Morgunblaðið - 23.04.1994, Side 16

16 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. APRÍL 1994
„Við höfum fengið
allt fyrir ekkert“
(JÓN BALDVIN HANNII
HANNIBALSSON)
Fyrri grein
eftir Hauk Helgason
í.
Á vormánuðum 1962 ritaði ég
að beiðni Alþýðusambands íslands
fræðslurit um ísland og Efnahags-
bandalag Evrópu. í formálsorðum
að þessu riti sagði þáverandi for-
seti ASÍ, Hannibal Valdimarsson,
þessi orð m.a.
„Það er sannfæring mín, að Is-
land eigi hvorki að sækja um fulla
aðild, né aukaaðild að Efnahags-
bandalagi Evrópu. Það verður ekki
aftur tekið, ef gróðaþyrstu auð-
magni Evrópu verður stefnt á lítt
numdar auðlindir íslands. Ég heiti
á þjóðina að kynna sér þetta stærsta
mál íslenskra stjórnvalda vandlega
- forðast að láta blekkja sig -
hefja málið langt yfir alla flokka
og krefjast þess, að það verði ekki
afgreitt án þess að þjóðin verði
áður spurð, annað hvort með þjóð-
aratkvæðagreiðslu eða beinum al-
þingiskosningum, sem fyrst og
fremst snúist um þetta mál.“
Þessi orð hins mæta stjórnmála-
manns voru orð í tíma töluð. Þáver-
andi ríkisstjórn Sjálfstæðisflokksins
og Alþýðuflokksins vildi að Island
sækti um aðild - eða aukaaðild -
að Efnahagsbandalagi Evrópu og
voru það einkum kratar sem lögðu
mikið kapp á málið. Mikil mótmæla-
alda reis með þjóðinni og ríkis-
stjórnin varð að láta í minni pok-
ann. hún heyktist og hætti við
áform sín.
Það er kaldhæðni örlaganna að
nú skuli það vera sonur Hannibals,
Jón Baldvin, sem þrem áratugum
síðar er aðalhvatamaður þess að
„gróðaþyrstu auðmagni Evrópu
verði stefnt á lítt numdar auðlindir
íslands“ og jafnframt sá maðurinn
sem í hittifyrra barðist harðast
gegn því á Alþingi „að þjóðin verði
áður spurð“.
Þegar litið er yfir ferli samnings-
ins um þátttöku íslands í EES sést
vel að Jón Baldvin hefur ráðið ferð-
inni allt frá því að samningsumleit-
anirnar hófust. Markmið hans var
og er að ísland verði aðili að Efna-
hagsbandalagi Evrópu sem nú er
kallað Evrópusambandið.
Til þess að ná settu marki hefur
hann einskis svifist, hann hefur
beitt brögðum og blekkingum og
margoft hefur hann sagt þjóðinni
ósatt. Fyrirsögn þessarar greinar:
„Við höfum fengið allt fyrir ekkert"
eru þau ósannindi hans sem lengst
munu lifa í sögu þjóðarinnar.
Þar sem Jón Baldvin var utanrík-
isráðherra var ekki nema eðlilegt
að hann yrði oddamaður þjóðarinn-
ar í samningum sem hófust í mars
1989, en umboð hans var mjög tak-
markað.
Á hinn bóginn kom fljótlega í
ljós að hann hélt óeðlilega á málum.
Hann hafði ekki samráð við aðra
ráðherra ,í ríkisstjóminni, þegar
hann var spurður á ríkisstjóm-
arfundum um gang mála gaf hann
óljós og loðin svör.
Ekki hafði Jón Baldvin heldur
samráð við utanríkismálanefnd eins
og honum var skylt og lög segja
til um,
í nóvember 1989 var svo komið
að ríkisstjórnin eða réttar sagt ráð-
herrar Framsóknar og Alþýðu-
bandalagsins sáu sig tilneydda að
gera sérstaka samþykkt um „að
náið samstarf verði haft innan rík-
isstjómarinnar og við utanríkis-
málanefnd á öllum stigum málsins“.
Við þessari samþykkt skellti Jón
Baldvin skolleyrum og hélt áfram
að leika lausum hala, sótti jafnvel
í sig veðrið og lagði til að hann
fengi ótakmarkað umboð til samn-
inga. Þá loksins spyrnti meirihluti
ríkisstjómarinnar við fæti og synj-
aði þessari málaleitan.
Þá sneri Jón Baldvin við blaðinu
og hóf leynilegar viðræður við Dav-
íð Oddsson um myndun nýrrar ríkis-
stjórnar ef Sjálfstæðisflokkurinn og
Alþýðuflokkurinn fengju meirihluta
í kosningum til Alþingis 1991. Jóni
Baldvin var ljóst að ráðherrar Sjálf-
stæðisflokksins yrðu lausari í taumi
- enda varð sú raunin.
