Morgunblaðið - 03.02.1994, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. FEBRÚAR 1994
íslenzkur heimilisiðnaður
Listakonan Anna Þóra Karlsdóttir í því vinnsluferli að þæfa ull
með því að rúlla henni upp í bastteppi.
List og hönnun
Bragi Asgeirsson
Eitt af því sem við verðum að
huga að á lýðveldisári, er sú teg-
und þjóðmenningar sem heimilis-
iðnaður nefnist. Er þar átt við þá
iðju innan heimilanna, sem hefur
verið stunduð frá því að land
byggðist, og sá þráður hefur aldr-
ei rofnað þrátt fyrir allar hörm-
ungar sem yfir þjóðina hafa dunið
í aldanna rás. Heimilisiðnaður er
eins og ég hef oft áður vikið að
í skrifum mínum nátengdur alþýð-
ulist, og vafalítið má sjá skyld-
leika með honum og æðri listum
t.d. hvers konar hönnun, listiðnaði
og myndlistþ.e. fijálsri mótun og
listsköpun. I öllu falli eiga ýmis
þau form, sem við sjáum dags
daglega í hlutum notagildis handa
á milli, og jafnvel í brauðhleifnum,
uppruna' sinn að rekja árþúsundir
aftur í tímann og taldist til heimil-
isiðnaðar.
Það gæti verið forvitnilegt að
fara í saumana á því, hvernig ís-
lenzkum heimilisiðnaði og handíð-
um hvers konar hefur vegnað á
þeim fimmtíu árum, sem við eig-
um að hafa talist sjálfstæð þjóð.
Máttarviðir þjóðfélagsins hafa
tekið gagngerum stakkaskiptum
og heimilisiðnaður þar af leiðandi
ekki jafn mikil nauðsyn og hér
áður fyrr. Hins vegar er frítíminn
meiri en áður var og samgöngur
allar ólíkt fullkomnari. Það sem
spratt upp af þörf, í einangrun
baðstofunnar, er að sjálfsögðu
löngu aflagt en hefðirnar eigum
við og þær ber að laga að nýjum
tímum og hér er oftar en ekki
einmitt falin jarðtenging núlista.
Hugtakið heimilisiðnaður er
þannig nokkuð annað en hér áður
fyrr, og nú skiptir varðveislugildið
meira máli en þörfin, því að tilbú-
in og staðlaður fatnaður svo og
aðrir hlutir notagildis hafa yfir-
tekið hlutverk hans að stórum
hluta.
Enn er þó til fólk sem skilur
gildi þes að tengja fortíðina og
hefðirnar við nútíðina og við
sjáum þetta í ýmsum verkum
framsækinna listamanna af yngri
kynslóð. Þannig eru veggtjöldin í
ráðhúsinu ofm samkvæmt gamalli
íslenzkri hefð, þótt hún sé í sjálfu
sér ekki upprunnin hérlendis og
er í raun árþúsunda gömul. Og
sýning Önnu Þóru Karlsdóttur á
flókateppum í Nýlistasafninu á sl.
ári telst- ein sú athyglisverðasta
um árabil. Þar kom fram að eigin-
leikar íslenzku ullarinnar eru fleiri
og fjölbreyttari en mörgum þeim
er stóðu að íslenzkum ullariðnaði
kom til hugar. Það hefur sem
sagt ekki síður vantað í uppbygg-
ingu íslenzks þjóðfélags að rann-
saka möguleika ullarinnar en
vinnslu sjávarfangs og raunar alls
þess sem hafið umhverfis landið
hefur að geyma. Þetta eru þó þau
tvö forðabúr náttúrunnar, sem
öðrum fremur hafa reynst okkur
íslendingum lífgjafi í gegnum ald-
irnar. Forgangsröðin er satt að
segja með því furðulegra hér á
landi og má það einkum vera
rannsóknarefni, að það sem tald-
ist til þjóðþrifa og framfara var
löngum, og er enn, álitið sérviska,
því að það gaf og gefur ekki arð
af sér án tafar.
