Morgunblaðið - 23.04.1994, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. APRIL 1994
Að vera með í ráðum
eftir Valgerði
Bjarnadóttur
Samstarfið sem fer fram undir
merkjum Evrópusambandsins er ein
merkilegasta pólitíska tilraun sem
gerð hefur verið. Það er því ekki
að furða þó áhugamenn um stjórn-
mál hafi ákveðnar skoðanir á við-
fangsefninu. Menn skyldu sámt
varast að upphefja eða fordæma
alla starfsemi sem fram fer á sam-
bandsins vegum.
Sumir gera mikið úr miðstjórnar-
valdi framkvæmdastjómar ESB,
sem verði æ meira á kostnað lýð-
ræðis og sjálfstæðis aðildarríkj-
anna. Framkvæmdastjórnin er skip-
uð 17 mönnum, einum frá sjö aðild-
arríkjum og tveim frá fímm stóru
ríkjunum. Ríkisstjómir útnefna
framkvæmdastjórana en eftir að
þeir hafa tekið við embætti em
þeir óháðir ríkisstjómunum, sveija
þess reyndar eið að hafa heildar-
hagsmuni að leiðarljósi í starfi sínu
en ekki hagsmuni einstakra þjóða.
Sérstaða framkvæmdastjórnarinn-
ar felst í því að hún ein hefur til-
lögurétt í þeim efnum sem Rómar-
samningurinn tekur til. Hún hefur
hins vegar ekkert ákvörðunarvald
nema í efnum sem varða reglur um
samkeppnismál.
Ráðherraráð fer með ákvörðun-
arvaldið. Eins og nafnið ber með
sér eiga ráðherrar aðildarríkjanna
sæti í því. Þegar framkvæmdastjórn
hefur samþykkt t.d. tillögu að til-
skipun eða reglugerð er hún send
Evrópuþinginu og ráðherraráði til
umfjöllunar og samþykktar. Evr-
ópuþingið getur lagt til breytingar,
í sumum málaflokkum getur það
stöðvað framgang mála, en í öðrum
„Eins og vænta má í
samstarfi 12 sjálf-
stæðra þjóða eru sjón-
armið oft ólík og
ágreiningur um tillögur
sem eru lagðar fram.
Rauði þráðurinn í sam-
starfinu er að miðla
málum. Menn, sem tala
um seinagang og lítil
afköst, virðast gleyma
því að málamiðlunin er
einn af hornsteinum
samvinnunnar.“
getur það ekki aðhafst þó ekki sé
tekið tillit til tillagna þess. Ráð-
herraráð getur afgreitt tillögur í
málum sem snerta innri markaðinn
með auknum meirihluta, en við
aðra lagasetningu þarf samhljóða
samþykki ráðsins. Ráðherraráðið
getur þó ekki gert breytingar sem
framkvæmdastjómin er andvíg
nema að það sé einróma ákvörðun
ráðsins.
Eins og vænta má- í samstarfi
12 sjálfstæðra þjóða eru sjónarmið
oft ólík og ágreiningur um tillögur
sem eru lagðar fram. Rauði þráður-
inn í samstarfinu er að miðla mál-
um. Menn, sem tala um seinagang
og lítil afköst, virðast gleyma því
að málamiðlunin er einn af hom-
steinum samvinnunnar. Það er ein-
mitt vegna þess að um samstarf
sjálfstæðra ríkja er að ræða, ríkja
sem ætla áfram að vera sjálfstæð,
sem starfið er allt þungt í vöfum
og seinvirkt. Tillögur taka oft mikl-
um breytingum í meðförum ráð-
herraráðsins og sumar tillögur
framkvæmdastjórnarinnar daga
hreinlega uppi.
Cristhoper Tugendhat, Breti sem
átti sæti í framkvæmdastjórninni
snemma á áttunda áratugnum,
skrifaði bók sem heitir „Making
sense of Europe" og kom út árið
1986. Hann líkir starfmu við þraut
Sisyfosar, sem ýtti bjargi upp á fjall,
og þegar toppnum var næstum náð
rann það alltaf aftur niður. Ólíkt
Sisyfosi, sem alltaf mistókst, segir
Tugendhat starfið hafa skilað
árangri við og við sem var hvatning
til að halda áfram. Hann leggur
áherzlu á að menn verði að sætta
sig við að samstarfið gangi hægt
og ekki megi vænta margra stórra
breytinga á skömmum tíma. Maas-
tricht hefur sýnt að Tugendhat
hafði rétt fyrir sér.
