Morgunblaðið - 08.02.1994, Side 42

42
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 8. FEBRÚAR 1994
Minning
yilhjálmur Hinrik
Ivarsson íMerkinesi
Fæddur 12. ágúst 1899
Dáinn 24. janúar 1994
Vilhjálmur Hinrik, tengdafaðir
minn, sem fæddist að Eyvík í
Grímsnesi, var ætíð nefndur Hinrik
og mun ég gera hið sama í þessum
minningarorðum.
Hinrik var frumburður foreldra
sinna, en þau voru ívar Sigurjón
Geirsson og Margrét Þorsteinsdóttir
sem voru vinnuhjú að Eyvík um þær
mundir er Hinrik fæddist. ívar var
Grímsnesingur að langfeðgataii.
Móðir hans, Guðrún Jónsdóttir, var
ljósmóðir í Grímsnesþingum í
nokkra áratugi. Geir faðir ívars,
þ.e.a.s. afi Hinriks, var sonur ívars
Jónssonar, 'þess fræga landpósts.
Margrét, móðir Hinriks, var frá
Litlu-Háeyri á Eyrarbakka. Móðir
hennar, Vigdís Sveinsdóttir, var
ættuð frá Eyrarbakka, en Þorsteinn
Halldórsson faðir hennar var frá
Steinum undir EyjaQöllum.
Bamungur fluttist Hinrik með
foreldrum sínum að Búrfelli í
Grímsnesi. Þar mótaðist æska hans
hjá foreldrum og þá jafnframt eink-
ar veiviljuðum húsráðendum, þeim
Jóni Sigurðssyni og Kristínu Berg-
steinsdóttur. Fjölmennt var á Búr-
felli og einnig gestkvæmt. Drengur-
inn ungi drakk allt I sig sem hann
heyrði af vörum hinna eldri og var
eftir því tekið hversu auðvelt honum
reyndist að læra lausavísur. Ljóða-
bálka lærði hann og utan að með
lítilli fyrirhöfn. Má segja að þar
hafi grunnurinn verið lagður að
brageyra Hinriks síðar á ævinni
sem laðaði fram marga óborganlega
lausavísuna af vörum hans við
hverskonar tækifæri, sem sumar
urðu landfleygar.
Flökkufólk lagði oft leið sína að.
Búrfelli og voru góðir sögu- eða
kvæðamenn aufúsugestir. Símon
Dalaskáld kom þar oft og var jafn-
an beðinn að gera vísur um heima-
menn. Hinrik var sex ára þegar
hann nam vísuna sem Símon gerði
um hann:
Vilhjálmur Hinrik varla linur piltur.
Sex er ára, siðprúður,
sóma klárum reifaður.
Að lokinni nokkurra ára vist að
Búrfelli fluttu foreldrar Hinriks að
Sölkutóft á Eyrarbakka þar sem
ívar faðir hans gerðist formaður á
einu skipa (áttæringi) Eyrarbakka-
verslunar, en það var gert út frá
Þorlákshöfn. Fljótlega fór Hinrik
að vinna að sjávarstörfum, sem síð-
ar meir varð hluti af ævistarfi hans.
Árið 1914 þurfti að leysa upp
heimili foreldra Hinriks þegar Mar-
grét móðir hans veiktist af berklum.
Hún barðist við þessa landlægu
veiki í þijú ár, lengst af sem sjúkl-
ingur á Vífilsstöðum, en náði að
lokum fullum bata. Börnunum, sem
þá voru orðin sex, var ráðstafað á
mismunandi staði. Að loknum þess-
um langa veikindakafla höfðu þau
ívar og Margrét ekki bolmagn til
að taka öll bömin til sín aftur. Sjö-
unda og síðasta barn þeirra fæddist
1918.
Á þessum árum réðst Hinrik í
vinnumennsku í Herdísarvík þar
sem hann var smali í tvö ár. Ljúfar
endurminningar þaðan fylgdu hon-
um alla ævi. Þegar hann varð 90
ára, í ágúst 1989, óskaði hann sér
þess eins í tilefni dagsins að fá að
heimsækja Herdísarvík og Gríms-
nesið til að rifja upp minningar frá
bemsku-og unglingsárunum. Við
hjónin urðum við þessari ósk hans.
I Herdísarvík gekk hann með okkur
um rústir gamalla sjóbúða og mundi
ERFIDRYKKJUR
P E R L A N
sími 620200
gjörla nöfn bátaformannanna sem
þar réðu ríkjum fyrir 75 árum. Og
það lá við að hann þekkti hveija
laut og hveija þúfu þar sem hann
forðum beitti sauðfénu sem honum
var falið að annast.
