Morgunblaðið - 23.01.1994, Blaðsíða 12

12 B
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. JANUAR 1994
eftir Sigríði Matthíasdóttur
Á ÞESSU ári verður ein öld liðin frá upphafi Dreyfusarmálsins,
hins margfræga, franska dómsmáls. Sagt hefur verið um mál
þetta að með því hafi tuttugasta öldin gengið í garð, að á táknræn-
an hátt hafi hún hafist þegar æruverðugur franskur hershöfðingi
var dæmdur í lífstíðarfangelsi án saka í Frakklandi árið 1894,
enda er tæpast að finna þær alfræðiorðabækur eða almenn sagn-
fræðirit um þetta tímabil að þess sé ekki getið. Mikilvægi þess
liggur hins vegar ekki fyrst og fremst í málsatvikum sjálfum held-
ur fyrir hvað það stóð, átök sem mörkuðu mót gamals og nýs tíma.
auðsynlegt er þó að geta
málsatvika að nokkru.
Hershöfðinginn Alfred
Dreyfus, gyðingur af millistétt, var
dæmdur fyrir njósnir og fluttur í
fangelsi á Djöflaeyju. Sönnunar-
gangið sem hann var dæmdur eftir
var vafasamt, pappír með lista yfír
skýrslur, en nóg til að sá kvittur
kæmist upp að Dreyfus hefði komið
mikilvægum upplýsingum til erkió-
vinanna, Þjóðveija, þar sem rithönd
hans var ekki ólík þeirri sem var á
pappírsmiðanum. Árið 1896 fóru að
koma í ljós sannanir sem bentu til
þess að ákæran hefði ekki við nein
rök að styðjast. Það kom í ljós að
sumar af sönnunum gegn Dreyfusi
höfðu verið falsaðar og að pappírarn-
ir með hinum leynilegu upplýsingum
til Þjóðveija voru að líkindum komn-
ir frá þrælskuldugum kaþólskum
liðsforingja að nafni Esterhazy. Ka-
þólska kirkjan, herinn og ríkisstjórn
Frakklands beittu sér hins vegar af
mætti gegn öllum tilraunum til að
endurskoða málið og lentu vegna
þess í heiftarlegum deilum við vinst-
rimenn og lýðveldissinna. í byijun
árs 1897 birtist hin fræga grein rit-
höfundarins Emile Zola, J’accuseeða.
Ég ákærí, þar sem Zola gagnrýndi
vægðarlaust falsanir og lygar
franska hersins og var fyrir vikið
handtekinn fyrir meiðyrði og dæmd-
ur sekur án þess að ákæra hans
væri rannsökuð til hlítar. Þjóðin bytj-
aði að skiptast í fylkingar með og á
móti Dreyfusi, fylkingar hægri-
manna streymdu um stræti Frakk-
lands og heimtuðu dauða Zola og
gyðinga og lærðir heiðursmenn
héldu því fram að Zola væri aðeins
hálfur Frakki (faðir hans var ítali)
og að hann væri guðlaus klámrithöf-
undur. Dreyfus var náðaður 1899
og sýknaður að fullu 1906, en mál
hans leiddi í ljós að eitthvað var það
í stjórnarkerfi, réttarfari og samfé-
lagi Frakklands, þessa forystulands
evrópskrar menningar og fágunar,
sem gerði að verkum að æðstu valda-
stofnanir víluðu ekki fyrir sér að
dæma saklausan mann í lífstíðar-
fangelsi á Djöflaeyju.
Skýringanna er að mikilvægum
hluta að leita í tveimur staðreyndum
sem þegar hefur verið getið, Alfred
Dreyfus var gyðingur af hærrí milli-
stétt. í einni persónu var hann full-
trúi tveggja hópa sem hvor á sinn
hátt táknuðu ógnun við ríkjandi gildi
ólíkra þjóðfélagshópa. Sem valda-
mikill hershöfðingi af millistétt ógn-
aði hann hinum útdeyjandi aðli og
sem gyðingur var hann hentugur
fjandmaður nýs þjóðfélagshóps sem
þróaðist með iðnbyltingu 19. aldar,
lægri millistéttar. í þessum stétta-
umbrotum liggja einnig hin mikil-
vægu tengsl þessa máls við öldina
okkar, hið gamla, rótgróna samfé-
lag, með sinni hefðbundnu stétta-
skiptingu, var að syngja sitt síðasta,
nýtt var að verða til.
Við skulum byija á að skoða jarð-
veginn sem mál Alfreds Dreyfusar
óx upp úr, þriðja lýðveldið í Frakk-
landi. Þriðja lýðveldið í Frakklandi,
stofnað 1871, var fyrst lýðræðis-