Síðustu ár áttunda áratugarins
var mikill blómatími í starfsemi
Evrópubandalagsins. Undirbúning-
urinn að innri markaðnum var í
hámarki. Efnahagsástandið var
gott og væntingar vegna innri
markaðarins gerðu það enn betra.
Viðskiptaheimurinn var ánægður,
sáttmálinn um aðgerðir í félagsmál-
um var samþykktur og verkalýðs-
foringjar urðu ánægðir. Evrópu-
bandalagið var „smart“. Þetta steig
öllum til höfuðs; framkvæmda-
stjórninni, stjórnmálamönnum og
aðilum vinnumarkaðarins. Nú
skyldi keyrt áfram og ekki missa
dampinn, hætta að vera bandalag
og verða ríkjasamband og taka upp
sameiginlegan gjaldmiðil. Stjórn-
málamennirnir fjölluðu um tillögur
um að stefna að myntbandalagi,
viðskiptaheimurinn sagði að það
þýddi ekki að vera að stefna að
Valgerður Bjarnadóttir
einhveiju, það yrði að setja dagsetn-
ingar og tímamörk, hvít-bókin um
innri markaðinn hafði sýnt að það
dygði ekkert annað (ekkert tillit var
tekið til þess að hún fjallaði um
hvernig ætti að uppfylla 30 ára
gömul markmið). Stjórnmálamenn-
irnir, vanir að heyra að allir séu
betur til þess fallnir að stjórna en
þeir, gerðu tilraun til að stjórna
þjóðum eins og fyrirtæki. Forseti
framkvæmdastjórnarinnar, smitað-
ur af ákalli um skilvirkni, setti sam-
an tillögur um að auka vald fram-
kvæmdastjórnarinnar og minnka
völd aðildarríkjanna. Þessar tillögur
voru aldrei lagðar fram, meira að
segja flestir samverkamenn hans í
framkvæmdastjórninni voru þeim
andvígir, en þær láku út. Danir
sögðu stopp, ekki lengra að sinni,
herrar mínir. Þegar menn lögðu við
hlustir kom í ljós að fleiri voru líkt
þenkjandi. Væntanlega hefur þá
einhveijum fundizt sem bjargið
hefði nú runnið niður að fjallsrótum.
En það er munurinn á lýðræðisríkj-
um og alræðisríkjum, að þjóðin
ræður í þeim fyrrnefndu en valdhaf-
arnir í hinum síðarnefndu.
Menn mikla gjarnan fyrir sér hið
mikla bákn sem Evrópusambandið
er og þann starfsmannafjölda; sem
fyllir skrifstofuhallir í Brussey Hjá I
framkvæmdastjórninni sjálfri
starfa 15.000 manns. Fyrir aðrar
aðalstofnanir sambandsins, þ.e.
ráðherraráðið, Evrópuþingið og
Evrópudómstólinn, starfa samtals
tæplega 7.000 manns, ýmist í
Brussel, Lúxemborg eða Strass-
borg. Starfsmannafjöldi fram-
kvæmdastjórnarinnar er oft borinn
saman við fjölda borgarstarfs-
manna í Edinborg, sem mun vera
rétt innan við 17.000. Við íslend-
ingar notum mannfjölda oft sem
mælistiku til hverskonar mælinga.
íbúar Evrópusambandsins eru 340
milljónir. Þær tæpu tuttugu og tvær
þúsundir sem starfa fyrir helztu
stofnanir Evrópusambandsins jafn-
ast á við 17 manna íslenzka skrif-
stofu ef mannfjöldi er notaður til
viðmiðunar.
Ráðum Evrópu verður ráðið inn-
an Evrópusambandsins næstu ára-
tugina. íslenzkir stjórnmálamenn
ákvaðiTa"sínum tfma að fjalla ekki
um samstarf við Evrópusambandið
umfram samninginn um Evrópska
efnahagssvæðið. Sú ákvörðun þjón-
aði auðvitað fyrst og fremst þeim
sem eru andstæðingar þess að við
leitum eftir aðild að Evrópusam-
bandinu. I ljós kemur að ákvörðun-
in jafngildir því að vera ekki með
í ráðum.
Höfundur er viðskiptafræðingur
og starfar hjá EFTA í Brussel.
REIKNILÍKANIÐ
FYRIR FISKFRIÐUN
eftirKristin
Pétursson
Veiðiráðgjöf Hafrannsóknastofn-
unar miðast aðallega við svokallaða
„friðunarkenningu“ — þ.e.a.s.
