Morgunblaðið - 08.02.1994, Blaðsíða 43

in voru á sínum stað, að hann tek-
ur til við að smíða líkön af teinær-
ingum. Ekki var farið í auglýsinga-
herferð til þess að selja þessa gripi.
Þess þurfti ekki með. Það myndað-
ist strax og þetta spurðist út langur
pöntunarlisti. Þegar Hinrik varð að
hætta þessu ánægjulega starfi sak-
ir elli, voru bátar Hinriks þessarar
tegundar orðnir yfir 80 talsins og
langt frá því að allir hafí fengið sem
vildu.
Það eru 66 ár síðan bæjarfóget-
inn í Reykjavík gaf þau Hinrik og
Hólmfríði Oddsdóttur saman sem
hjón. Hólmfríður er mikilhæf per-
sóna. Hafnahreppur á henni mikið
að þakka, svo sem t.d. margra ára
umsjón með lestrarfélagi hreppsins
og þátttöku í Kirkjukór Kirkjuvogs-
kirkju.
Saman hafa þau hjón eignast
fímm böm svo sem áður er getið.
Öll hafa þau reynst hæfíleikamann-
eskjur og tvö þeirra orðið þjóðfræg,
þ.e. Ellý Vilhjálms og Vilhjálmur
heitinn Vilhjálmsson, söngvárar.
Hjónin í Merkinesi bjuggu þar
langt fram yfír það sem heilsan
leyfði, slíkt hefði ekki verið mögu-
legt án umhyggju Þórodds, sonar
þeirra.
Um viðhorf Hinriks til lífsins og
þess sem hann mat mest til undir-
stöðu hverjum einstaklingi til far-
sældar og árangurs í lífinu hef ég
ekki fjallað í þessum minningárorð-
um. Kannski er því, sem ég vildi
segja um þann þátt Hinriks best
lýst með hans eigin orðum í ljóði
til sonarSonar hans, Jóhanns Vil-
hjálmssonar:
Hljót þú lífsins þroska og þekking,
þreifaðu á rökunum.
Á þér nái aldrei blekking
undirtökunum.
Kærðu þig ei um kaldan vindinn
karskur bijót þér leið,
hlaup þú upp á hæsta tindinn,
hopaðu aldrei skeið.
Ég færi fram þakkir fýrir að
hafa átt kost á því að kynnast Hin-
riki í Merkinesi og við hjónin vottum
öllum aðstandendum hans samúð
við fráfall hans.
Þórarinn St. Sigurðsson.
í dag verður borinn til hinstu
hvílu afi og langafí okkar, Vilhjálm-
ur Hinrik Ivarsson, frá Merkinesi í
Hafnahreppi á Suðurnesjum. Hon-
um varð langra lífdaga auðið, enda
var hann á 95. aldursári er hann
lést.
Hinrik í Merkinesi, eins og hann
var álltaf kallaður, fæddist 12.
ágúst 1899 að Eyvík í Grímsnesi,
sonur hjónanna Margrétar Þor-
steinsdóttur og ívars Siguijóns
Geirssonar. Þaðan fluttist hann með
foreldrum sínum að Búrfelli og síð-
an að Sölkutóft á Eyrarbakka, þar
sem ívar var formaður á Voninni,
áraskipi sem gert var út frá Þor-
lákshöfn og Herdísarvík. Um fjór-
tán ára aldur fór Hinrik að vinna
við sjávarstörf með föður sínum,
við róðra og landverk, m.a. við
matseld á hlóðum eins og þá tíðkað-
ist.
Árið 1914 veiktist Margrét af
berklum og þurfti þá að koma börn-
unum sex, sem þá voru fædd, í
fóstur hvert á sínu heimilinu.
Nokkrum árum síðar hafði Margrét
náð bata og eignuðust þau dóttur
í lok ársins 1918. Ásamt henni, ólu
þau aðeins upp aðra dóttur sína,
en héldu góðu sambandi við hin
börnin fimm með heimsóknum. Þar
af leiddi að ívar og Margrét sáu
börn sín aldrei öll í einum hópi,
enda komu þau aðeins einu sinni
saman, en það var á ættarmóti, sem
afkomendur þeirra héldu árið 1967,
á 100 ára fæðingardegi ívars föður
þeirra.
Hinrik réð sig í vinnumennsku
til Herdísarvíkur árið 1915, þar sem.
hann var í nánu sambandi við nátt-
úruna og sér í lagi dýrin, sem voru
honum mjög hugleikin alla ævi.