Þannig hefur slíkt framtak
hugumstórra og metnaðargjamra
einstaklinga mátt þola einangrun
og þeir löngum stimplaðir „öðru-
vísi“. Mömm hérlendum, er vilja
enn í dag bregða fæti fyrir hvers
konar tilraunum og rannsóknum
væri hollt að hugleiða, að hefði
slíkur hugsunarháttur orðið ofaná
erlendis, gerðum við enn út á ára-
bátum og byggjum í moldarkof-
um! — Minni á þessar staðreyndir
vegna þess, að það sem máli skipt-
ir, er að allir þættir handíða og
lista fái þróast og dafnað svo og
allar tegundir hugvits, en þetta
era þeir grunnþættir sem stóra
og sterku þjóðfélögin hvíla á. Mér
datt þetta sí sona í hug við lestur
ársrits Heimilisiðnaðarfélagsins,
„Hugur og hönd“, en það er
óvenju fjölþætt og efnismikið að
þessu sinni, enda skilja þeir sem
ritstýra því hlutverk sitt rétt.
Ég vil með þessum línum fyrst
og fremst minna á hlutverk heim-
ilisiðnaðar og listíða almennt og
mikilvægi þess að þessir þættir
njóti sannmælis á þjóðhátíðarári.
Leikarar úr Gauragangi við upptökur í Stúdíó Sýrlandi.
Gauragangur í Sýrlandi
Leikarar úr Þjóðleikhúsinu í hljóðveri
ÞESSA dagana standa yfir upptökur á tónlistinni í Gauragangi, nýju
íslensku leikriti með söngvum eftir Ólaf Hauk Símonarson. Tónlistin
er samin af meðlimum hljómsveitarinnar Nýdönsk og sjá þeir um undir-
leik auk þess sem þeir stjórna upptökunni, sem fer fram í Stúdíó Sýr-
landi.
Maðurinn er skepna
Gauragangur gerist í Reykjavík
okkar daga og segir frá ástum, átök-
um, sorgum og gleði Reykjavíkuræs-
kunnar og samskiptum hennar við
eldri kynslóðina.
DAGBÓK
HÁTEIGSKIRKJA: Starf
fyrir 10-12 ára börn kl. 17.
Kvöldsöngur með. Taizé-tón-
list kl. 21. Kyrrð, íhugun,
endurnæring.
LANGHOLTSKIRKJA: Aft-
ansöngur kl. 18.
LAUGARNESKIRKJA:
Kyrrðarstund kl. 12. Orgel-
leikur, altarisganga, fyrir-
bænir. Léttur málsverður í
safnaðarheimili á eftir.
BREIÐHOLTSKIRKJA:
Mömmumorgunn á morgun
kl. 10-12.
FELLA- og Hólakirkja:
Æskulýðsfundur 10-12 ára
kl. 17 í dag.
KÁRSNESSÓKN: Starf með
eldri borgurum í safnaðar-
heimilinu Borgum í dag kl.
14-16.30.
SELJAKIRKJA: Frímerkja-
klúbbur í dag kl. 17.
Með helstu hlutverk fara Ingvar
E. Sigurðsson, Sigurður Sigutjóns-
son, Ólafía Hrönn Jónsdóttir og
Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir, en
hátt á þriðja tug leikara og söngvara
tekur þátt í sýningunni, ásamt hljóm-
sveitinni Nýdönsk. Leikstjóri er Þór-
hallur Sigurðsson.
Gauragangur verður frumsýndur
í Þjóðleikhúsinu þann 11. febrúar og
geisladiskur með tónlistinni kemur
út um svipað ieyti.
-------»' --------
Opinn fund-
ur um Lista-
háskólann
LISTAHÁSKÓLI íslands - hve-
nær? Hvernig? Þessar spurningar
verða meginefni fundar sem
Bandalag íslenskra listamanna
efnir til, í samvinnu við mennta-
málaráðuneytið.
Fundurinn, sem er öllum áhuga-
fólki um málefnið, verður haldinn
mánudaginn 7. febrúar nk., kl. 20.30,
á efstu hæð í Borgartúni 6 (Rúg-
brauðsgerðinni).
Menntamálaráðherra, Ólafur G.