Fimm dögum eftir að ríkisstjórn
Davíðs Oddssonar var mynduð fékk
Jón Baldvin fullt og ótakmarkað
umboð til samninga!
Auðvitað er það ljóst að Jón
Baldvin hefur ekki staðið einn að
verki þegar ísland er nú illu heilli
orðið aðili að EES. Allir þingmenn
krata og nær því allir þingmenn
Sjálfstæðisflokksins studdu hann
og er svo að sjá að sumir þeirra
hafi verið eins og viljalaus verkfæri
í höndum hans. Dyggustu stuðn-
ingsmenn Jóns Baldvins í Sjálfstæð-
isflokknum voru þeir Davíð Odds-
son og Bjöm Bjarnason.
2.
Ég ætla í tveim greinum að rifja
upp það helsta sem komið hefur á
daginn í Evrópu-málunum á und-
anfömum ámm. Að mínu viti er
slík upprifjun nauðsynleg því oft
falla atburðir í gleymsku.
Allt frá því að EES-samningur-
inn kom til skjalanna hér á landi
hefur því verið haldið fram af EES-
sinnum að hann snerist eingöngu
um verslun og viðskipti.
Þannig skrifaði Björn Bjarnason
í Flokkstíðindi í nóvember 1991: „í
fyrsta lagi felur samningurinn ekki
í sér afsal á fullveldi íslands. Hann
snýst um verslun og viðskipti
(Auðkennt af HH. Tilvitnun úr
Morgunblaðinu 13. nóv. 1991).
Þessi orð Björns Bjarnasonar em
ósönn. Þau em helber ósannindi.
Það er að vísu rétt að í samningn-
um er fjallað um verslun og við-
skipti en megininntak hans snýr að
fullveldi og sjálfstæði íslensku þjóð-
arinnar. Það er mergurinn málsins.
í ræðu sem Jacques Delors, for-
maður framkvæmdastjórnar EB,
flutti 17. janúar 1989 sagði hann
m.a.:
„Evrópubandalagið er annað og
meira en stórt markaðssvæði. Það
er landamæralaust efnahags- og
samfélagssvæði, sem stefnir í að
verða stjórnmálaleg heild.“
Hluti af þessari ræðu er birtur í
plöggum Evrópustefnunefndar Al-
þingis frá árinu 1990 og má því
ætla að þeir 31 þingmenn sem guldu
jáyrði við EES-samningnum hafi
vitað hvað þeir vora að gera með
atkvæði sínu.
EB byggir tilveru sína á Rómar-
sáttmálanum, en þar skiptir hið
svokallaða fjórfrelsi meginmáli.
Ákvæðin um þetta fjórfrelsi í sátt-
málanum eru tekin óbreytt í EES-
samninginn og er því ljóst að það
er ekki eðlismunur á EB og EES -
heldur aðeins stigmunur. Með þátt-
Haukur Helgason
„Þegar litið er yfir ferli
samningsins um þátt-
töku íslands í EES sést
vel að Jón Baldvin hef-
ur ráðið ferðinni allt
frá því að samningsum-
leitanirnar hófust.
Markmið hans var og
er að Island verði aðili
að Efnahagsbandalagi
Evrópu sem nú er kall-
að Evrópusambandið.“
töku í EES skuldbinda íslendingar
sig til að opna landið fyrir óheftum
markaði vöruviðskipta, óheftum at-
vinnu- og búseturétti allra íbúa
aðildarríkjanna, óheftum fjár-
magnsmarkaði innan svæðisins og
hverskonar þjónustu.
Með öðrum orðum: Með aðild
okkar íslendinga að EES afsölum
við rétti okkar til sjálfsákvörðunar
í málum sem varða flutninga á fjár-
magni, þjónustu, vöru og fólksflutn-
ingum á milli EES-ríkjanna.
Með EES-samningnum fengu
370 milljónir Evrópubúa rétt til at-
vinnu og búsetu og til að stofna
og reka fyrirtæki hér á landi.
Með samningnum opnast mögu-
leiki fyrir útlendinga til að ná tang-
arhaldi á íslenskum náttúmauðlind-
um, til að kaupa jarðir hér á landi
og hlunnindi sem þeim tengjast, til
að kaupa upp starfandi fyrirtæki,
fiskvinnslustöðvar svo nokkur dæmi
séu tekin.
Það er vel þekkt fyrirbæri í EB
- og verður einnig í EES - að fjár-
sterkir aðilar í einu landinu kaupi
upp fyrirtæki í öðru landi. Þannig
er nú svo komið í Portúgal að mik-
ill hluti af efnahagslífinu er kominn
í greipar þýskra auðhringa sem eiga
banka og vátryggingafélög, hótel
og baðstrendur og margt margt
fleira.