Veðurguðimir skörtuðu sínu feg-
ursta á afmælisdegi Hinriks og
naut Grímsnesið þess. Honum var
farin að daprast sjón þegar þetta
var. Því þótti honum undarlegt að
sjá sauðfé á beit á túnum flestra
jarðanna. Slík ósvinna hefði ekki
þekkst um mitt sumar á æskuárum
hans í Grímsnesinu. Ég sagði hon-
um að þama væru á ferðinni nýir
heyskaparhættir. Töðunni væri vaf-
ið saman í stóra bagga sem síðan
væru umluktir hvítum plastdúk,
þetta væri nú sauðféð! Hinrik dæsti,
fékk sér hressilega í nefið og sagði
síðan: „Hveiju taka þeir upp á
næst?“
Að lokinni dvölinni í Herdísarvík
flutti Hinrik til Hafnarfjarðar og
síðan til Reykjavíkur þar sem hann
lærði húsasmíðar hjá Bjarna Símon-
arsyni húsameistara. Stundaði hann
smíðar í allmörg ár bæði í Reykja-
vík og úti á landi.
Hinrik taldi mesta gæfuspor lífs
síns hafa verið er hann gekk að
eiga Hólmfríði Oddsdóttur í desem-
ber 1926. Hólmfríður fæddist í
Reykjavík, en foreldrar hennar vom
Oddur Oddsson frá Króki á Kjalar-
nesi og Þórunn Pétursdóttir úr
Grímsnesinu.
Hjónaband þeirra Hinriks og
Hólmfríðar, sem stóð í rúm 67 ár,
var ástríkt og eftir því farsælt.
Fyrstu hjúskaparárin bjuggu þau í
Reykjavík þar sem Hinrik fékkst
við smíðar, en Hólmfríður vann í
mörg ár í Dósaverksmiðju Sláturfé-
lags Suðurlands. Þótt Hinrik hefði
nóg að gera við smíðar og verk
hans væm metin að verðleikum, því
hann var eftirsóttur smiður, þá
blunduðu minningarnar frá sjó-
mannsárum föður hans alltaf í hon-
um.
Þegar hann var svo fenginn suð-
ur í Hafnir til húsasmíða varð löng-
unin í að komast á sjóinn svo sterk
að hann smíðaði sér áttæring, sem
síðan reyndist hið besta sjóskip, án
þess að hafa nokkum tíma lagt
stund á bátasmíðar. Á Kyndilmessu
1930 fékk hann aðsetur til sjóróðra
í Vorhúsum í Höfnum, syðst í
Kirkjuvogshverfi. Næstu tvær vert-
íðir reri hann frá uppsátri Guð-
mundar Sigvaldasonar bónda í
Merkinesi, en Merkines er nokkuð
fyrir sunnan aðalbyggðina í Höfn-
um. Var hann Guðmundi þakklátur
fyrir velvild og fyrirgreiðslu og í
virðingarskyni við hann nefndi Hin-
rik síðar einn báta sinna Guðmund
S. sem reyndist hin mesta happa-
fleyta.
Hólmfríður fylgdi manni sínum
alltaf í verið og var ráðskona hans,
því elda þurfti ofan í vermenn, þvo
fatnað þeirra og þessháttar. Þar
kom að þau hjón voru um kyrrt í
Merkinesi í vertíðarlok árið 1934
og hófu búskap í vesturhluta Merki-
ness, sem þau tóku á leigu, en á
jörðinni hafði verið. tvíbýli um lang-
an aldur. Bjuggu þau þar til ársins
1945 að þau keyptu austurhluta
jarðarinnar sem var heimili þeirra
svo lengi sem kraftar entust, hin
síðustu ár í skjóli Þórodds sonar
síns, sem sá um alla aðdrætti til
heimilisins, annaðist foreldra sína
og studdi ómetanlega. Slíkt ber að
virða og þakka.
Meðfram útgerðinni stundaði
Hinrik húsasmíðar og þá var hann
iafnframt eftirsóttur bátasmiður.
Einnig annaðist hann viðgerðir á
húsum og bátum í Höfnum og ann-
ars staðar á Suðumesjum í fjölda
ára.
Hann var veiðikló hin mesta og
hafði jafnan byssu meðferðis þegar
hann reri til fiskjar og veiddi fugl,
sel og hnísu þegar sá guli gein
ekki við önglinum. Einnig var hann
refaskytta Hafnamanna og banaði
þar að auki mörgum minknum þeg-
ar sá skaðvaldur hafði hreiðrað um
sig á Reykjanesskaganum.
