa
staðið fyrir án vonar um beinan
hagnað, upplýsingamiðlun utanrík-
isráðuneytisins til kynningar og
vamar málstað þjóðarinnar og
auglýsingamennsku ferðaþjón-
ustunnar, sem ætlað er að skapa
atvinnu og afia fjár, og samgöngu-
ráðuneytið hefur styrkt á ýmsa
lund.
í tilefni af 50 ára afmæli lýð-
veldisins á næsta ári væri full þörf
á því að sögu- og sjálfsvitund
þjóðarinnar yrði rædd og krufin.
Jafnframt þyrfti að gera gangskör
að því að kynna merkustu menn-
ingarverðmæti okkar betur fyrir
þjóðinni og öðrum þjóðum, ekki
síst bókmenninguna. Snorri Stur-
luson var merkastur nafnkunnra
miðaldahöfunda hér á landi og líta
má á ritstörf hans sem tákn fyrir
bókmenntaarfinn. Til að efla vit-
und landsmanna um þennan arf
og kynna miðaldabókmenntir okk-
ar fyrir útlendingum mætti leggja
áherslu á ævistarf Snorra, sögu-
staði tengda nafni hans og þau
bókmenntaverk sem hann víslega
átti hlutdeild í að semja.
Efling Reykholtsstaðar
Ljúka þyrfti byggingu Snorra-
stofu í Reykholti og koma þar fyr-
ir bókasafni staðarins og sýningu
sem gerði skrifum Snorra Sturlu-
sonar og bróðursona hans, Sturlu
og Ólafs Þórðarsonar, skil. í sýn-
ingarsal milli Snorrastofu og nýju
kirkjunnar ætti að setja upp sýn-
ingar sem minntu á forn afrek ís-
lendinga, landafundi, landnám,
lagasetningu og samfélagsskipu-
lag. Þá þyrfti að gera myndband
um sögu staðarins til sýningar
ferðamönnum þar. Um helgar ætti
að lesa upp úr verkum Snorra og
annarra borgfirskra skálda og
segja frá þeim. í Reykholti væri
einnig eðlilegt að bjóða íslending-
um jafnt og útlendingum að taka
þátt í stuttum námskeiðum um
miðaldabókmenntir og sögu og
tengsl fortíðar og nútíðar.
Þá væri ekki úr vegi að halda
fræðaþing í Reykholti um Borg-
firðingasögur, verk Snorra og
Sturlungaöldina. í ágúst sl. stóð
Stofnun Sigurðar Nordals að
Hrafnkötluþingi á Egilsstöðum.
Sóttu það jafnt fræðimenn og leik-
menn, heimamenn og aðkomufólk.
Var Hrafnkels saga þar krufin og
farið um söguslóðir í Hrafnkelsd-
al. Þetta þing gæti orðið fyrirmynd
að öðrum slíkum annars staðar á
landinu og þá ekki síst í Reyk-
holti. En stofnunin hefur þegar
gengist fyrir einni Snorrastefnu í
Reykjavík þar sem rætt var um
Snorra-Eddu og heiðna trú.
Stofnun Sigurðar Nordals veitir
útlendingum svonefnda Snorra-
styrki til að dveljast hér á landi í
þrjá mánuði hið skemmsta til að
vinna að rannsóknum á íslensku
máli og menningu, þýðingum úr
íslensku eða til að skrifa um land
og þjóð. Einhvetjir styrkþeganna
myndu ef til vill kjósa að dveljast
í Reykholti í framtíðinni ef
stofnunin fær tillögurétt um ráð-
stöfun fræðimannsíbúðar í Snorra-
stofu eins og rætt hefur verið um.
Brýnt er að rannsaka fornleifar
í Reykholti með því að grafa upp
bæjarhúsin. Könnun á bæjarstæð-
inu hefur verið gerð en fé hefur
skort til viðamikilla fomleifarann-
sókna. Ljóst er að þær mundu
færa okkur nýjan fróðleik um
byggð í Reykholti. Um leið yrði
staðurinn athyglisverðari heim að
sækja en áður bæði fyrir fræði-
menn og allan almenning.