„draga úr sókn í smáfisk til að
byggja upp stofninn“. Aðalstoð
þessarar kenningar er stórgallað
reiknilíkan með reiknuðum forsend-
um. Nokkrir af göllum líkansins
skuli nefndir:
Gallar reiknilíkansins
1. Fast fæðuframboð. Reiknilík-
anið gerir ráð fyrir föstu fæðufram-
boðin á hvern fisk. I raunveruleik-
anum er fæðuframboð mjög breyti-
legt. Fæðuframboð er ráðandi þátt-
ur um framleiðslugetu Islandsmiða
á þorski hveiju sinni og því er fram-
leiðslan breytileg en ekki föst.
2. Fastur dánarstuðull. Reiknilík-
anið gerir ráð fyrir föstum „nátt-
FORSETAEMBÆTTIÐ telur að
við val á Mareedes Benz 320 L,
eftir útboð sem Ríkiskaup efndi
til um nýja bifreið fyrir forseta
íslands hafi einfaldlega verið
gerð bestu kaupin sem kostur var
á, samkvæmt upplýsingum
Sveins Björnssonar forsetarit-
ara. I útboðsgögnum Rikiskaupa
hafi verið tekið mjög skýrt fram
þó að kaupverð réði miklu þá
yrði ekki horft eingöngu á það.
Framkvæmdastjóri Brimborgar
gagnrýndi kaupin í grein í bílablaði
Morgunblaðsins sl. sunnudag og
benti þar á að verð á Volvo-bifreið,
úrulegum dánarstuðli“ (18 fískar
af hundraði eiga að deyja árlega).
Þessi „dánarstuðull" er í raunveru-
leikanum afar breytilegur en ekki
fastur 18% vegna þess að umhverf-
isskilyrði eru síbreytileg og hafa
bein áhrif á dánarstuðul.
3. Margfeldisábrif. Gallarnir
tveir (nr. 1 og nr. 2) mynda sam-
hliða skekkju þegar umhverfisað-
stæður eru aðrar en „meðaltalsað-
stæður“. Þar sem breytilegar um-
hverfisaðstæður hafa m.a. áhrif á
fæðuframboð til aukningar eða
minnkunar hefur það áhrif á vaxt-
arhraða og dánarstuðul. Slík frávik
margfalda upp skekkju í líkaninu
þegar umhverfisaðstæður eru ekki
skv. einhveiju reiknuðu meðaltali
margra ára.
4. Aðrir umhverfisþættir. Reikni-
líkanið er einstofna fyrir hvern
fiskistofn. Umhverfið skiptir engu
máli s.s. sjávarhiti, stærð annarra
fiskistofna í hafinu, fjöldi sjávar-
sem Brimborg bauð, hafi verið tæp-
ar 5 millj. kr. og talsvert lægra en
á Benz-bifreiðinni, sem var rúmar
5,8 millj. kr. Krafðist Egill skýring-
ar á því af hveiju Benz var valinn
en ekki Volvo.
Bjami Þórólfsson hjá Ríkiskaup-
um, sagði að Brimborg hefði verið
sent svarbréf í seinustu viku og
hann teldí að nú ríkti góð sátt um
málið. Bjamisagði að í útboðsgögn-
unum hefði verið tekið fram að við
val á bifreiðinni yrði ekki eingöngu
horft á verð heldur fleiri hluti sem
skiptu máli og kaupandi hafí talið
að þetta væru bestu kaupin.
spendýra eða sjófugla. Ekkert af
þessu hefur áhrif á ráðgjöf reikni-
líkansins.
Skelfilegar afleiðingar
Samkvæmt framansögðu eru
meiri líkur á því, að notkun reikni-
líkansins leiði til minnkunar fiski-
stofna í stað uppbyggingar þegar
umhverfisskilyrði versna, en eru
ekki skv. reiknuðum meðaltölum
margra ára. Hafa skal hugfast að
„meðaltalsástand“ margra ára, er
nær aldrei til staðar þar sem um-
hverfisskilyrði eru ýmist í upp-
sveiflu eða niðursveiflu.
Þegar umhverfísskilyrði versna
(niðursveifla) ráðleggur reiknilíkan-
ið áfram „þvingaða uppbyggingu“
(byggja upp stofninn). Þetta veldur:
Auknu sjáífáti, minnkandi vaxtar-
hraða, lækkaðri meðalvigt eftir
aldri, hækkaðri dánartíðni og
þorskstofninn minnkar. Þegar svo
í ljós kemur að „uppbyggingin“
mistókst (reiknaður fiskur finnst
ekki í næsta togararalli) túlkar
reiknilíkanið að „of mikill sóknar-
þungi“ hafí valdið því að þorsk vant-
ar í „bókhald" reiknilíkansins. í
raunveruleikanum virðist þetta hafa
verið að gerast hér við land sl. átta
ár. Þorskveiðin hefði að öllum lík-
indum getað verið mun meiri.
