Morgunblaðið - 03.02.1994, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. FEBRÚAR 1994
pttrjpmMaMí
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. i lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Löggjöfog
réttarríki
Sköpum ný atvinnu
færi í ferðaþjónusti
Aiþingi er elzta og virðuleg-
, asta stofnun þjóðarinnar.
Það hefur starfað aliar götur
frá árinu 930, ef undan er
skilið tímabilið 1800-1845,
eða í meir en þúsund ár.
Starfssvið þess var breytilegt
í tímans rás; fyrst allsheijar-
þing með óskorað löggjafar-
og dómsvald, þar næst lögþing
sem deildi löggjafarvaldi með
konungi, þá dómstóll án lög-
gjafarvalds, síðan ráðgjafar-
þing og loks aftur löggjafar-
þing frá 1874. í dag er Al-
þingi fyrst og fremst löggjaf-
arþing samkvæmt stjórnskip-
an lýðveldisins.
Atvinnuhættir, búseta, sam-
göngur og reyndar öll þjóðfé-
lagsgerðin hafa gjörbreytzt á
þessari öld. Samfélagið er fjöl-
þættara og flóknara en áður.
Sama máli gegnir um samfé-
lög þjóða og samskipti, menn-
ingarleg og viðskiptaleg. Lög-
gjafarstarfið er því viðameira
og vandasamara en í veröld
sem var; krefst yfirgripsmikill-
ar sérfræðilegrar athugunar
og undirbúnings.
Starfshættir löggjafans
hafa sætt gagnrýni um árabil.
Jón Steinar Gunnlaugsson hrl.
segir í grein í Ulfljóti árið
1991: „Mikið skortir á að
vinnubrögð á Alþingi við laga-
setningu séu nægilega vönduð.
Lögfræðingar þekkja sjálfsagt
flestir af störfum sínum mý-
mörg dæmi um óvandaða lög-
gjöf.“
Nýlegur hæstaréttardómur
um skattlagningu kvóta er
nefndur til sögunnar í frétta-
skýringu hér í blaðinu sem
dæmi þess að Alþingi hafi ekki
tekið af skarið í löggjöf. Þar
eð lög vantaði, eða voru ekki
fullnægjandi, hafi stjórnvöld
og dómstólar orðið að feta sig
eftir ótroðnum slóðum í leit
að sanngjarnri niðurstöðu. Um
þetta efni segir Sigurður Lín-
dal prófessor í riti sínu Inn-
gangur að lögfræði:
„Löggjafanum hefur ekki
tekizt sem skyldi að fylgja eft-
ir örum þjóðfélagsbreytingum,
þannig að löggjöfin hefur orðið
á eftir þróuninni. Viðfangsefn-
in hafa orðið flóknari og sí-
fellt örðugra hefur reynzt að
taka á þeim með almennum
fyrirmælum í lögum . . . Með
því hefur ákvörðunarvaldi ver-
ið vísað til dómstólanna og
vald framselt til þeirra.“
Réttaróvissan um innflutn-
ing búvöru hefur og verið
nefnd sem dæmi um að AI-
þingi hafi ekki vandað vinnu
sína nægilega. Einnig ákvæði
nýrra samkeppnislaga um
hæfiskröfur, sem nú stendur
til að breyta, þótt nánast séu
ný af nál.
Það hefur og lengi verið
gagnrýnt að löggjafinn afsali
valdi til framkvæmdavaldsins,
það er til ráðherra á hverri
tíð, sem setja reglugerðir af
ýmsu tagi. Þá hefur verið að
því fundið að ráðuneyti og rík-
isstofnanir taki sér vald til
eyðslu umfram og stundum
langt umfram fjárlagaheimild-
ir, þrátt fyrir ákvæði stjórnar-
skrár um þau efni.