í þessu sambandi vil ég vitna til
orða sem dr. Sigmundur Guðbjarn-
arson, þáverandi rektor Háskóla
íslands, sagði í einni af kveðjuræð-
um sínum við brautskráningu stúd-
enta:
„ ... ég hef áhyggjur af því að
menn átti sig ekki á því hvað fyrir-
tækin eru orðin risavaxin sem eru
að kaupa upp heilu atvinnugrein-
arnar. Ég vík að einu fyrirtæki sem
ég þekki aðeins til. Þetta fyrirtæki
starfar í sextán löndum Evrópu, í
Bandaríkjunum, Kanada, Ástralíu
og í 40 löndum í Asíu. Starfsmenn
þess eru yfir 300.000 og veltan á
síðasta ári yfir 2.000 milljarðar ísl.
króna sem eru tuttuguföld fjárlög
íslenska ríkisins. Fyrirtækið keypti
á síðasta ári 55 fyrirtæki og mörg
þeirra eru vel þekkt. Þetta fjölþjóða-
fyrirtæki er ráðandi á matvæla-
markaði Evrópu og mjög stórt á
ýmsum öðmm sviðum. Það kemur
mjög víða við undir ýmsum nöfnum
í ýmsum löndum. Það rekur fisk-
verslanir og fiskveitingastaði um
alla Evrópu og selur auk þess fisk
í Bandaríkjunum og Japan og rekur
laxeldi í Skotlandi svo eitthvað sé
upgtalið."
Ég vísa líka til ummæla Sigur-
jóns Jónssonar, framkvæmdastjóra
í Stykkishólmi. Hann segir svo í
bréfi í Morgunblaðinu 19. mars sl.:
„Undirritaður rekur' fiskvinnslu og
útgerð í Stykkishólmi og er vel
kunnugt um þá ásókn í auðlindir
okkar og hef fengið nokkur tilboð
erlendis frá um fjármagn til fyrir-
tækis míns gegn því að ég skuld-
bindi mig til að selja þeim sömu
aðilum alla mína framleiðslu. Að
sjálfsögðu hef ég hafnað öllum slík-
um tilboðum ... Eins og alþjóð veit
þá er staða íslenskra sjávarútvegs-
fýrirtækja svo slæm nú að útlend-
ingar þyrftu að leggja fram mjög
lítið fé til þess að ná afgerandi tök-
um á sjávarútvegi okkar.“
Af þessu sem nú var sagt er ljóst
að mikil hætta er á að þýðingar-
miklar atvinnugreinar okkar íslend-
inga komist í hendur fjársterkra
útlendinga.
3.
Með EES-samningnum er löjg-
gjafarvald Alþingis skert. Við Is-
lendingar þurfum að taka á einu
bretti við tveimur þriðju hlutum af
löggjöf EB. Þessi EB löggjöf nær
yfír meir en 10.000 síður miðað við
uppsetningu á lagasafni eða ferfalt
stærra en íslenska lagasafnið sem
gilti áður en við urðum aðilar að
EES. Einmitt þessá dagana er ver-
ið að leggja fyrir Alþingi hlut af
þessari löggjöf EB, sex eða sjö
bækur svo þykkar og þungar að
borð þingmanna svigna. Margt
furðulegt er í þessum lögum, m.a.
er fjallað um járnbrautir og skipa-
skurði svo dæmi sé tekið.
Við þetta bætist að framvegis
mun Alþingi þurfa að samþykkja
ný EB-lög á hveiju ári - sennilega
í tugatali. Alþingi verður ekki heim-
ilt að breyta eða fella þessi væntan-
legu lög.
Löggjöf EES hefur forgang ef
hún rekst á við innri löggjöf hinna
einstöku ríkja eða eins og Gunnar
G. Schram prófessor sagði á sínum
tíma í útvarpserindi: „Lög einstakra
ríkja verða að víkja.“
Af því sem nú var sagt sést að
að sumu leyti verður Alþingi að
hálfgerðri afgreiðslustofnun, verður
ekki svipur hjá sjón.
Með EES-samningnurn er ís-
lenska dómsvaldið skert. í vissum
tilskildum málum verðum við Is-
lendingar að hlíta úrskurðum EES-
dómstólsins, en þessi dómstóll er
einskonar útibú frá EB-dómstólnum
í Lúxemborg. Dómarar frá síð-
artalda dómstólnum eru í meirihluta
í EES-dómstólnum.
Niðurstöðum þessa EES-dóm-
stóls verður ekki áfrýjað til æðra
dómstigs - nema í einstökum und-
antekningartilfellum. Hæstiréttur
íslands verður því ekki lengur
æðsta dómstig okkar íslendinga í
tilgreindum málum. í vissum tilfell-
um þyrftum við að leita réttar okk-
ar hjá mönnum úti í Lúxemborg!