í raunveruleikanum „regulerar“
náttúran sig sjálf. Ef við drögum
úr veiði dregur úr vaxtarhraða og
niðursveifla fer fyrr af stað. Þetta
gerist því fæðuframboð takmarkar
framleiðslu hafsins á þorski. Við
niðursveiflu í umhverfísskilyrðum
getur aukin veiði minnkað sjálfát
og lækkað dánartíðni og er því ekki
aukin áhætta heldur minnkuð.
Vegna hagstæðra umhverfisskil-
yrða að undanförnu og aukins
fæðuframboðs, er þorskstofninn
stærri nú en reiknilíkanið viður-
Kristinn Pétursson
„Alvarlegasti hluti
þessa máls er hins veg-
ar sá að blaðafulltrúar
reiknilíkansins (kerfis-
ins) munu líklega ekki
skilja alvöru málsins í
heild fyrr en þeir verða
sjálfir gjaldþrota og
atvinnulausir vegna
þessa reiknaða gervi-
heims.“
kennir þar sem allt miðast við
„reiknuð meðaltöl“. Mikil þorsk-
gengd á grunnslóð er þar að auki
einskis metin í mælingum á stærð
þorskstofnsins. Menn virðast hel-
frosnir í reiknuðum stellingum.
Undanfarin fjögur ár hefur verið
veitt um 40% af stofnstærð.
Ákvörðun á yfirstandandi fískveiði-
ári var hins vegar einungis 27% af
stofnstærð (175 þús. tonn) vegna
hræðsluáróðurs veiðiráðgjafa út frá
reiknuðum forsendum en ekki
raunverulegum.
Hækkun þorskkvóta nú í 40% af
stofnstærð (252 þús. tonn) er aukn-
ing um 77 þúsund tonn og er minni
„áhætta“ en veiði áranna 1990-
1993. Aukning afla um 77 þús.
tonn myndi skila 10 milljarða gjald-
eyristekjum (20 milljarða þjóðar-
tekjum) og er beinlínis bráðnauð-
synleg út frá markaðsmálum þorsk-
markaða, stöðu atvinnulífsins, til
að eyða atvinnuleysi og koma í veg
fyrir endanlega eyðileggingu íjölda
sjávarþorpa. Aukning þorskkvóta
nú er líka mikilvæg fyrir komandi
ár því söfnun á þorski virðist alltaf
hafa leitt til minnkunar þorsk-
stofnsins til lengri tíma litið. Tíma-
bundin uppsveifla í dag stækkar
stofninn — en sé stækkunin ekki
veidd — þá fara líkur vaxandi á
auknu sjálfáti — byltingin étur
börnin sín, og nýliðun versnar aftur.
Hafrannsóknastofnun hefur
mælt sjálfát þorsks (haustið 1985)
40 þúsund tonn á mánuði. Nú eru
veiðiráðgjafar og yfirmenn þeirra
að tala (í alvöru) um að ekki megi
auka veiði landsmanna um nokk-
urra vikna át þorsksins úr eigin
stofni vegna reiknaðrar „áhættu“ í
ónýtu reiknilíkani.
Fiskveiðistjórn með einfaldri
sóknarstýringu hentar uppbygg-
ingu fiskistofna og þjóðarhagsmun-
um langtum betur en núverandi
veiðistjórn með vísan til þeirra stað-
reynda sem hér hafa verið raktar
og reynslunnar á árunum 1973-
1980. Það er engin hætta fólgin í
því að veiða eins og náttúran gef-
ur. Fullyrðingar um „hættu-
ástand“ í „svörtu skýrslunni“
(okt. 1975) reyndist marklaust
bull.
Alvarlegasti hluti þessa máls er
hins vegar sá að blaðafulltrúar
reiknilíkansins (kerfisins) munu lík-
lega ekki skilja alvöru málsins í
heild fyrr en þeir verða sjálfir gjald-
þrota og atvinnulausir vegna þessa
reiknaða gerviheims. Sá tími kemur
þegar reiknilíkanið verður búið að
reikna íslenskan sjávarútveg í svip-
aða stöðu og reiknilíkanið reiknaði
sjávarútveg í Kanada á.
Höfundur er fiskverkandi.
Forsetaembættið
Bestu kaupin voru gerð