Víða um heim velta menn
fyrir sér með hvaða hætti
hægt sé að tryggja betur gæði
löggjafar en nú er gert. í Nor-
egi, Finnlandi, Bretlandi og
Þýzkalandi eru stjórnarfrum-
vörp, svo dæmi sé tekið, skoð-
uð í sérstökum stjórnarskrif-
stofum áður en þau eru lögð
fram, með tilliti til þess hvort
þau brjóta í bága við stjórnar-
skrá. í Svíþjóð er leitað til sér-
staks Lagaráðs, ef vafi leikur
á um hvort frumvarp samræm-
ist stjórnarskrá.
Síðast þegar þingsköp voru
endurskoðuð hér kom til um-
ræðu að setja á stofn sérstaka
stjómlaganefnd. Og á síðasta
þingi flutti Páll Pétursson
þingsályktunartillögu um
stofnun Lagaráðs Alþingis „til
ráðgjafar um lögfræðileg álita-
efni, einkum hvað varðar
stjórnarskrá lýðveldisins,
mannréttindi og alþjóðlegar
skuldbindingar og til að gæta
lagasamræmis“.
Síðasta breyting á þing-
sköpum var skref til betri
starfshátta Alþingis. Að færa
Ríkisendurskoðun frá fram-
kvæmdavaldinu til Alþingis
var og skref til virkara eftirlits
með framkvæmd fjárlaga. En
betur má ef duga skal. Lög-
gjafínn verður að taka sér tak
til að tryggja betur gæði lög-
gjafar — og til þess að fylgja
betur eftir örum þjóðfélags-
breytingum, þannig að lög-
gjöfín verði ekki á eftir þróun-
inni. Reynslan sýnir að nauð-
synlegt er að fara vel ofan í
lögfræðileg álitaefni,' ekki sízt
með hliðsjón af stjórnarskrá,
mannréttindum, alþjóðlegum
skuldbindingum og til að gæta
Iagasamræmis. Elzta, mikil-
vægasta og virðulegasta stofn-
un þjóðfélagsins verður að
leggja metnað í öll sín störf —
styrkja réttarríkið og þegn-
réttindin.
eftir Halldór Blöndal
Nú þegar atvinnuleysi heijar á okk-
ur íslendinga er brýnt að bregðast
við því með jákvæðum hætti. Það
verður að leita allra leiða til að skapa
hér ný atvinnutækifæri, auka gjald-
eyristekjur og arðsemi þjóðarbúsins.
Enginn vafi er á því, að góðir mögu-
leikar eru á að fjölga þeim, sem hafa
atvinnu af ferðaþjónustu. Eins og nú
standa sakir eru 6.000 ársverk við
ferðaþjónustu og 10-12 þúsund
manns hafa tekjur af henni.
Það er rétt að átta sig á nokkrum
stærðum í sambandi við ferðaþjón-
ustuna. Hún er sú atvinnugrein, sem
kemur næst sjávarútvegi í gjaldeyris-
öflun, enda þumalfingursregla, að
ferðamaðurinn skili jafnmiklum gjald-
eyri í þjóðarbúið og tonn af físki.
Þannig námu gjaldeyristekjurnar tæp-
um 15 milljörðufn kr. á sl. ári eða
11,3% af útfluttum vörum og þjónustu
og uxu um 18% milli ára.
Frá árinu 1982 hafa gjaldeyristekj-
ur af ferðaþjónustu aukist um 140%
að raungildi en heildargjaldeyristekj-
urnar aðeins 18%. Áætluð heildarvelta
í atvinnugreininni nam 25 milljörðum
kr. árið 1992, en upplýsingar urn.síð-
asta ár liggja ekki fyrir.
Erlendum ferðamönnum fjölgaði
um rúm 10% á sl. ári og urðu rúm-
lega 157 þúsund. Athyglisvert er, að
5.530 ferðalangar fóru dagsferðir í
Bláa lónið til þess að stytta sér biðina
á Keflavíkurflugvelli, sem sýnir glögg-
lega hvað hægt er að gera, ef góðum
hugmyndum er fylgt rétt eftir.
