Morgunblaðið - 11.01.1994, Síða 37

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. JANÚAR 1994
37
ömmu og afa á íslandi, þá átti hún
alltaf nammi og kók. Amma kenndi
okkur íslensku og við kenndum
henni sænsku.
í sumar þegar amma og afí voru
hjá okkur, kenndi amma okkur að
leggja kapal. Amma kenndi okkur
að dansa „Fyrst á réttunni svo á
röngunni" og við fleiri íslensk lög.
En þá plötu eigum við heima, sem
amma gaf okkur. ^
Guð gefi afa og íjölskyldunni
styrk og varðveiti elsku ömmu okk-
ar.
María Kristína,
Anna Katarín og
Lena Karín Elísabeth.
Við systkinin viljupj minnast
elskulegrar ömmu okkar sem andað-
ist 2. janúar sl., aðeins 63 ára að
aldri. Amma var bæði ungleg í anda
og útliti. Hún leit alltaf vel út, var
afar brosmild og góð. Hún var allt-
af tilbúin til alls. Þegar haldið var
uppá afmæli var hún alltaf fyrst til
að bjóða sig fram við hjálp til að
gera veisluna sem besta. Amma
kenndi okkur að leggja kapal og
þegar við komum í heimsókn var
hún alltaf tilbúin til að spila við
okkur. Þegar við systkinin komum
af danskeppnum var alltaf annað-
hvort farið til ömmu og afa eða
hringt í ömmu til að segja henni
hvernig keppnin fór. Hún fylgdist
alltaf vel með áhugamálum okkar
og var ávallt áhugasöm um það sem
við gerðum. Hún fór nokkrum sinn-
um með bróður minn og frænda í
golf. Þeir æfa golf og sjálf hafði
hún áhuga á því. Hún hvatti mig
líka í píanónáminu. Sjálf hafði hún
mikinn áhuga á tónlist og söng.
í desembermánuði síðastliðnum
fórum við mæðgurnar, ég, móðir
mín og amma, á tónleika í Hall-
grímskirkju. Þrátt fyrir það að
amma væri sárlasin leið henni vel
þar og geislaði hún af gleði.
Við eigum öll eftir að sakna henn-
ar mikið, en ég veit að hún er lækn-
uð og henni líður vel núna. Guð
blessi hana.
Dagmar Heiða, Daníel
Helgi og íris Björk.
Eftir þjáningar og mikil veikindi
hefur amma mín nú kvatt þennan
heim. Unglingum eins og mér er
dauðinn oftast svo óra fjarri, við
hugsum ekki um þessa staðreynd
lífsins fyrr en á dynur.
Ég er elsta barnabarn ömmu
minnar og hún passaði mig á daginn
meðan mamma var að vinna, mínar
fyrstu minningar eru því mjög mik-
ið tengdar henni. Hún var þá ennþá
heimavinnandi húsmóðir og gaf sér
ómældan tíma til að sinna mér.
Hennar yngsta bam var þá bara
fimm ára og hún var því bæði uppa-
landi og leikfélagi okkar beggja.
Hún hélt áfram að fylgjast með
þroska mínum eftir að ég fór úr
hennar umsjá. Ef hún ekki kom þá
hringdi hún til að athuga hvernig
prófin hefðu gengið eftir að ég byij-
aði í skóla eða hvemig mér hefði
gengið í golfinu eða bara hveiju
öðru sem ég var að vinna að í það
og það skiptið. Amma var minn
fyrsti leiðbeinandi í golfi og það var
mér mikið tilhlökkunarefni á vorin
þegar snjóa leysti og frost voru úti
að fara með ömmu á golfvöllinn úti
á Seltjarnarnesi. Þá spilaði hún sjálf
og leiðbeindi mér um leið. Hún og
afí vora mikið áhugafólk um golf
og áttu þar góðar stundir saman
með félögum sínum.