Ferðir um söguslóðir
Stjórn Markaðsráðs Borgamess
og Ferðamálasamtaka Mýra- og
Borgarfjarðarsýslu hafa nú ákveð-
ið að styrkja sögu- og bókmennta-
ímynd héraðsins. Ferðamálasam-
tökin vinna að söfnun heimilda
fyrir sérstakt sögukort yfir héraðið
sem mun koma út snemma næsta
vor. Kortinu er ætlað að verða
nokkurs konar vegahandbók í bók-
menntum og sögu og á að vanda
til þess sem best er kostur. Mark-
aðsráð Borgarness skipulagði
gönguferðir með leiðsögn um sögu-
Úlfar Bragason
„Vonandi skipar ríkis-
stjórnin fljótt nefnd þá
sem ályktun alþingis fól
henni að koma á fót til
að setja fram hugmynd-
ir og tillögur um tengsl
ferðaþjónustu við ís-
lenska sögu og sögu-
staði.“
slóðir Eglu í Borgarnesi á liðnu
sumri. Þarft væri að fleiri göngu-
leiðir um sögustaði í héraðinu yrðu
merktar og annars konar ferðir á
söguslóðir einnig skipulagðar,
jafnvel á hestum. Fjölmargir ís-
lendingar dveljast í sumarhúsum í
Borgarfirði og fengju þeir með
þessu móti gott tækifæri til að
kynnast sögu sinni og bókmennt-
um á staðnum.
Héraðið fengi auk þess annað
aðdráttarafl fyrir útlendinga en
náttúrufegurðina. Margir ensku-
mælandi menn hafa t.d. lesið bók
rithöfundarins Willams Morris,
Journals of Travel in Iceland
(Dagbækur úr íslandsferðum
1871-1873), og jafnvel farið í fót-
spor þessa mikilvirka þýðanda
fomsagnanna. En hann þýddi m.a.
Heimskringlu á ensku ásamt Eiríki
Magnússyni bókaverði. Væri jafn-
vel unnt að skipuleggja ferðir með
bók Morris að leiðarljósi.
Útgáfur fornrita og þýðingar
Nú er unnið að nýrri fræðilegri
útgáfu á Heimskringlu en góðar
útgáfur eru til af henni fyrir al-
menning. Þörf væri á nýrri fræði-
legri útgáfu á Snorra-Eddu þótt
hún sé til í nokkrum handhægum
útgáfum handa almennum lesend-
um. Þá á fólk greiða leið að Borg-
firðingasögum í íslenskum fornrit-
um og útgáfu Svarts á hvítu. En
lyfta þyrfti grettistaki í kynningu
á fornbókmenntum erlendis. Þótt
þær séu víða kunnar og haldi á
loft menningu íslendinga í heimin-
um eru margar þýðinganna sem
erlendir lesendur hafa kynnst þeim
í alls ekki nógu góðar.
Sú hugmynd hefur komið fram
að íslenska ríkið standi að kynn-
ingu íslenskra bókmennta á ensku
með ritröð sem kölluð yrði Iceland-
ic Classics. í þeirri ritröð yrði gef-
in út íslensk öndvegisrit, forn og
ný, í vönduðum þýðingum með
yfirgripsmiklum formála og jafnvel
skýringum. Ef ríkisstyrkurinn væri
ríflegur þyrfti ekki að selja bæk-
urnar dýrt og þannig gætu þær
farið víða og aukið þekkingu á ís-
lenskum bókmenntum í heiminum.
Væri 50 ára afmæli lýðveldisins
gott tiiefni til að hleypa slíkri ri-
tröð af stokkunum, t.d. með útgáfu
á helstu verkum Snorra Sturluson-
ar.
