Morgunblaðið - 23.04.1994, Page 28

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. APRÍL 1994
JMtoguiiftlfiMft
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
NATO setur Serbum
úrslitakosti
Fastafulltrúar Atlantshafs-
bandalagsins (NATO)
samþykktu á fundi í Brussel í
gær að setja Serbum úrslita-
kosti vegna árása þeirra á borg-
ina Gorazde í Bosníu. Hafi Serb-
ar ekki dregið sveitir sínar í
þriggja kílómetra fjarlægð frá
borginni á miðnætti aðfaranótt
sunnudagsins verða gerðar á
þá loftárásir. Það sama á við
ef Serbar ráðast á friðargæslu-
liða Sameinuðu þjóðanna eða
hindra sjúkraflutninga frá borg-
inni. Hvort að Serbar hlýti þess-
um skilmálum á eftir að koma
í ljós. Sprengjukúlum rigndi yfir
Gorazde á meðan á fundinum í
Brussel stóð og urðu flótta-
mannabúðir á vegum Rauða
krossins meðal annars fyrir
skoti.
Þetta eru harkalegustu við-
brögð sem umheimurinn hefur
sýnt frá því að styrjöldin í fyrr-
verandi Júgóslavíu hófst árið
1991 enda hefur sú grimmd,
sem Serbar hafa sýnt í baráttu
sinni gegn múslimum, vakið upp
óhug um allan hinn siðmennt-
aða heim. A þeim þremur vik-
um, sem liðnar eru frá því að
Serbar hófu sókn sína að
Gorazde, hafa um fimm hundr-
uð manns fallið og fimmtán
hundruð særst. Einungis á
fímmtudag létu 97 lífið í árásum
Serba.
Grimmdarverk undanfarinna
daga eru þó ekkert einsdæmi.
Frá upphafi hefur legið ljóst
fyrir að markmið Serba með
vígaferlunum væri að mynda
eins konar Stór-Serbíu, þar sem
ekkert rými er fyrir önnur
þjóðabrot. Það hefur líka legið
í augum uppi að þeir svífast
einskis til að ná því markmiði.
Reglulega hafa borist fréttir af
skipulögðum fjöldanauðgunum
á múslimskum stúlkum, mark-
vissri eyðileggingu á kirkjum í
Króatíu, þjóðernishreinsunum
og fjöldamorðum. Heilu þorpin
hafa verið jöfnuð við jörðu og
hver einasti íbúi þeirra myrtur.
Það er í sjálfu sér ekkert
nýtt við hryllinginn í Gorazde.
Það sem er helst nýtt er sá
dæmalausi hroki sem Serbar
hafa sýnt Sameinuðu þjóðunum
og alþjóðlegum sáttasemjurum
á undanförnum dögum. Jafnvel
Rússum, sem helst hafa sýnt
málstað Serba samúð, virðist
vera ofboðið. Lýsti sendimaður
þeirra, Vítalíj Tjúrkín aðstoðar-
utanríkisherra, yfír að hann
hefði aldrei á ævi sinni upplifað
jafn mörg svikin loforð og í
samskiptum sínum við Serba á
undanfömum dögum.
Það hefur lítið upp á sig leng-
ur að gera greinarmun á Serb-
um og Bosníu-Serbum. Hernað-
ur Bosníu-Serba er ekki ein-
angrað fyrirbrigði heldur liður
í áætlunum stjórnvalda í
Belgrad um Stór-Serbíu. Þeir
munu ekki láta staðar numið
við Gorazde heldur líklega beina
kröftum sínum næst að öðrum
bæjum í austurhluta Bosníu,
s.s. Srebrenica. Þá er hætta á
að þeir muni á ný heija hernað
á hendur Króötum og loks Alb-
önum í sjálfstjórnarhéraðinu
Kosovo. Ef það gerist er hætta
á að Albanir og jafnvel Grikkir
blandist inn í átökin og að alls-
herjarstyijöld bijótist út á Balk-
anskaga.
Það er ólíklegt að úrslitakost-
ir NATO muni nokkru breyta
um þróun mála. Vissulega hörf-
uðu Serbar frá Sarajevo er þeim
var hótað loftárásum. Þar höfðu
þeir hins vegar náð fram öllum
sínum helstu hernaðarmarkmið-
um. Þeir létu ekki staðar numið
við Gorazde þrátt fyrir að her-
þotur NATO gerðu loftárásir í
þrígang og raunar bendir
reynslan til þess að lofthernaður
muni gera takmarkað gagn í
baráttunni gegn Serbum. Hót-
anir um loftárásir og yfirlýsing-
ar um „griðasvæði“ fyrir músl-
ima sýnast í reynd verða mark-
laust hjal.