Reynslan frá Herdísarvík nýttist
honum síðar meir á lífsleiðinni og
var hann alla tíð ákaflega veður-
glöggur og hafði mjög næma til-
fínningu fyrir náttúrunni og um-
hverfinu. Fór þar allt saman, litur
sjávar, öldulag, sjávarhljóð, skýja-
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 8. FEBRUAR 1994
far, vindátt og atferli fugla og dýra.
Síðan fluttist hann til Hafnarfjarðar
og þaðan til Reykjavíkur, þar sem
hann lærði húsasmíðar.
Hann kvæntist Hólmfríði Odds-
dóttur, úr Reykjavík, árið 1926.
Ættir hennar stóðu bæði af Kjalar-
nesi og úr Grímsnesi.
Fyrstu búskaparárin vann hann
við smíðar og viðgerðir á ýmsum
stöðum, m.a. í Höfnum á Reykja-
nesi, þar sem honum leist vel á stað-
hætti. Eftir að hafa smíðað sinn
fyrsta bát, áttæring, fluttust þau
hjónin í Hafnirnar, þar sem Hinrik
gerði út bát sinn, nokkrar vertíðar,
fyrst í félagi við systkinin Guðmund
Jósefsson og Kristínu ljósmóður á
Staðarhóli, en síðar í Merkinesi hjá
Guðmundi Sigvaldasyni.
Á sumrum vann hann við húsa-
smíðar í Höfnunum og víðar, en
árið 1934 fluttust þau alfarið í
Hafnirnar og bjuggu í Merkinesi,
þaðan sem hann stundaði bæði sjó-
sókn, landbúnað og smíðar um
margra ára skeið.
Þau eignuðust fímm börn: Sigur-
jón, kvæntur Guðrúnu Arnórs,
Henný Eldey, gift Svavari Gests,
Þóroddur, Maron Guðmann og Vil-
hjálmur Hólmar, kvæntur Þóru
Guðmundsdóttur, en hann lést í
bílslysi í Lúxemborg 1978. Afkom-
endur Hinriks og Hólmfríðar eru
nú orðnir 29 talsins.
Hinrik var mikill veiðimaður og
var um árabil refaskytta Hafna-
manna. Hann lét sér samt alltaf
annt um dýr og þau hændust að
honum. Hann gat til dæmis strokið
villiköttum, þótt enginn annar
mætti koma nærri þeim. Einnig ól
hann upp yrðlinga í Merkinesi, m.a.
til að læra þau mismunandi hljóð
sem refirnir gáfu frá sér og talaði
við yrðlingana með gaggi til að æfa
sig. Hann átti alltaf afburða veiði-
hunda, sem hann notaði m.a. við
minkaveiðar, enda mikill veiðimað-
ur, hvort sem um var að ræða skot-
eða stangveiði. Hinrik talaði líka
alltaf við hundana eins og við menn
og þjálfaði þá af einstakri næmni.
Hann var allra manna fróðastur
um átthagana og gat gætt um-
hverfið lífi með frásögnum og fróð-
leik. Eftir hann liggur m.a. örnefna-
skrá og lýsingar á suðurhluta
Reykjaness.
Hann afí í Merkinesi var merki-
legur maður. Hann var snillingur í
að setja saman orð á þann hátt að
þau rímuðu og mynduðu vísur sem
innihéldu það sem hann annars vildi
segja.
Eitt sinn er pumpu-kaffikannan
í eldhúsinu tæmdist, kvað hann:
Könnudræsan gaf ei gróm,
gripin hæsi og nöldurs óm,
einnig hvæsir hryglu hljóm
'nátt - og fnæsir alveg tóm.
Á sjónum varð honum að orði:
Dætur Ránar dilla knör
dansa og faldinn ýfa.
Það er háskahimnaför
á hæstu toppum svífa.
Framan við sjónvarpið fæddist
þessi vísa:
Sjónvarpinu sat hann hjá,
sitthvað stóð til boða.
Augnalokin innan frá,
ætlar hann svo að skoða.
Og þegar árin voru farin að fær-
ast yfir, kvað Hinrik:
Áður var mér gatan greið
glæsta staði og lendur kanna,
nú er orðin lengsta leið,
að labba á milli herbergjanna.
Eins og sést, endurspeglaðist
glaðlyndi og glettni oft í vísum
hans og einnig naut hann þess að
segja skrýtlur og gamansögur.