Amma hafði fallega söngrödd og
lærði ung að spila á píanó. Mér eru
minnisstæðir þeir mannfagnaðir þar
sem þau systkinin komu saman og
síðast á ættarmóti f haust, þá var
mikið sungið og hvatti hún þá alla
til að taka vel undir. Mér verður
líka ógleymanlegt súkkulaðið sem
hún amma hitaði fyrir mig á hveiju
aðfangadagskvöldi og fínu smákök-
umar sem hún bar þá með. Ég veit
að amma fylgist með mér áfram
þótt hún sé farin héðan, ég vona
að mistök mín í lífinu verði sem
fæst svo hún þurfi sem sjaldnast
að hryggjast. Ég sakna hennar mik-
ið en vona að henni líði vel í öðrum
heimi. Blessuð veri amma mín og
allt það sem hún vann mér og öðrum
til gagns og gleði.
Steinar Freyr Gíslason.
Minning
Jóna Erlendsdóttir
frá Hvallátrum
Fædd 4. febrúar 1903
Dáin 31. desember 1993
Tengdamóðir mín Jóna Erlends-
dóttir er látin á 91. aldursári. Fund- ■
um okkar bar fyrst saman fyrir
tæpum 30 ánjm á fallegum sumar-
degi, þann dag eignaðist ég dýr-
mætan vin. Jóna lifði mestan hiuta
tuttugustu aldarinnnar og var svo
lánsöm að geta haldið heimili til
hinsta dags en lánsamari voru þó
þeir sem nutu samvista við hana
og velgjörða hennar til hins síðasta.
Samveru ástvina sinna á jóladag
undirbjó hún að hefðbundnum sið
en að þessu sinni var hún fjarver-
andi þvf kraftamir voru þrotnir.
Hún fæddist á morgni nýrrar ald-
ar þegar þjóðin var að eflast á
mörgum sviðum. Margir höfðu
ástæðu til að horfa vonglaðir fram
á veg. Framfarir voru í sveitum,
timburhús tóku við af torfbæjum,
bylting átti sér stað í útgerð og
samgöngum. Þjóðin eignaðist um
þessar mundir sinn fyrsta ráðherra.
Myndbrot úr lífi_ hennar birtast
mér hvert af öðru. Ég sé hana fyrir
mér litla hnátu á Hvallátmm í
Rauðasandshreppi þar sem hún
fæddist og ólst upp. Mannmargt er
í víkinni og annríki. Útræði stundað
af kappi, sigið í bjarg og auk þess
er stundaður hefðbundinn búskapar.
Víkin var forðabúr matar og þangað
sóttu bændur langt að í matarleit á
vorin þegar vistir vetrarins þurru.
Jóna var yngst sjö barna hjónanna
Steinunnar Ólafsdóttur Thorlacius
og Erlends Kristjánssonar á Miðbæ.
Hún var yndi þeirra og eftirlæti
stóra systkinahópsins. Þar kom
margt til. Hún var efnilegt barn,
fórnfús og glaðlynd. Með henni ól-
ust einnig upp fjögur fóstursystkini
og þijú hálfsystkini.
Ég sé hana fyrir mér fermingar-
daginn í Sauðlauksdal. Þar var hún
fermd af sr. Þorvaldi Jakobssyni
ásamt fleiri börnum í sveitinni, með-
al annarra yngsta syni prestshjón-
anna Búa. Það vor vissi presturinn
ekki að Jóna ætti eftir að verða
tengdadóttir hans né heldur að á
heimili þeirra Búa ætti hann eftir
að eiga hamingjuríkt ævikvöld.
Ung bar Jóna gæfu til að koma
auga á mann á kili út við sjóndeiid-
arhring og snör viðbrögð hennar
urðu bónda á Látram til bjargar.
Hann minntist þessa oft, er fundum
þeirra bar saman, og nefndi hana
þá gjarnan lífgjöfina sína.