4.
Sem kunnugt er er stjórnarskrá
íslands gmndvallarlöggjöf þjóðar-
innar. Þessi löggjöf nýtur sérstakr-
ar friðhelgi, ef svo mætti að orði
komast. Þannig eru allir alþingis-
menn - strax í upphafi ferils síns
á Alþingi - látnir leggja eið út á
eða gefa drengskaparheit um að
þeir í hvívetna muni starfa á Al-
þingi í samræmi við stjórnarskrána.
I 2. grein stjómarskrárinnar seg-
ir svo:
„Alþingi og Forseti Islands fara
saman með löggjafarvaldið. Forseti
og önnur stjómarvöld samkvæmt
stjórnarskrá þessari og öðmm
landslögum fara með framkvæmda-
valdið. Dómendur fara með dóms-
valdið."
Strax í upphafí viðræðnanna um
þátttöku íslands í EES kom sú
spurning hvort hugsanlegur EES-
samningur bryti í bága við stjórn-
arskrána. Til þess að ganga úr
skugga um þetta efnisatriði lögðu
nokkrir þingmenn á sínum tíma
fram tillögu á Alþingi um að kosin
yrði nefnd hlutlausra aðila: Tveir
frá Háskóla íslands, tveir frá Dóm-
arafélaginu og tveir frá Lögfræð-
ingafélagi íslands. Jón Baldvin var
andvígur þessari tillögu en skipaði
þess í stað einkanefnd sína. í þess-
ari einkanefnd voru fjórir löglærðir
menn, tveir þeirra höfðu áður unnið
Lýðveldisgangan 2. áfangi
Hraunsholtslæk-
ur - Elliðavatn
eftir Tómas
Einarsson
Sunnudaginn 24. apríl verður
genginn 2. áfangi Lýðveldis-
göngu Ferðafélags íslands.
Fyrsta áfanga lauk við
Hraunsholtslæk í Garðabæ og
nú verður haldið þaðan áleiðis
að Elliðavatni um hlaðið á Vífils-
stöðum. Sá bær er kenndur við
Vífíl, annan þræla Ingólfs Arnar-
sonar, er fundu öndvegissúlur
hans sem frægt er. Fyrir það gaf
Ingólfur honum frelsi. Sam-
kvæmt fornum bókum gerðist
Vífill hinn merkasti bóndi og út-
gerðarmaður og má telja hann
brautryðjanda að sjósókn á þessu
svæði. Við hann er Vífilsfel!
kennt. Árið 1910 var byggður
spítali fyrir berklasjúklinga á
Vífilsstöðum, en þegar þeirri
veiki hafði verið útrýmt var spít-
alinn gerður að almennu sjúkra-
húsi og nú dvelja þar einkum
sjúklingar sem þjást af sjúkdóm-
um í öndunarfærum.
Leiðin liggur nú frá Vífílsstöð-
um eftir svonefndum Flótta-
mannavegi, austan við Rjúpna-
hæð Qg að Elliðavatni. Skammt
frá bænum er Vífilsstaðavatn.
Þaðan fellur Hraunsholtslækur.
Elliðavatn er um það bil 2 fer-
kílómetrar að flatarmáli. Það er
gmnnt, 2 metrar þar sem dýpið
er mest. Tangi gengur út í vatn-
ið sunnanvert. Heitir hann Þing-
nes, þingstaður Kjalarnesþings
til forna og enn má greina þar
rústir af hinum fornu búðum.
Við suðausturhorn vatnsins er
býlið EUiðavatn, fyrrúm stærsta
býlið um þessar slóðir. Var það
ekki síst vegna gjöfulla engja,
sem vora meðfram vatninu. En
um 1930 var byggður stíflugarð-
ur við útfall vatnsins vegna vatn-
smiðlunar, og þá hækkaði vatns-
borðið. Hæsti hluti Þingness varð
að hólma og engjamar fóra í kaf
að mestu. Ágæt silungsveiði er
í Elliðavatni.
Benedikt Sveinsson faðir Ein-
ars skálds, bjó á Elliðavatni á
7. áratug síðustu aldar og þar
fæddist Einar árið 1864. Og enn
stendur steinhúsið, sem Benedikt
reisti, eitt hið fyrsta sinnar teg-
undar hérlendis. Nú er jörðin í
eigu Rafmagnsveitu Reykjavíkur
en er í umsjón Skógræktarfélags
Reykjavíkur. Þar býr nú umsjón-
armaður Heiðmerkur. Brottför
er í ferðina frá Umferðarmiðstöð-
inni, austanmegin kl. 13, en
hægt er að taka rútuna á leiðinni.
(Aðalheimild: íslandshandbókin).
Höfundur er kennari.