Vonandi skipar ríkisstjórnin
fljótt nefnd þá sem ályktun alþing-
is fól henni að koma á fót til að
setja fram hugmyndir og tillögur
um tengsl ferðaþjónustu við ís-
lenska sögu og sögustaði. Jafn-
framt væri óskandi að Þjóðhátíðar-
nefnd 50 ára lýðveldis á íslandi
taki til athugunar efni ályktunar-
innar. Það vill oft brenna við að
lítið verður úr framkvæmdum í
kjölfar ályktana alþingis. En þing-
sályktunin um ferðaþjónustu og
íslenska menningu hreyfir máli
sem margir geta sameinast um
framkvæmd á. Engum blöðum er
um það að fletta að allir ferða-
menn, innlendir sem útlendir,
munu hafa gagn og gaman af
ferðaþjónustu tengdri menningu
og sögu okkar.
Höfundur er forstöðumaður
Stofnunar Sigurðar Nordals.
Virkar öldrunarlækningar for-
senda eðlilegs reksturs sjúkrahúsa
- segir Raymond Tallis, enskur sérfræðingur í öldrunarlækningum
ENSKUR prófessor í öldrunarlækningum, Raymond Tallis, var
staddur hérlendis fyrir skömmu og hélt m.a fyrirlestur á Borgar-
spítala um öldrunarlækningar við bráðaþjónustusjúkrahús, en
B-álma spítalans fagnar 10 ára afmæli á þessu ári. Tallis segir
virka öldrunarlækningaþjónustu nauðsynlega vegna þess að fjölg-
un aldraðra sjúklinga sé stöðug, bæði bókstaflega og einnig sem
hlutfall af innlögðum sjúklingum, en einnig verði að koma til
móts við vandamál þessara sjúklinga nægilega snemma því að
annars verði sjúkrahúsin óstarfhæf vegna hinna mörgu sjúkra-
rúma sem fyllast þegar þessir sjúklingar streyma inn. „Ef starf-
semi á sviði öldrunarlækninga er ekki fullnægjandi geta sjúkra-
húsin ekki starfað eðlilega," segir Tallis.
Tallis er prófessor við Háskói-
ann í Manchester í Englandi og
starfar sem sérfræðingur við
Hope Hospital í Salford sem er
skammt fyrir utan Manchester.
Þar er ein stærsta miðstöð öldrun-
arlækninga í Englandi, en öidrun-
arlækningar eru ein yngsta sér-
grein lyflæk'ninga og aðeins um
þrír áratugir síðan þær komust á
skrið. Tallis beitir sér aðallega í
lyíjameðferð aldraðra og lausn
vandamála þeim samfara, tauga-
sjúkdómum og endurhæfíngu.
„Öldruðum fer ört fjölgandi í öll-
um þróuðum löndum — þar á
meðal íslandi — vegna árangurs-
ríkrar notkunar lyfja ásamt auknu
hreinlæti og bættu mataræði sem
hefur lengt lífdægur manna," seg-
ir Tallis. „Helsti munurinn á göml-
um sjúklingum og ungum er sú
líffræðilega hrörnun eða hrum-
leiki sem einkennir fyrri hópinn,
sem þýðir að hæfni líkamans tii
að bregðast við sýkingu, sjúkdóm-
um og margvíslegum áföllum
minnkar mikið. Afleiðing þessa
er að áhrif sjúkdóma eru marg-
föld á líkamann miðað við það sem
eðlilegt er. Þeir þurfa því ekki
aðeins öflugri bráðameðhöndlun
heldur einnig sérstaka meðferð
og endurhæfingu tii að komast á
ról að nýju."