Jóna lauk prófi úr Kvennaskólan-
um vorið 1923 með lofsverðum vitn-
isburði. Hún starfaði um hríð í
Reykjavík og naut ástúðar eldri
systra sinna Ölínu og Guðrúnar sem
höfðu stofnað heimili í höfuðstaðn-
um. Minntist hún þeirra oft með
miklu þakklæti. Hugurinn var þó
bundinn bernskuheimilinu fyrir
vestan og foreldrunum sem hún var
tengd svo sterkum böndum.
Jóna sneri fljótt aftur heim í átt-
hagana. Ég sé hana fyrir mér tígu-
lega og fallega unga konu. En
stundum syrtir að. Sorgin grúfír
yfir heimilinu. Kristján eini bróðir
Jónu fórst snemma sumars í bjarg-
sigi ásamt besta vini sínum. Við
hann höfðu aldraðir foreldrar bund-
ið miklar vonir. Það sumar tekur
..Jóna að mestu við búi foreldra sinna
og hinu fjölmenna heimili aðeins
rúmlega tvítug. Mikil ábyrgð var
lögð á ungar herðar hennar. Nú kom
sér vel hve hún hafði ávallt verið
ósérhlífin og dugmikil. Hún var á
þessum árum aðstoðarvitavörður
föður síns og bera vitavarðarbæk-
urnar fagurri rithönd hennar vitni.
Jóna unni hinni tignarlegu fegurð
og stórbrotnu náttúru HvaMtra og
gat reyndar ekkert frekar hugsað
sér en að búa þar. Henni var þó
ætlað annað hlutskipti því í ársbyij-
un 1932 giftust fermingarsystkinin
Jóna og Búi og stofnuðu heimili í
Hveragerði en Búi var mjólkurbú-
stjóri við Mjólkurbús Ölfusinga.
Hann var einn fyrsti íslenski mennt-
aði mjólkurfræðingurinn, traustur
og vandaður.
Réttum áratug síðar er ísland
orðið lýðveldi. Það ár sé ég Jónu
fyrir mér. Aftur hafa orðið tímamót
í lífi hennar. Hún er komin í fjöl-
skylduhúsið að Öldugötu 55 og
heimilið stórt. Börnin eru orðin fimm
talsins, öll hin efnilegustu. Elstur
er Kristján, þá dóttirin Magdalena
Jórunn, tvíburarnir.Erlendur Stein-
ar og Þorvaldur og yngstur ér Þórð-
ur Olafur nýfæddur. í heimilinu eru
líka tvær föðursystur Þuríðtír og
Arndís og afínn sr. Þorvaldur. Heim-
ilið verður brátt miðpunktur hinnar-
stóru fjölskyldu þeirra Búa og tíðum
dvelja sveitungar og aðrir ástvinir
um lengri eða skemmri tíma.
Um miðja öldina þegar börnin
voru að komast á legg tók hún að
sér formennsku í Hvítabandinu og
gegndi því í 22 ár. Hún var ákaf-
lega vel fallin til forystu enda hafði
oft reynt á það í lífi hennar. Þá var
aðdáunarvert hve létt hún átti með
að koma fram og þessir hæfileikar
nýttust henrii einkar vel í félagsstaf-
inu. Henni veittist létt að halda
stuttar og snjallar ræður á manna-
mótum' eða þegar .kvennaskóla-
stelpurnar" hittust. Hún hafði lag á
að fiétta saman sögur, kvæði eða
orðskviði sem nákvæmlega hentaði
tilefninu og gæddi frásögnina lífí.
Það sem gerði Jónu einstaka var
hið frábæra minni hennar og hvað
hún kunni ógrynni af kvæðum og
lausavísum. Það var stórkostlegt að
ferðast með henni um ísland jafnvel
á slóðum sem hún hafði aldrei aug-
um litið. Hún þekkti ijöllin og foss-
ana, bæina og ábúendur þeirra
bæði fyrr og síðar. Hún virtist muna
allt, sem hún hafði lesið eða séð á
mynd. Oftar en ekki brá hún fyrir
sig vísum jafnvel heilum kvæðabálk-
um um sveitimar. Þetta voru heill-
andi stundir.
