Morgunblaðið - 15.04.1994, Síða 14

nf l'O if 23-24 30
CítOrR UAU12 MOR 34
i- :.r'<5fe;%©s;■■< aiiTK 'tíh$, ■:
40Í3HCÍ
eftir Sigurð H.
Þorsteinsson
Hugsið ykkur grunnskóla, þar
sem agavandamál er óþekkt nema
sem hugtak í fréttum og fræðslu.
Börnin vinna sjálfstætt og hjálpa
hvort öðru við lausn dæma og verk-
efna. Þar sem samfélagshugtakið
er framkvæmt, án beinnar vitund-
ar um merkingu þess. Þar sem
vímuefni, einelti og ofbeldi, gífur-
yrði og yfirleitt ljótt orðbragð er
óþekkt. Er slíkur skóli til?
Sem betur fer hafa slíkir grunn-
skólar alltaf verið til á íslandi og
eru til enn í dag. Þeir hafa hinsveg-
ar verið eins og segir í fynrsögn-
inni, litli skólinn í dalnum, en verða
ef til viil bráðlega, „Síðasti skólinn
í dalnum",
Mér verður hugsað til skólanna
í Flatey, á Skaga og víðar, en einn-
ig og ef til vill fyrst og fremst, til
Klúkuskóla í Bjarnarfírði, sem ég
hefi nú unnið við í níu ár. Þegar
hér voru byggð stórhýsi fyrir skóla
og félagsheimili þeirra Kaldrana-
neshreppsbúa og íbúa Hrófbergs-
hrepps, voru hér blómlegar byggð-
ir. Þá voru yfir 3-0 börn í skóla og
enginn sá fyrir þá gífurlegu
fólksfækkun sem síðar varð. Þá
voru líka farin að skjóta upp kollin-
um ýmis skólavandamál, sem
kennarar þekkja allt of vel.
Nú eru tuttug og tvö ár síðan
þessi bjartsýni réð ríkjum, hér um
sveitir. Skólinn er ennþá tæpa þrjá-
tíu kílómetra frá Hólmavík, þótt
póstfang hans, eins og annarra
bæja hér um slóðir sé ennþá, 510
Hólmavík. Nú er vegurinn frá
Hóimavík inn í Staðardal orðinn
malbikaður, en síðustu átján kíló-
metramir eru eftir oftlega illfærum
malarvegi, mokuðum einu sinni í
viku hverri á vetrum og sem senni-
lega verður aldrei malbikaður.
Árið 1991 voru 640 grunnskólar
reknir í Bandaríkjunum í aðeins
einni og það oft lítilli kennslustofu.
Hvað ætli þeir hafa verið margir
hér á landi þá, eða hversu margir
ætli þeir séu í dag? Einn þeirra er
Klúkuskóli. Þar eru nú aðeins fjór-
ir nemendur, auk fimm ára ein-
staklings sem fær að koma í eins
konar forskóla. Eina athugunar-
verða staðreynd sýndi athugunin,
sem framkvæmd var á stærðum
skóla í Bandaríkjunum. Ríkið
Montana hafði flesta smáskóla, eða
eitt hundrað slíka. Þaðan komu
samt hlutfallslega svo margir er
stóðu sig með afbrigðum vel í
framhaldsnámi að ríkið er hið
þriðja í röð þeirra ríkja er fram-
leiða námshæfasta einstaklinga.
Væri þetta ekki verðugt rannsókn-
arefni hérlendis?
Smáskólarnir hér á landi eru nú
í útrýmingarhættu. Sveitastjórnir
eru þegar teknar til við að útrýma
þeim á ýmsan hátt áður en þær
hafa tekið við rekstri þeirra. Þá
verða þeir síður baggi á viðkom-
andi sveitarfélögum og ekki hægt
að kenna þeim einum um aðgerð-
ina. Því má reikna með ef áfram
heldur sem horfír, að varla verði
neinn slíkur eftir að um það bil
fimm árum liðnum, þrátt fyrir
ákvæði í grunnskólalögum um rétt
til menntunar í heimahögum.
En er þá allt eins og sýnist í
smáskólunum? Það verður að játa
að þeir eru ekki alltaf bestu stað-
irnir til að byggja upp menntun
ejnstaklinga, það er nemenda, Einn
kennari getur þurft að kenna börn-
um sem spanna jafn marga bekki
grunnskólans og þau eru mörg,
allt upp í sex bekki, Það hlýtqr
að vera hveijum og einum Ijóst,
hvílík vinpa það er að undirbúa
slíkan kennsludag og hafa til ölj
þau verkefni er þarf og fylgjast
svo stöðugt með því að allir séu
að vinna við efni við sitt hæfi, en
komist þó einnig nokkuð áfram,
með þolanlegum til góðum árangri.
Það getur þurft mikla sköpunarg-
áfu og samhengi í vinnubrögðum,
bæði af hálfu kennara og nem-
enda. Þegar það tekst, þá er líka
starfið mjög gefandi fyrir báða
aðila. Þannig verður kennarinn að
treysta á þekkingu sína og nám,
en jafnframt að hafa frumkvæði
og hugmyndaflúg til að hagnýta
það sem best. Reynslan sem af
þessu fæst er stórkostleg ef rétt
er með farið. Svo lítið dæmi sé
tekið, er það mikið atriði að raða
börnunum rétt upp í kennslustof-
unni, svo að þau séu næst kennar-
anum, sem mest þurfa á aðstoð
hans að halda. Þau sem eiga best
með að vinna sjálfstætt, séu þann-
ig staðsett að þau verði fyrir sem
minnstritruflun og svona mætti
lengi telja.
Þá er ef til vill sá þáttur, sem
ýmsir foreldrar hafa hvað mestar
áhyggjur af. Það er að börnin
þeirra séu í félagslegu svelti.