Hann segir að eldri sjúklingar
séu oft á tíðum hijáðir af fleiri
sjúkdómum í einu en yngra fólk
og margir þessara sjúkdóma séu
krónískir. Helstu þrálátu eða
ólæknandi sjúkdómar fylgi raunar
ellinni í flestum tilvikum, s.s. gigt,
æðakölkun sem leitt getur til
hjartastöðvunar, þvagleki, alzhei-
mer o.s.frv. Hann segir sérstakra
aðferða þörf í öldrunarlækningum
til að nálgast vandamál af þessum
toga og einnig til að bregðast við
sértækum þáttum sem skjóta oft
upp kollinum hjá öldruðum, t.d.
glöpum, svima, óráði og jafnvæg-
isleysi, sem leiða til að fólk hras-
ar. Vegna þessara mörgu vand-
kvæða í öldrunarlækningum sé
samvinna allra hlutaðeigandi aðila
í heilsugæslunni mjög mikilvæg;
öldrunarlæknar þurfi augljóslega
að leggja sig fram en vinna einn-
ig náið með hjúkrunarfræðingum,
sjúkra- og iðjuþjálfum, félags-
ráðgjöfum o.fl. „Markmiðið er
ekki að tryggja fólki endalaust líf
— ódauðleiki er ekki á starfsáætl-
un okkar — heldur að gera líf
þess eins gott og hugsast getur
þangað til það fellur frá. Auka
ekki endilega árum við lífið heldur
lífí við árin — þótt hvort tveggja
sé æskilegt,“ segir Tallis.
Forvarnir mikilvægastar til
að halda kostnaði niðri
Tallis segir að öldrunarlækn-
ingar þyki kostnaðarsamar og al-
geng rök manna þegar hvatt er
til niðurskurðar á því sviði séu
að ekki eigi að veija jafn miklum
fjárhæðum til áð viðhalda heilsu
þeirra sem hættir eru vinnu og
leggja því minna af mörkum til
efnahagslífsins en heilsu þeirra
sem yngri eru. Til skamms tíma
hafi lítt verið komið til móts við
þarfír gamals fólks, meðal annars
varðandi lyfjagjöf, og sinnuleysið
gjarnan skýrt með því að sjúk-
dómar sem eflast í ellinni stöfuðu
„bara af elli“ eða væru „ólækn-
andi“. Enn eimi eftir af þessu við-
horfi, en það sé þó á undanhaldi
í mörgum löndum sem hafí komið
á fót skipulögðum öldrunarlækn-
ingum og stuðlað að menntun ein-
staklinga á því sviði. Hann segir
þó áríðandi að halda kostnaði í
iágmarki á sama tíma og þjónust-
an sé í hámarki, og nefnir ýmsar
leiðir til að svo megi verða. „Fo.r-
varnir eru mikilvægastar, það er
ódýrara að koma í veg fyrir t.d. ’
hjartaslag en að meðhöndla þann
sem það fær eftir á,“ segir Tallis,
„í öðru lagi, ef einhver veikist af
sjúkdómi eins og t.d. gigt, þá
reynum við að koma í veg fyrir
að mönnum hraki enn frekar og
verði kannski varanlega örkumla
með tilheyrandi jtjáningum og
kostnaði. I þriðja lagi er þörf á
gaumgæfilegu mati og meðhöndl-
Morgunblaðið/RAX
Raymond Tallis
un á vandamálum í samræmi við
einstaklingsbundnar þarfir hvers
sjúklings, því mikið af kostnaði
við meðferð stafar af rangri með-
ferð, einkum lyfjameðhöndlun.
Aldraðir bregðast vel við réttri
lyfjameðferð en eru afskaplega
viðkvæmir fyrir rangri lyfjameð-
ferð, og það kostar bæði einstakl-
inga og hið opinbera mikil fjárút-
lát. Því er einkar mikilvægt að
koma í veg fyrir mistök á því
sviði. Að síðustu er nauðsynlegt
að samstilla þær aðferðir sem við
höfum yfir að ráða, því það er
ekkert dýrara en að nota ekki eða
misnota þá möguleika sem til
eru,“ segir Tallis.
I
I
I
I
K
I
I
I
I
I
1
I
I
í
[