Ævikvöldið varð henni afar far-
sælt og hún bar háan aldur sinn
með mikilli reisn. Henni féll aldrei
verk úr hendi og er hreint ótrúlegt,
hveiju hún afkastaði fram á síðasta
ár, já síðustu mánuði. Þegar hún
var orðin ein eftir á Öldugötunni
uppskar hún eins og hún hafði sáð.
Börn hennar, tengdabörn, barna-
börn og stór hópur ástvina bókstaf-
lega umvöfðu hana. ,Varla leið sá
dagur að einhveijir þeirra ættu ekki
leið um Öldugötuna til að gleðja
hana og njóta umhyggju hennar.
Samband Jórunnar einkadótturinn-
ar og Jónu var ástúðlegt og mun
seint gleymast. Svo ánægjulega vildi
til að einn sonarsonurinn sem átti
fyrstu bernskuárin á Öldugötunni
hóf búskap fyrir tveimur árum í
húsinu með unnustu sinni og gat
endurgoldið ömmu sinni brot af
þeirri umhyggju sem hún hafði veitt
honum litlum dreng.
Mér hefur orðið tíðrætt um æsku-
heimilið að Hvallátrum. Fyrir rúm-
um áratug eignaðist Jóna ásamt
nánum ættingjum sínum lítið sum-
arhús á fallegum stað í víkinni. Hún
naut þess að að dveljast þar þegar
raddir vorsins vakna og fuglalífið
er fegurst. Sumarhúsið kallaði hún
oft Litla-Miðbæ eftir bæ foreldr-
anna. Gamli hjallurinn var endur-
byggður og nýttur sem gestahús.
Enn sem fyrr voru margir sem vildu
hitta Jónu frænku því hún tengdi
saman kynslóðir og nærri aldir.
Þetta voru henni og þeim sem með
henni dvöldu dýrðlegar og ógleym-
anlegar stundir.
Jóna hefði viljað geta þakkað
systradætrunum Olöfu Hafliðadótt-
ur og Huldu Jónsdóttur, sem gáfu
henni ómældan tíma og sýndu henni
mikla ástúð tii hinstu stundar, og
þakka þá innilega hlýja umönnun,
sem hún naut á öldrunardeildinni í
Hátúni, þar sem hún dvaldi síðustu
vikurnar.
Ástvinir hennar munu minnast
hennar meðan þeir lifa með djúpri
virðingu og þakklæti því öllum sem
urðu á vegi hennar veitti hún mikla
blessun.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
(V. Briem)
Kristín Norðfjörð.
Með nokkrum fátæklegum orðum
vil ég minnast mætrar konu sem
kvaddi þennan heim aðfaranótt 31.
desember. Þar var lokið lífshlaupi
þeirrar manneskju sem ég hef virt
hvað mest í mínu lífi.
16 ára gömul kom ég til Reykja-
víkur, og frá þeim degi hefur Jóna
frænka verið minn fasti punktur í
tilverunni. Heimili hennar og hennar
ágæta eiginmanns Búa Þorvalds-
sonar stóð mér ætíð opið, enda kom
ég þar oft daglega á fyrstu árum
mínum í höfuðstaðnum.
Það voru mikil umskipti fyrir 16
ára ungling að flytja til Reykjavíkur
af hjara veraldar, eins og Hvallátrar
í Rauðasandshreppi voru í þá daga,
og er ég hrædd um að líf mitt hefði
e.t.v. orðið öðruvísi ef ég hefði ekki
getað leitað til frænku minnar og
notið leiðsagnar hennar.