Það varð að samkomulagi nú fyrir
jólin, að stofnanir, sem heyra undir
samgönguráðuneytið, legðu 40 millj-
ónir kr. fram til markaðs- og kynning-
armála erlendis án þess að útgjöld
ríkissjóðs hækkuðu, Framleiðnisjóður
legði fram 10 milljónir kr. og Flugleið-
ir 50 milljónir kr. Átakið beinist að
því að fjölga þeim ferðamönnum, sem
hingað koma utan hins eiginlega
ferðamannatíma yfir hásumarið. Það
eftir Bjarna Braga
Jónsson
Auglýsing bankaráðs Seðlabank-
ans eftir umsóknum um tvær lausar
stöður seðlabankastjóra, ásamt und-
angengnum umræðum fjölmiðla í
eftirvæntingu um skipun í þær, gefa
ærið tilefni tii hugleiðinga um það
efni. Hér skal ekki fjölyrt um, á hve
lágu plani sumar þessar umræður
hafa farið fram. Rætt hefur verið
um væntanlegar embættaveitingar
eins og hvert annað færi á ívilnun
til stjórnmálamanna í sama stíl og
til aðalsmanna fyrr á tímum, sem
umbun fyrir flokksþjónustu eða sem
auðvelda leið til að greiða úr þrengsl-
um á hinum pólitíska hefðartindi.
Hér skal ekki dregið í efa, að lausn-
ir á slíkum vanda geti haft visst
stjórnmálalegt gildi. Þar með er hins
vegar ekki sagt, að með þeim sé vel
séð fyrir forustu fyrir seðlabanka.
Þesáara viðhorfa og viðleitni hefur
einkum gætt gagnvart bankastjóra-
og sendiherraembættum, en áhrifa-
svæði þeirra virðist fremur hafa ver-
ið að breiðast út, þar með til lög-
fræðilegra embætta, svo að áhyggj-
um getur valdið um frekari ásæini.
Ekki skal heldur fullyrt um, í hverj-
um mæli hér er um getgátur eða
getsakir ljölmiðlamanna að ræða,
eða hvort þar með er rétt ráðið í
óskir og hneigðir stjórnmálamanna,
sem hafa valdið í þessum efnum og
um leið persónulegra hagsmuna að
gæta, sumir hverjir. Það viðfangs-
efni kallar hér á úrlausm. hvernig
„Eftir sem áður blasir
sú staðreynd við, að við
getum ekki staðið okkur
í samfélagi þjóðanna
nema ferðaþjónustunni
sé gaumur gefinn og
sköpuð sambærileg
vaxtarskilyrði og í ná-
lægum löndum.“
er einnig sérstakt fyrir þetta átak,
að öðruvísi verður staðið að kynningu
Viðskiptaráðherra sagði á Al-
þingi í gær, að fyrirliggjandi
stjórnarfrumvörp um stjórn fisk-
veiða kynnu að taka breytingum
í meðförum Alþingis en þær
breytingar yrðu ekki afgreiddar
nema stjómarflokkarnir væru
sammála um þær.
Nokkur orðaskipti urðu á Alþingi
milli Halldórs Ásgrímssonar þing-
manns Framsóknarflokks og Sighvats
Björgvinssonar um stefnu Alþýðu-
flokksins í sjávarútvegsmálum. Hall-
dór sagði að sér skyldist að stjórnar-
flokkarnir hefðu náð samkomulagi
fyrir jól um breytingar á fiskveiði-
stjórnunarlögum og lagafrumvörp
hefðu verið lögð fram á grundvelli
þess samkomulags. Á nýjegum flokk-
forustuvali fyrir seðlabanka skuli
háttað. Þegar kallað er eftir umsókn-
um um störf, vaknar einnig sú spurn-
ing, á hvaða forséndum um kosti og
kröfur til umsækjenda það er gert.
Er stefnt að því að meta umsækjend-
ur eftir faglegri hæfni eða skal mið-
að við stjórnmálastefnu og aðlög-
unarhæfni á því sviði? í frumvarpi
til seðlabankalaga er reynt að taka
skipulega á þessum vanda, en að því
óafgreiddu er við þetta fengist í
nokkru tómarúmi.