Það var því alltaf gaman að heim-
sækja afa og ömmu í Merkinesi,
eða Merkilega-nesi, eins og við
strákarnir kölluðum bæinn stund-
um. Amma átti alltaf kökur með
kaffinu og hún vitnaði stundum í
„Kristnihaldið“ og sagði ekki gest-
um bjóðandi undir sautján sortum.
Alltaf höfðu þau um margt að
spjalla og mikið var gaman að sjá
bátana sem afí smíðaði inni í vinnu-
herberginu sínu. Þetta voru áttær-
ingar með sunnlenska laginu sem
hann smíðaði í smækkaðri mynd,
með árum, keipum og öllu sem til
heyrði. Þeir urðu alls um níutíu
talsins og eru hin mesta völundar-
smíð.
í tilefni af níræðisafmæli Hinriks
var hann gerður að heiðursborgara
Hafnahrepps 1989, en hann hafði
verið hreppstjóri og sýslunefndar-
maður í áratugi. Vert er að þakka
hreppsnefndinni fýrir þá virðingu
sem honum var sýnd.
Það var svo síðla árs 1992 að
þau hjónin fluttu að öldrunardeild-
inni Víðihlíð í Grindavík, þar sem
þau nutu sérlega góðrar aðhlynn-
ingar starfsfólks og er ánægjulegt
að vita til þess að starfsstúlkurnar
skrifuðu niður kveðskap afa í sér-
staka bók, sem þær kölluðu: Vísna-
kver Hinriks,. þar sem er að finna
hluta af þeim kveðskap sem hann
fór með fyrir þær og kunnum við
þeim bestu þakkir fyrir.
Við vitum að afí hefur það gott
núna og þökkum honum fyrir allt
það góða sem hann skilur eftir sig
í þessum heimi. Hann gerði veröld-
ina heilmikið betri og minningin um
hann lifir. Við sendum ömmu sam-
úðarkveðjur.
Gunnar Kristinn, Ann
og synir.
Friðsæld ríkir í Höfnum þegar
ekið er_í snjómuggunni niður Bring-
ur að Ósabotnum. Gamli holótti og
krókótti malarvegurinn er horfinn
undir slétta olíumölina. Ólsens-
beygja og Gvendur á Teigi heyra
sögunni til, en Hunangsklöppin þar
sem Hafnamenn fyrirkomu sjó-
skrímslinu er hér enn í flæðarmál-
inu. Einnig Merkinesfjöllin eins og
við krakkarnir kölluðum þau rorra
í fjarlægð, og halda utan um víð-
áttumikinn hraunflákann Hafna-
megin á skaganum. Löng ganga
þótti okkur upp í þessi fjöll, svo
barnshugurinn beindist frekar að
ævintýraheimum fjörunnar.
Hverfið teygir látlausa byggð
sína fast að þjóðveginum, hérna
fjölgar víst fólki eftir áratuga
stöðnun og veltilhöfð og friðsæl
kirkjan heldur vörð yfír stórbrotinni
sögu fortíðar. í dag verður staður
þessi enn sögunni ríkari, er jarð-
neskar leifar Vilhjálms Hinriks
Ivarssonar.verða til moldar bornar.
Ekið er áfram fram hjá gamla
skólanum, sem þjónar nú sem fé-
lagsheimiíi, eitt af fjölmörgum hús-
um í Höfnum sem Hinrik smíðaði,
og hjá „Bræðrum“, klapparhól á
vinstri hönd með tveim nú óljósum
vörðum, yfirgefum við Kirkjuvogs-
land og Merkineslandið tekur við,
ríkidæmi Vilhjálms Hinriks um ára-
tuga skeið.