Einarsson, mun ávarpa fundinn og
meðai þeirra sem framsöguerindi
flytja eru: Bjöm Bjarnason formaður
Listaháskólanefndar, Stefán Stef-
ánsson frá menntamálaráðuneyti,
Sigursveinn_ Magnússon (tónlist),
Gunnar J. Árnason (myndlist), Haf-
liði Arngrímsson (leiklist) og fulltrú-
ar nemenda þriggja listaskóla. Þá
er gert ráð fyrir fyrirspurnum og
umræðum.
Fréttat.ilkynning.
Bókmenntir
Jón Özur Snorrason
Maðurinn er skepna
Börkur Gunnarsson. X. Smá-
sagnasafn, 57 bls. Ragnan, 1993.
Óhugnaður getur ekki talist al-
gengt yrkisefni íslenskra rithöfunda.
Utgefnar íslenskar hrollvekjur eru
til að mynda afar fáar en þó hafa
ýmsir og ólíkir höfundar glímt við
það form, allir í frekar smáum stíl.
Líklega er þó að rofa til í þeim efn-
um. Að minnsta kosti er óhugnaður-
inn að verða sífellt stærra viðfangs-
efni í menningarumræðunni þar sem
nauðsynlegt þykir að draga upp á
yfirborðið allar leyndar þrár manns-
ins, þær sem hugarfylgsnin geyma.
Sú skoðun er ríkjandi að óhugnaður-
inn búi í öllum mönnum, að hann
sé ekki lengur bundinn ákveðnum
manngerðum, hinum geðsjúka eða
hinum perverska. Það velti einungis
á því að kveikja á þessari' þörf og
virkja hana til starfa.
Smásagnasafnið X eftir Börk
Gunnarsson fellur vel inn í þessa
umræðu. Hún er fyrsta útgefna bók
höfundar en áður hafa birst eftir
hann ljóð og smásögur í blöðum og
tímaritum.
Börkur er 23 ára heimspekinemi
og saga hans „það rennur" sigraði
í smásagnakeppni stúdentaráðs Há-
skóla íslands á síðasta ári. í safninu
eru fimm stuttar sögur og helsta
einkenni þeirra er hrár, orðmargur
en samþjappaður stíll sem dregur
upp mynd af sáiarástandi mannsins,
afhjúpar sannindi hans og siðaregl-
ur, vald og frelsi og varpar ljósi á
niðurlægingu hans og afmennsku.
Sögurnar eru flestar ágætlega
byggðar og víða leynást skáldleg
tilþrif en þó skortir tilfínnanlega á
fjölbreytni því allar eru þær sagðar
með sama hætti. Máltilfinning höf-
undar er ekki nægjanlega þroskuð
og Börkur hefði mátt vinna mun
meira með stílinn á þessum sögum
en sjálfsagt er hugsunin sú að hráu
og ógeðfelldu innihaldi hæfir hrá
umgjörð. Viðfangsefnið er nokkuð
óvenjulegt og um leið spennandi. Þó
er eins og þessar frásagnir séu á
mörkum þess að vera „skáld“ sögur
og „hugmynda" sögur. Atburðarás
þeirra snýst öll um eina ákveðna
hugmynd eins og þær séu hver um
sig lagðar utan um afmarkað um-
ræðuefni. Reyndar nær Börkur
ágætlega að halda utan um við-
fangsefni sitt en hin íróníska afstaða
hans sem á að vera þungamiðjan í
frásagnartækninni nær ekki sam-
hljómi. Til þess er hann sjálfur of
móralskur og boðandi í sögum sín-
um.