Vissulega eiga börn í afskekktum
sveitahéruðum ekki sömu mögu-
leika á félagsskap annarra bama
eða fuilorðinna og börn í borgum
og kauptúnum, Við lifum í þjóðfé«
lagi fjölvaisins og verðum þá líka
að gera upp við okkur hvort þetta
eða hitt, er betra fyrir börnin okk-
ar en eitthvað annað. Ég minntist
áðan á vímuefni, einelti og of-
beldi, Hvar skildum við helst finna
það og hvar síst? Félagsskapur sá
er börnin fá á góðu heimili er sinnir
þörfum þeirra og í skóla sem gerir
slíkt hið sama,<en gefur þeim jafn-
framt tækifæri til að þjálfa sköp-
unargáfu sína og framtak í bæði
starfi og hugmyndum, er þeim
nægur. Því aðeins að þessi félags-
skapur á heimili og i skóla, sé
ekki fyrir hendi, er bamið í félags-
legu svelti. í starfi mínu hefi ég
oftar séð börn í stórum skólum í
félágslegu svelti, en í smáskólum.
Ég þekki frá nemendum mínum
hin ýmsu viðbrögð. Bæði að þau
hafa óskað eftir meira sambandi
út á við, en ekki síður að þau sakna
vinanna og félaganna úr litla skól-
anum, þegar þau fara annað til
framhaldsnáms. Því er mikilvægt
að búa þau undir viðbrigðin, áður
en þau fara „að heiman“, í tvenn-
um skilningi. Sjálfur var ég við
nám í litlum sveitaskóla í aðeins
tvo vetur og síðan við framhalds-
nám hjá sóknarprestinum og föður
hans. Síðan fór ég svo í skóla í
Reykjavík. Því þekki ég þetta allt
af eigin reynslu, sem hefir orðið
mér notadijúg í námi og starfi.
Það er oft svo að kennaranum
finnst sem það sé óframkvæman-
legt að komast yfir alla náms-
skrána, í smáskólunum, Það kann
að vera, að nokkuð sé til í þessu,
en þá komum við að því að við
verðum að velja og hafna, Þá verð-
ur alltaf að hafa í huga, hvað er
skjólstæðingum okkar fyrir bestu,
það er nemendum skólans. Grund-
vallaratriðin verður að kenna og
það vel. Það er oft svo að kennar-
ar verða að nota helgarnar til að
undirbúa næstu viku og senda
heim með börnum leiðrétt verkefni
í þeirri von að foreidrar hjálpi þeim
til að fá betri skilning á vandamál-
inu. En hversu oft er slíkt mögu-
legt í stórum skólum? Þá nota
margir kennarar í sveitaskólum
símann til að fylgjast með nemend-
um og því að þeir vinni heima-
vinnu. Ég hefí heyrt kennara sem
beitti símanum á þennan hátt segja:
„Þetta var eina leiðin til að ná
árangri í starfi, fyrir nemendurna".
Sigurður H. Þorsteinsson
„En samt vorðum við
að spyija okkur sjálf,
þá helst af fullri alvðru
og hvort sem við erum
kennarar eða foreldr-
ar, jafnvel nemendur,
Vinnst eitthvað við að
útrýma smáskólunum?“
Svona mætti lengi telja og bera
saman, eitt og annað sem hverfur
raunar í önnum dagsins og verður
aðeins hversdagsleg reynsla í smá-
skólunum, en lærist ekki í stóru
skólunum. Veit barnið í smáskó-
lanum í dalnum mikið um ófriðinn
í Júgóslavíu, eiturlyfið Krakk eða
Kim il Sung? Vissulega ekki mikið
umfram það sem þau kunna að
hafa séð í sjónvarpi, enda kæra
þau sig sjaldnast um þá þekkingu.
Séu þau hinsvegar spurð um
húsdýrin og þróun tegunda hjá
þeim þá þekkja þau það. Kennslan
um kynfræðslu á sér hliðstæður
sem þau fylgjast stöðugt með hjá
búsmalanum og svona mætti líka
lengi telja.
Ef til vill er stundum stærsta
vandamál smáskólanna, hversu
erfiðlega tekst að halda kennurum
við þá í lengri tíma. Stöðug um-
skipti á starfsliði hafa mikil áhrif
á stöðugleikann í bæði kennslu og
þekkingarvilja barnanna. Umskipti
kennaraliðs, jafnvel á miðju skóla-
ári, verða aldrei talin heppileg.
Én samt verðum við að spyija
okkur sjálf, þá helst af fullri alvöru
og hvort sem við erum kennarar
éða foreldrar, jafnvel nemendur.
Vinnst eitthvað við að útrýma
smáskólunum?
Ljosmynd Mbl./SHÞ.
Kennslustofan í Klúkuskóla. Leiðbeinandi Torfhildur Steingrímsdóttir og nemendurnir fimm.
Höfundur er skólastjóri í
Klúkuskóla og fréttaritari
Morgunblaðsins í
Kaldrananeshreppi.
MORGUNBLAÐIÐ FOSTUDAGUR 15. APRIL 1994
Litli skólinn í dalnum
tttfa«WríO']W'liVí..)i?> Ai>ú\Ai tÁ
Þessi 400 króna miði
gerði eiganda sinn
10.668.717 krónnm ríkari
(tíumilljónirsexhundruðsextíuogáttaþúsundsjöhundruðogsautján)
-lougardaginn 12. mars þegar dreginn var út þrefaldur fyrsti vinningur
|;í ;tti iiiu jjgiíiitfi
Vertumeð
-og nú er hann þrefaldur aftur og röðin gæti verið komin að þér! - draumurínn gseti Orðið 0(f veruleiko !