Foreldrar Hinriks voru Margrét
J. Þorsteinsdóttir frá Litlu-Háeyri
og ívar Geirsson frá Eyvik í Gríms-
nesi. Var hann elstur sjö systkina
(Þórdis, Geirrún, Vilborg, Hjörleif,
Guðrún og Geir). Fór hann um
fermingu með föður sínum á vertíð-
ir í Þorlákshöfn. 17 ára gerðist
hann í 3 ár smali með 500 fjár á
útigangi í Herdísarvík hjá Þórarni
Árnasyni. Eftir báta- og húsa-
smíðanám í Hafnarfírði 1926 fer
hann í Hafnir til að gera við bát á
Kalmannstjörn, en hérna reyndust
verii óþrjótandi smíðaverkefni. Var
hann þá kvæntur Hólmfríði Odds-
dóttur frá Reykjavík og 1934 flytj-
ast þau ásamt fyrsta barni sínu
Siguijóni, (seinna flugv.) f. ’25,
búferlum að Merkinesi og búa fyrst
í Vesturbænum en síðar í Austur-
bænum. í Merkinesi fæðast síðan
Henny Eldey (Ellý Vilhjálms söng-
kona), f. ’35, Þóroddur (vélvirki),
f. ’37, Maron (útvarpsv.), f. ’40 og
Vilhjálmur Hólmar (flugm. og
söngvari), f. ’43, látinn. Einnig
fæddust þeim hjónum tvö andvana
börn.
í dag er unnt að furða sig á því
hvernig tvær og jafnvel þrjár barn-
margar fjölskyldur gátu lifað á
þessu harðbýla landi, sem þó er
stórt um sig, en virðist við fyrstu
sýn lítið annað en hraun, sandur,
nokkrir grastoppar og nauðandi
brim við grýtta strönd. En hérna
sá Hinrik sína möguleika við bú-
skap, sjósókn, smíðar og veiðar og
þetta stundaði hann alla sína
starfsævi, og langt fram á áttræð-
isaldur sótti hann sjóinn af harð-
fylgi, einn á báti. Við Merkines-
túngarðinn stendur enn trilla Hin-
riks sem hann smíðaði fyrir áratug-
um og gaf nafnið Guðmundur Sig-
valdason í höfuðið á afa mínum sem
átti Vesturbæinn, þegar Hinrik
kom fyrst hingað.
Þessum báti reri síðan Þóroddur
sonur hans árum saman, áður en
nýrri bátur tók við. Einhvern veg-
inn finnst manni að bátur þessi
megi eigi glatast, en það er okkar
hlutverk að varðveita.
íbúðarhúsin þrjú, Austurbær
(heimili Hinriks), Merkisteinn og
Vesturbær, standa öll enn, og bera
öll merki smíðakunnáttu Hinriks,
einnig útihúsin við Bjarghólinn,
bera atorku og nýtni Hinriks vitni,
en varla hefur þar verið meira að-
keypt efni en sementið. Hver spýta
úr eldri húsum, eða fundin á reka,
og steypustyrking úr gömlum her-
mannabröggum, jafnvel naglana
vorum við krakkarnir látnir rétta,
jafnvel tví- eða þrínotaðir. Að laun-
um fengum við bátsferð á góð-
viðrisdegi inn í Ósa eða inn á Kistu.
Mikið var hlakkað til þessara ferða.
Oft sátum við niðri á-Siglukambi
og biðum í ofvæni eftir að bátur
kæmi að landi og getgátur miklar
í gangi hvort Hinrik hefði fengið
’ann. Sérlega var eftirvæntingin
ef byssan var með í förinni því þá
var alltaf von á hnísu eða fugla-
kjöti sem allir í Merkinesi fengu
fylli sína af. Þá hét báturinn hans
„Mai“ og keppst var við að aðstoða
við löndunina. Ef von var á versn-
andi veðri var báturinn dreginn upp
á fjörukambinn með tréspilinu sem
enn má sjá leifar af á kambinum.
Viljugir fætur hlupu til með hlunna
og grút og gengu hring eftir hring
við spilið, svona til að eignast smá
hlutdeild í björgihni sem komin var
á land. Nú ryðga járnboltar í klöpp-
um, verbúðir og beitiskúrar tóftir
einar, bryggjan og garðurinn af
sjónum að mestu étinn. En meira
var stundað en sjómennskan. Veiði-
mennskan var almennt Hinriki í
blóð borin. Landsfrægur er hann
orðinn fyrir refa- og minkaveiðar,
enda ^renjaskytta hreppsins fram
á elliár. Fótfrár og þolinn gekk
hann um allar heiðar í leit að lág-
fótu, enda voru þetta ekki aufúsu-
gestir, þar sem hvert lamb og hver
alifugl var lífsbjörg hveiju heimili.
En sjaldnast gekk Hinrik til þess-
ara verka einn, því hundurinn var
ætíð hans fylgifískur, nema allra
síðustu árin. Eg man sérstaklega
þegar „Bob“ og „Toggi“, sem hann
ól sérstaklega upp til minkaveiða,
köstuðu sér í sjóinn og syntu til
Minnismerki úr steini
Steinn er kjörið efni í allskonar minnismerki. Veitum
alla faglega ráðgjöf varðandi hverskonar minnismerki.