Hinrik lét sér fátt óviðkomandi
og fór ekki í grafgötur með skoðan-
ir sínar. Nokkrum sinnum skrifaði
hann greinar um hugðarefni sín í
blöð og tímarit. Vegna þeirra skrifa
tókst kunningsskapur með honum
og ýmsum sem deildu með honum
skoðunum og þá sérstaklega kunn-
um veiðimönnum og öðrum lærðum
og leikum sem gefíð höfðu náttúru
landsins gaum líkt og hann; veður-
fari, landslagi, gróðri og dýralífi.
Þar má sérstaklega nefna Þórð
Halldórsson á Dagverðará á Snæ-
fellsnesi og Theódór Gunnlaugsson
á Bjarmalandi í Þingeyjarsýslu.
Þá var Hinrik góður hagyrðingur
og liggja eftir hann margar vísur
og ljóð. Gamanbragi samdi hann
iðulega sem hann eða aðrir fluttu
við ýmis tækifæri í skólahúsinu í
Höfnum, sem stundum var notað
til samkomuhalds, en það byggði
Hinrik á sínum tíma. Hann var glað-
lyndur og glettinn og hafði sérlega
gaman af skopsögum. Hélt til haga
þeim bestu sem og. góðum lausavís-
um og skráði í kompu sína. Þegar
Hinrik var kominn nokkuð á efri
ár kastaði hann fram þessari lipru
vísu:
Það er nú svo með suma gamla menn
að sál og líkamskraftur virðist dofna.
Þð svæfi ég vel mig syfjar ákaft enn
og seinast vakna ég bara til að sofna.
Hinriki voru falin margskonar
trúnaðarstörf um ævina. Hann var
hreppstjóri Hafnahrepps og sýslu-
nefndarmaður í fjölmörg ár. Hrepp-
urinn sýndi honum þá virðingu að
gera hann að fyrsta heiðursborgara
sínum á níræðisafmæli hans. I hálft
annað ár hafa þau Hinrik og Hólm-
fríður dvalið á öldrunardeildinni
Víðihlíð í Grindavík þar sem þau
hafa notið umönnunar og ljúf-
mennsku hins hæfasta starfsfólks.
Þar lést Hinrik að morgni mánu-
dagsins 24. janúar sl. eftir nokkur
veikindi.
Böm þeirra hjóna, sem komust
á legg, voru fímm: Siguijón flug-
virki, kvæntur Guðrúnu Amórs,
Henný Eldey (Ellý) söngkona, gift
Svavari Gests, Þóroddur vélvirki,
sem nú býr í Keflavík, Maron út-
varpsvirki, sem búið hefur í Ástral-
íu í aldaríjórðung, Vilhjálmur
Hólmar flugmaður og söngvari sem
lést af slysförum fyrir sextán ámm.
Ennfremur ólu þau upp dótturson
sinn, Atla Rafn. Bamabörnin em
tíu, barnabarnabörnin þrettán og
eitt bamabamabarnabam.
Vilhjálmur Hinrik Ivarsson var á
nítugasta og fímmta aldursári þeg-
ar hann lést. Vinir hans um land
allt minnast hans með hlýhug þegar
hann gengur nú á vit feðra sinna.
Öldmð eiginkona, böm og aðrir
afkomendur trega ættföðurinn sem
var ætíð reiðubúinn til að leysa
hvers manns vanda. Hann átti allra
manna auðveldast með að töfra
fram bros gegnum tárin á andlitum
ættingja sinna og samferðamanna
þegar eitthvað bjátaði á. Slíkir
menn em vandfundnir. Það var
aðeins til einn Hinrik í Merkinesi.
Blessuð sé minning hans.
Svavar Gests.
Ég heyrði rólegt fótatakið inneft-
ir ganginum og inná skrifstofu
mína. Eg bauð sæti. Hann sagði,
áður en hann settist: „Ég var að
gera þér upp orð.“ „Lát heyra,“
sagði ég.
Þórarinn segir við sjálfan sig:
„Satans erkiblesi.
Kominn er enn að kvelja mig
karlinn í Merkinesi.
Þetta var á erfiðleikatíma við
rekstur frystihússins í Höfnum. Svo
sem stakan segir kom hann nokkuð
oft til mín í embættiserindum „karl-
inn í Merkinesi".