Þegar ég hóf nám í Hjúkrunar-
skóla íslands þurfti ég að útvega
mér verustað meðan forskólinn stóð
yfír. Þá buðu þau mér Jóna og Búi
að dvelja hjá sér þann tíma, endur-
gjaldslaust þrátt fyrir að pláss væri
af skornum skammti því fjölskyldan
var stór. Þar var lagður grannur
að ævistarfí mínu og mun ég aldrei
geta fullþakkað það. Þegar námi
mínu lauk hafði ég stofnað fjöl-
skyldu en hafði ekki húsnæði. Þá
höfðu þau hjónin ásamt systrum
Búa, Þuríði og Arndísi, keypt allt
húsið Öldugötu 55, og var fyrsta
hæðin laus. Ég og eiginmaður minn,
Þórður Guðlaugsson ásamt ársgam-
alli dóttur okkar, fengum leigt
þarna. Bjuggum við síðan þar fyrstu
ijögur árin í okkar búskap, og voru
þá bömin orðin þijú.
Þau voru ófá skiptin, sem leita
þurfti bjargar á efri hæðunum með
eitt og annað, því við höfðum ekki
einu sinni síma á þessum árum. Þá
var Þórður oftast úti á sjó og ekki
annað að leita. Aldrei gat ég fundið
að við værum til þyngsla, sem við
þó hljótum að hafa verið. Þegar við
fluttum í eigið húsnæði hélt fjöl-
skyldan á Öldugötu 55 áfram að
vera okkar bjargvættur ef eitthvað
bjátaði á.
Á seinni árum höfum við ekki
hist eins oft, en því oftar spjallað
saman í síma og rifjað upp gamlar
minningar. Jóna frænka var gæfu-
konarhún átti góðan mann og góð
börn sem hún fékk að njóta, og
veittu henni stuðning þegar heilsan
bilaði. Hún var manneskja sem vildi
vera sjálfri sér nóg og fékk hún þá
ósk uppfyllta. Hún lá á sjúkrahúsi
aðeins stuttan tíma þar til yfir lauk.
Ég mun sakna Jónu frænku mik-
ið og finn fyrir tómarúmi sem eng-
inn getur fyllt. Við Þórður og börn-
in okkar vottum öllum aðstandend-
um innilega samúð, en minningin
lifir og yljar okkur um ókomin ár.
Ólöf.
Kveðja frá
Hvítabandskonum
Það var orðið framorðið á stunda-
glasinu hennar Jónu Erlendsdóttur,
okkar kæru félagssystur. Hún var
sannarlega búin að skila miklu og
farsælu ævistarfi. Önnur eins at-
hafnakona og hún, sem aldrei féll
verk úr hendi, hefur sjálfsagt ekki
átt auðvelt með að sætta sig við
það, að heilsa og þrek var á þrotum.
Mjög trúuð kona var hún, raunsæ
og skynsöm og kvartaði ekki.
Fyrstu kynni Jónu af Hvítaband-
inu urðu sennilega, þegar hún ung
stúlka stundaði nám við Kvenna-
skólann í Reykjavík. Hún hlýddi á
Ólafíu Jóhannsdóttur, hvatamann
að stofnun Hvítabandsins hér á '
landi, halda ræðu i skólanum 1.
desember 1922. Jóna hreifst strax
af persónunni og af þeirri brennandi
mælsku, sem hún túlkaði hugðar-
efni sín, m.a. trúmál og bindindis-
mál, en að sjálfsögðu var þetta fyrst
og fremst fullveldisræða.
Það leið ekki langur tími frá því
að Jóna gjörðist félagi í Hvítaband-
inu þar til hún var valin til forystu
í félaginu. Formaður var hún í 22
ár. Auk formannsstarfsins gegndi
hún ýmsum nefndarstörfum og full-
trúi Hvítabandsins var hún á þing-
um þeirra samtaka, sem félagið á
aðild að. Heimili hennar var mann-
margt - börnin fimm - og mjög
gestkvæmt, m.a. oft og tíðum dval-
argestir um lengri eða skemmri
tíma. Aldrei átti hún svo annríkt,
að hún hefði ekki tíma fyrir félagið
sitt - Hvítabandið - ef á þurfti að
halda. Öll hennar verk voru unnin
af áhuga, fórnfýsi og fúsum vilja.