Áralöng reynsla.
ai S. HELGAS0N HF
ISTEINSMIÐJA
SKEMMUVEGI 48 • SÍMI 91-76677
/ 4 \
I ArruKiMf \
43
móts við húsbónda sinn, þegar bát-
urinn komst inn úr brimgarðinum.
Einnig var hann stangveiðimaður
af lífi og sál og fór margar slíkar
ferðir um dagana.
Já, þrátt fyrir veiðimennskuna
var Hinrik dýravinur hinn mesti,
og mátti ekkert aumt sjá, ól upp
móðurlausa tófuyrðlinga sem ■
gengu lausir á túnum, og allra síð-
ustu árin gekk hann fótafúinn dag
hvern upp í hlöðu sína til að gefa
villiköttum sem héldu þar til. „Já,
svona til að bæta eitthvað fyrir
gamlar syndir í þessum efnum,“
sagði hann. Ég man að eitt sinn
var ég farinn að hæna að mér hund
úr hverfinu sem Mússólíni var
nefndur, og var hann farinn að
dvelja næturlangt í Merkinesi. Hin-
rik bónda hefur ekki líkað þetta
svo hann tók mig eintali og út-
skýrði fyrir mér á hógværan hátt
hversu illt ég væri að gera eigand-
anum sem þætti innilega vænt um
dýrið. Þetta kom hann mér í skiln-
ing um, en mikið leið mér fyrir að
reka „Mússa“ heim harðri hendi í
hvert sinn, er hann birtist.
Ekki man ég eftir að Hinrik arg-
aðist mikið út í okkur krakkana
þrátt fyrir ýmsan prakkaraskap,
snöggreiður gat hann orðið og
vandaði okkur þá ekki kveðjurnar
en einhvern veginn gleymdist það
furðu fljótt, og ávallt bárum við
virðingu fyrir vilja hans. En þrátt
fyrir lífsstritið og harða lífsbaráttu
var ávallt tími til bóklesturs og
andlegra iðkana, enda bókasafn
hreppsins í vörslu þeirra hjóna í
áraraðir, og hreppstjórastörfín
margvísleg, en Hinrik gegndi
hreppstjórastarfi fyrir Hafnahrepp
um tuttugu ára skeið, með mikilli
samviskusemi. Hörð lífsbarátta gaf
Hinriki ákveðna lífsskoðun sem
hann lét í ljósi þegar við átti, og
alltaf tók hann málstað lítilmagn-
ans, en alla tíð ólgaði kímni og
gamansemi undir niðri, sem á góðri
stundu braust upp á yfirborðið með
ýmsum hætti, sögum, vísum og
margvíslegu glensi, enda Hinrik
hreinn ólgusjór í þeim efnum, þeg-
ar sá gállinn var á honum. Tak-
markalaus forði af frumortum og
annarra vísum fyllti huga hans og
margar hnyttnar vísur hans væri
unnt að safna saman í góða bók,
og ekki má gleyma framlagi Hin-
riks um örnefnasöfnun í Höfnum,
en þar hefur hann safnað saman
ógrynni örnefna, enda enginn þar
jafnkunnugur.
Hérna í Merkinesi eyddu þau
Hinrik og Fríða sínu ævikvöldi í
góðu skjóli hjá syni sínum Þóroddi,
en hafa undanfarið dvalið við góða
umönnun á dvalarheimili aldraðra
í Grindavík, og þar dvelur enn í
hárri elli, lífsförunauturinn trausti
og góði, hún Fríða. Kleinulyktin
góða ilmar því miður ekki lengur
á hlaðinu í Merkinesi. Hafnir verða
eigi þær sömu eftir fráfall Hinriks,
rúnum rist andlit. hans er markað
í minninguna eins og það eigi heima
hérna við brimgarðinn, óhaggan-
legur hluti af harðri lífsbaráttu
tengd staðnum. Ég samhryggist
ættingjum, vinum og öllum
Hafnabúum og bið guð að geyma
Vilhjálm Hinrik ívarsson.
Bjarni Marteinsson.
Blómastofa
fíiðfinm
Suöurlandsbraut 10
108 Reykjavík. Sfmi 31099
Opið öli kvöld
tii kl. 22,- einnig um helgar.
Skreytingar við öll tilefni.