Sá sem mælti fram þessa stöku
var hreppstjórinn og stefnuvottur-
inn í Hafnahreppi, Vilhjálmur Hin-
rik ívarsson. Heimafyrir og að ég
held af öllum sem hann þekktu,
gekk hann undir nafninu Hinrik.
Svo mun ég gera í. þessum orðum
við útför hans.
Hinrik fæddist í Eyvík í Gríms-
nesi 12. ágúst 1899. Foreldrar hans
vora lausafólk, sem kallað var, sem
hafði það í för með sér að Hinrik
dvaldi á nokkram bæjum í héraðinu
en að mestu á Búrfelli í sömu sveit.
Árið 1907, þá átta ára, fluttist
hann til Eyrarbakka, þar sem for-
eldrar hans hófu búskap. Þaðan lá
leiðin til ýmissa staða, svo sem
Herdísarvíkur, Hafnarfjarðar og
Reykjavíkur. Á Reykjavíkuráranum
nam hann trésmíði.
Árið 1927 giftist Hinrik eftirlif-
andi eiginkonu sinni, Hólmfríði
Oddsdóttur. Þau hjónin eignuðust
fimm böm: Siguijón, búsettur í
Reykjavík, Ellý, búsett í Reykjavík,
Þóroddur, sem er nú eigandi að
Merkinesi, Maron, búsettur í Ástral-
íu og Vilhjálm Hólmar, sem lést í
umferðarslysi í Lúxemborg 28.
mars 1978. Auk þess ólu þau upp
dótturson sinn, Atla Eyþórsson,
sem nú býr í Höfnum.
Árið 1934 flytjast þau hjónin að
Merkinesi í Hafnahreppi og áttu
þar sitt heimili alla tíð síðan þar til
að heilsa þeirra, háaldraðra, krafð-
ist þeirrar þjónustu sem nú á tímum
er fáanleg þeim sem nauðsynlega
þurfa á henni að halda.
Hinrik í Merkinesi var afar fjöl-
þættur persónuleiki. í fáum minn-
ingarorðum verður honum ekki lýst
til neinnar hlítar.
Hann var veiðimaður mikill. Allt
lék í höndum hans hvað varðaði
trésmíði. Hinrik var hagyrðingur
góður, svo sem kunnugt er. Hann
var með afbrigðum skemmtilegur
og flóðsjór af sögum, sem hann
sagði með afar skemmtilegum
hætti. Hann var maður augnabliks-
ins, nútímans og framtíðarinnar.
Aldrei talaði ég við Hinrik um
stjómmál, en það fór ekkert á milli
mála að hann dáði stjómmálamann
aldarinnar, að hans mati, Jónas
Jónsson frá Hriflu og vorum við
sammála um það. Hann var ekki
maður fortíðarinnar nema til þess
að læra af henni. Hinrik var gáfður
alþýðumaður, sem byggði hús í sínu
sveitarfélagi, sem smíðaði báta fyr-
ir menn vítt og breitt um landið,
sem hjólaði á reiðhjólinu sínu að
höfninni í Höfnum, þar sem hann
leysti sinn bát frá bryggju og fór
í róður og kynnti sér fiskimiðin og
fiskaði vel. Já, hann kynnti sér fiski-
miðin og kennileiti svo vel, að hann
gerði skrá yfír kennileiti í Hafna-
hreppi svo glöggar og greinargóðar
að verða mun mikils metið gagn
þegar að því kemur að skrá ömefni
í Hafnahreppi, sem ekki mega glat-
ast.
Hann og sonur hans Þóroddur,
lýstu fiskimiðunum í nálægð Hafna
og Eldey í ljóði, nánast með þeirri
nákvæmni sem nútímamenn lesa
af skjám Lórans og CBS Plotters.
En varð sveitarfélaginu viska og
atgjörvi þessa manns að einhveiju
gagni? Jú, hann var kjörinn til
æðstu embætta sem era í hveiju
sveitarfélagi, lögum samkvæmt.
Hinrik var kjörinn aðalmaður í
sýslunefnd Gullbringu- og Kjósar-
sýslu í hreppsnefndarkosningum
1958 og gegndi hann því starfí til
ársins 1983 eða í 25 ár.
Hinrik var skipaður hreppstjóri
Hafnahrepps 13. nóvember 1961.
Hreppstjóraembættinu gegndi hann
til ársins 1984 eða í 23 ár, að hann
lét af þeim vegna eindreginnar eig-
in óskar. I Hafnahreppi gegndi Hin-
rik einig lagaskyldum hvað varðaði
eyðingu refa og minnka allt fram
á elliár.