„Hefðir og siðir sem manni var
kennt að framfylgja áður en manni
var sagt hversvegna þeim var fram-
fylgt. Enginn vissi hver hafði sett
leikreglurnar, eða hversvegna þær
höfðu verið settar. Maður annað-
hvort spilaði með eða ekki. Ég fann
að hér varð þessu að lykta. Fann
mér blað og tók mér penna í hönd.“
Ofangreinda tiivitnun úr sögunni
„Aðeins þögnin segir satt“ er freist-
andi að líta á sem lykil að sögum
Barkar. Að baki þeim virðist liggja
rík ástæða sem er sprottin af þeirri
þörf höfundar að leiðrétta þá helgi-
mynd sem maðurinn hefur dregið
upp af sjálfum sér, þar sem tilbúnar
hefðir og lærðir siðir ráða mestu um
hegðun hans. Sögurnar eiga þá að
fletta ofan af sjálfsblekkingunni og
varpa ljóíi á hið myrka eðli manns-
ins og mögulega hegðun hans við
vissar kringumstæður. Veruleikinn
er því brotinn upp í þessum sögum
með ýktum og fjarstæðukenndum
hætti. Nýr heimur verður til, ný
viðmið í siðferðilegum efnum eins
og í verkum Sade markgreifa, þar
sem morð, afbrigðilegt kynlíf, grót-
eskur hlátur og algert tilgangsleysi
renna saman í eitt. Fáránleikinn felst
í því að snúa á haus viðteknu siðferð-
ismati, að setja hluti og fólk í nýtt
og óvænt samhengi. Þannig getur
„faðmlag við lögulega vaxið blá-
grýti“ auðveldlega komið í staðinn
fyrir samfarir við eiginkonuna. Þetta
myndar öfugsnúið gildismat og
myrkrið verður eftirsóknarverðara
en dagsbirtan enda er sólin bara
„fylginautur vandræða." Manneskj-
an verður tilfinningalaust úrkast,
í tilkynningu forlagsins segir:
„Vaka-Helgafell hefur á síðustu
árum náð athyglisverðum árangri
með sölu á útgáfurétti bóka ís-
lenskra höfunda til erlendra útgáfu-
fyrirtækja. í því sambandi má nefna
bækur eftir rithöfundana Halldór
Laxness, Ólaf Jóhann Ólafsson, Ið-
unni Steinsdóttur, Franziscu Gunn-
arsdóttur og nú síðast Friðrik Erl-
ingsson. Það er enda stefna forlags-
ins að stuðla að útbreiðslu og kynn-
ingu íslenskrar ritlistar og bók-
mennta meðal annarra þjóða.“
Börkur Gunnarsson
níhílísk vera sem temur sér þá hegð-
un, að hugsa ekkert. Foreldrar drepa
börnin sín til að draga úr kostnaði
við heimilisreksturinn, dauður fjöl-
skyldufaðir hangir í snöru í allra
augsýn og verður uppistaðan í
ódauðlegu listaverki og rotnandi
mannslík hópa sig saman í kirkju-
görðum og orga í hömlulausum sam-
förum.
„Tilgangurinn helgar meðalið"
enda þjóna þessar sögur ákvcðnu
hlutverki. Börkur ögrar lesendum
sínum með því að draga óhugnaðinn
upp á yfirborðið. Megintilgangur
hans er þó líklega sá, að varpa ljósi
á stöðu mannsins gagnvart sjálfum
sér. Maðurinn er skepna enda er
grunnt á hið dýrslega eðli hans. Það
getur birst með ýmsum og fjölbreyti-
legum hætti en yfirbreiðsla þess í
nafni siðmenningar er þó, ef grannt
er skoðað, stærsti og um leið versti
glæpur hans.
Benjamín dúfa hefur hlotið ýms-
ar viðurkenningar. Hún hlaut Is-
lensku barnabókaverðlaunin 1992
og barnabókaverðlaun Skólamála-
ráðs Reykjavíkur 1993. Sama ár
hlaut bókin viðurkenningu Barna-
bókaráðs íslands sem er aðili að
Alþjóða barnabókaráðinu, IBBY.
Éins og greint hefur verið frá í
fréttum hlaut kvikmynd um Benj-
amín dúfu eftir handriti Friðriks
næst hæsta styrk úr Kvikmynda-
sjóði íslands á þessu ári, ríflega
tuttugu milljónir króna.
Benjamín dúfa á þýsku
VAKA-HELGAFELL hefur gengið frá samningum við þýska barna-
bókafélagið Georg Bitter Verlag um útgáfu verðlaunabókarinnar
Benjamín dúfa en bókin kom upphaflega út hjá Vöku-Helgafelli
1992. Stefnt er að því að Benjamín dúfa komi út á næsta ári og
tekur samningurinn til alls þýska málsvæðisins.