Forustu fyrir hverja stofnun sem
er ber að sjálfsögðu að velja með
hlutverk hennar og markmið fyrir
augum, þannig að þeim málstað og
hagsmunum sé sem best borgið. Er
þá ekkert við það að athuga, að vald-
ir séu menn, sem að upplagi og
reynslu eru stjórnmálamenn, séu
þeir hæfastir og trúastir til þjónustu
út frá þessari viðmiðun. Eigi hins
vegar að hafa slíkt val fyrir almenna
reglu, er hollt að minnast þess, að
ekki gefst vel, að stjórnmálamenn
kjósi sjálfa sig eða hveijir aðra.
Ástæðan fyrir slíkri reglu væri þá
væntanlega sú, að málaflokkurinn
og stofnunin sé stjórnmálalegs eðlis.
En þá væri eðlilegast, að forustan
væri valin eftir hreinum stjórnmála-
legum leiðum, að málaflokkurinn
væri falinn ráðherra og ráðuneyti,
en hentisemisval í leyndum einstakra
pólitískra flokka ekki látið ráða.
Ástæðan fyrir annarri skipan
stjórnar seðlabanka og forustuvali
fyrir hann, er sú, að hann er stofnun
á mörkum opinberrar stjórnsýslu og
viðskipta á fjármagnsmarkaði og
og auglýsingum en áður og m.a. aug-
lýst í mörgum af útbreiddustu og virt-
ustu blöðum og tímaritum heims.
Við höfum verið að vonast til, að
átakið skili sér tífalt til baka, - að
við fáurn 1 milljarð kr. fyrir þessar
100 milljónir kr., sem við leggjum
fram. Auðvitað vitum við það ekki
með vissu, en á hinn bóginn var ann-
að óveijandi en að ísland kvæði sér
hljóðs með nýjum hætti í ferðamálum.
Engin atvinnugrein er jafn gjaldeyris-
og atvinnuskapandi og ferðaþjónust-
an, ef við tökum mið af veltu og
umfangi. Hún er vistvæn, ef rétt er
að henni staðið, og er ekki bundin við
stjórnarfundi Alþýðuflokksins hefði
verið samþykkt ályktun um sjávarút-
vegsmál sem gengi þvert á samkomu-
lag stjómarflokkanna og Alþýðublaðið
hefði tilkynnt fyrir hönd Alþýðu-
flokksins að til stæði að fara í stríð
vegna þessa máls. Halldór spurði Sig-
hvat hvort ráðherrar Alþýðuflokksins
ætluðu sér í þessu væntanlega stríði
að vinna á grundvelli frumvarpsins,
sem stjórnarflokkarnir stæðu að, eða
fylgja samþykktun flokksstjórnar Al-
þýðuflokksins.
Ekki í stríð
Sighvatur sagðist ekki vera á leið
í styrjöld. Hins vegar væri Ijóst að
breytingar á fiskveiðistjórnunarlögum
væri málamiðlun en endurspegluðu
ekki hreina flokksstefnu. Það þyrfti
„Af þessu leiddi þær
nútímalegu meginregl-
ur, sem nú eru víðast
lagðar til grundvallar
og móta m.a. fyrirliggj-
andi frumvarp til seðla-
bankalaga, að þeir skuli
búa yfir nægilegu sjálf-
stæði til þess að sporna
við því, að óskhyggja á
félagslegum og sljórn-
málalegum vettvangi
leiði af sér halla- og
verðbólgumyndandi
peningaþenslu í veru-
legum mæli og til lengri
tíma litið.“
verður þannig jöfnum höndum að
þjóna opinberum markmiðum og
taka mið af raunverulegum skilyrð-
um og takmörkunum í efnahagslegu
tilliti, þ.e. hveiju verður fram komið
eftir markaðslegum leiðum, þar sem
valdboði verður ekki við komið,
gagnstætt hreinu opinberu boðvaldi,
sem Iýtur beint lögum, skattvaldi og
ljárveitingarvaldi. Stefnumið, stjórn-
tæki og stjórnskipan seðlabanka
hafa að sjálfsögðu tekið þróun og
Forustuval fyrir {
Viðskiptaráðherra um fiskveiðistjórnur
Samkomulag í
er grundvöllui