Hinrik var fræg refaskytta. En
hvað felst í því?
Það að vera góð refaskytta, er
ekki eingöngu fólgið í því að vera
markhittinn í meðhöndlun skot-
vopna, heldur og ekki síður að hafa
hæfíleika til þess að kynnast og
læra að þekkja umhverfið og síðast
en ekki síst að gera sér far um að
þekkja dýrin sjálf. Að þjálfa huga
og hönd til þess að móta gjörðir
sínar með ætlaðri hegðun dýrsins í
huga. Að minni hyggju er það ekki
síst þessi eiginleiki Hinriks, sem
gerði hann frægan sem refaskyttu.
I nokkur skipti hef ég átt þess kost
að hlýða á Hinrik segja frá viður-
eignum sínum við refínn. Þar hefur
mjög greinilega komið_ í ljós virðing
hans fyrir tófunni. Ég er ekki í
nokkram vafa um það, að hann
hefur oft orðið að hafa rækilega
hugfast, áður en skotinu var hleypt
af, að það era lög í landinu, sem
kveða á um það að refum skuli eytt.
Fyrir persónuna Hinrik í Merki-
nesi og þau miklu störf sém hann
innti af höndum í þágu Hafna-
hrepps er hér í þessum minningar-
orðum ekki getið nema að litlu leyti
sakir þess að of langt mál yrði. Én
sem vott um virðingu sveitarfélags-
ins gagnvart honum var hann, Vil-
hjálmur Hinrik ívarsson, kjörinn
heiðursborgari Hafnahrepps, er
hann varð níutíu ára 1989.
Hinrik var mikill veiðimaður.
Hann iðkaði mikið á sínum yngri
árum svokallaða sportveiðimennsku
á silungi í ám og vötnum og gerði
það alla tíð. Á tímabili var hann
ráðinn til silungsveiða í Soginu af
manni sem hafði þar veiðirétt og
skynjaði hæfíleika Hinriks til þeirra
verka.
Það var á áttunda áratugnum
sem ég hafði veiðirétt í laxveiðiá
vestur í Dölum að ég bauð Hinriki
að koma með í tveggja daga veiði-
túr, sem hann og þáði. Fyrri veiði-
dagurinn var ánægjulegur. Ég og
sonur minn, sem einnig var með í
för, höfðum fengið sinn laxinn hvor,
en það skyggði á að Hinrik fékk
engan físk. Aður en farið var í veiði-
kofann um stórstraumsflóð um
kvöldið, gengum við niður á klett
við sjávarhylinn. Þar blasti við fög-
ur sjón, sem best verður lýst í ljóði
Hinriks hér á eftir.
Morguninn eftir var farið til
veiða. Hinrik fékk strax átta punda
nýgenginn og sprækan lax, sem
hann landaði eftir skemmtilega við-
ureign, svo sem hann hefði langa
reynslu af því að landa laxi. Því
segi ég þessa sögu, að Hinrik sagði
mér, er við vorum að dást að silfur-
gljáandi fískinum að þetta væri
fyrsti laxinn sem hann hefði veitt
um ævina. Ferðinni var lokið og
komið heim. Tveimur dögum síðar
kom Hinrik með krossviðarspjald
með árituðu ljóði niður í frystihús
og fékk ljóðið vélritað. Annað en
krossviðarspjald hafði hann ekki við
höndina þegar laxarnir spretthörðu
létu hann ekki í friði þar sem hann
var að endurbyggja bát uppi í físk-
húsi sem kallað var.
Armynni
Laxarnir spretthörðu léku sér dátt
leiftraði hreistrið silfrað og blátt.
Aldrei ég fyrri annað eins sá,
við ósinn þann fagra í Búðardalsá.
Hátt uppi á berginu horfði sem öm
í hylinn þann tindrandi, léttir sem börn
laxamir sviffráu léku af list,
liprasta „polka, rúmbu og tvist“.
Hver mundi ei kjósa, grettinn og grár
að geta nú aftur orðið svo frár
sem unglaxar glaðir í árinnar hyl,
ólmast og spriklað við fossanna spil.
Með góðvinum ágætum gleðjumst við enn,
þó gamlingjum förlist og kveðji nú senn,
en meðan í bijóstinu bærist mér þrá
blikandi laxána minnist ég á.
Hróður Hinriks fór víða. Gott
dæmi um það er eftirfarandi. Hann
hafði látið af störfum utan heimilis
og orðinn nokkuð aldraður nokkuð.
En snilldin í fíngrum og athafnaþrá-