Var þá hvorki sparaður tími, fyrir-
höfn né kostnaður. Hvítabandið hef-
ur ekki ráðið yfír eigin húsnæði.
Því kom það í hlut stjórnarkvenna
að halda reglulega stjórnarfundi svo
og vinnufundi, á heimilum sínum.
Að líkindum kom það oftast í hlut
formannsins að „opna hús sitt“.
Þótt aldrei hafí verið um það talað,
svo sjálfsagt þótti það, hefur slíkt
verið töluvert álag á heimilið.
íslenska Hvítabandið er einn
hlekkur í keðju alheimssamtakanna.
Þar af leiðandi hafa erlendar Hvíta-
bandskonur sótt okkur heim. Að
sjálfsögðu er þá allt gert til að dvöl-
in verði þeim sem skemmtilegust
og eftirminnilegust. Gjarnan var þá
boðið til veislu að Öldugötunni.
Móttökurnar alltaf höfðinglegar og
báru vott um myndarskap húsfreyj-
unnar. Betri landkynning var óhugs-
andi.
Jóna var ákaflega ættfróð og
ættrækin, greind kona, fróð og
minnug. Því var það mikill styrkur
fyrir okkur yngri félagana að mega
sækja fróðleik til hennar, þegar
þess þurfti með, og var það æði oft.
í fjölskylduhúsinu að Öldugötu
55 bjuggu Jóna og maður hennar
Búi Þorvaldsson mjólkurfræðingur
á efri hæðinni ásamt börnum sínum,
en á neðri hæðinni systur Búa, Arn-
dís og Þuríður. Einstaklega náinn
samgangur og samvinna var jafnan
á milli heimilanna.
Þegar um málefni Hvítabandsins
var að ræða, stigu þær „tengdasyst-
ur“ svo samstiga, að ef minnst var
á eina þeirra voru hinar ofarlega í
huga. í huga okkar, sem vorum svo
lánsamar að kynnast þessum kon-
um, og fá að starfa með þeim, eru
margar myndirnar. Ein er sú, er nú
kemur í hugann: Þær „stöllur" þijár
ganga ákveðnum skrefum Öldugöt-
una á enda til Hallveigarstaða, því
þar skyldi halda Hvítabandsfund.
Vetrarveður og ófærð var engin
hindrun. Þessar konur prýddu sann-
arlega fundi félagsins. Jóna klædd-
ist oft íslenska búningnum, peysu-
fötunum, sem hún bar svo vel, og
systurnar smekkiega klæddar. Nú
eru þessar merkiskonur allar horfn-
ar sjónum okkar, en eftir standa
minningarnar ljúfu um ómetanlegar
samverustundir og góða samvinnu.
Á 80 ára afmæli Hvítabandsins árið
1975 var Jóna kjörin heiðursfélagi.
Fyrir mannúðar- og félagsstörf
var hún sæmd Hinni íslensku fálka-
orðu. Nú, þegar leiðir skilja, kveðj-
um við Hvítabandskonur, með sökn-
uði og trega, okkar kæru félagssyst-
ur. Við viljum þakka henni þá órofa
tryggð, er hún sýndi félaginu, og
þann mikla stuðning sem hún veitti
Hvítabandinu í áratugi.
Einkunnarorð Hvítabandsins,
sem hún Jóna hafði svo oft yfír,
„Fyrir Guð - heimilið - þjóðina",
verður okkar hinsta kveðja til henn-
ar. Börnum Jónu og fjölskyldum
þeirra, svo og ástvinum hennar öll-
um, sendum við af alhug samúðar-
kveðjur.
F. h. Hvítabandskvenna,
Arndís M, Þórðardóttir.