Aðildarþjóðir Evrópusam-
bandsins, NATO og Sameinuðu
þjóðanna eru hins vegar ekki
reiðubúnar að lýsa Serbum stríð
á hendur. Engin þjóð er reiðubú-
in að senda það mikla herlið til
Bosníu, sem nauðsynlegt er, ef
breyta á vígstöðunni í landinu.
Aðstæður eru allt aðrar og
flóknari en í Persaflóastríðinu.
Hernaður í Bosníu yrði lang-
dreginn og mannfall gífurlegt.
Hvorki ESB-ríkin né Bandaríkin
telja þá mannfórn réttlætan-
lega.
Það má jafnvel draga í efa
að Atlantshafsbandalagið sé
reiðubúið að gera alvöru úr hót-
uninni um loftárásir. Slíkt kynni
að stofna lífi þúsunda ungra
friðargæsluliða í Bosníu í hættu
og leiða til hefndaraðgerða
Serba gegn óbreyttum borgur-
um eða starfsfólki hjálparstofn-
ana. Sveitir Sameinuðu þjóð-
anna voru sendar til Bosníu til
að gæta friðar en ekki til að
koma á friði eða heyja styijöld
gegn Serbum. Það er því ekki
síður skylda SÞ og NATO að
tryggja öryggi þeirra.
Þess vegna munu Serbar lík-
lega lítið mark taka á hótunum
NATO eða annarra alþjóða-
stofnana. Þeir vita af reynslunni
að ekkert verður gert til að
stöðva einn mesta harmleik í
Evrópu frá því að síðari heims-
styijöldinni lauk.
Lögfræðingnr Samkeppnisstofnunar um samning kau
Bankarnir vissu um óli
viðræðnanna við kauj
FORSVARSMAÐUR viðskiptabankanna fékk boðsendar niðurstöð-
ur Samkeppnisstofnunar að morgni mánudagsins 18. apríl, þar
sem mælst er til þess að viðræðum við kaupmenn um debetkort
verði hætt, þar sem þær stangist á við samkeppnislög, segir Páll
Asgrímsson, lögfræðingur Samkeppnisstofnunar. Næsta dag boð-
uðu bankar og kaupmenn til blaðamannafundar til að kynna sam-
komulag þeirra um greiðsluskiptingu á kostnaði við debetkort,
sem gengið var frá á mánudag og þriðjudagsmorgun. Halldór
Guðbjarnason, bankastjóri Landsbanka og formaður RÁS-nefnd-
ar, sagði í samtali við Morgunblaðið á fimmtudag að slík ábend-
ing hefði aldrei borist viðskiptabönkunum. Samkeppnisstofnun
mun senda frá sér á mánudag formlegan úrskurð um samkomu-
lag banka og greiðsluviðtakenda og samráð viðskiptabanka.
Páll segir að afskipti Samkeppnis-
stofnunar af tilurð og framkvæmd
debetkortakerfisins hafi byijað
snemma í desember sl. þegar stofn-
unin fékk erindi frá ASÍ, BSRB og
Neytendasamtökunum, þar sem hún
var beðin um að kanna tiltekna
þætti í samstarfi bankanna um deb-
etkortakerfið og hvort að meint sam-
ráð stangaðist á við lög. „Strax þá
fengu viðskiptabankarnir, Samband
íslenskra sparisjóða og greiðslu-
kortafyrirtækin, bréf þessara aðila
til umsagnar. Svar þeirra barst
snemma í janúar, þar sem þeir
skýrðu sín sjónarmið," segir Páll.
„Að því loknu, eða 9. febrúar, tókum
við saman greinargerð undir heitinu
Samstarf bankanna um debetkort
og sendum sömu aðilum til umsagn-
ar, þar sem meðal annars var tekið
á samstarfi þeirra vegna sameigin-
legrar kynningar, markaðssetningar
og ýmislegs sem við töldum benda
til samráðs um verðlagningu á þjón-
ustunni. Það var nokkur dráttur á
viðbrögðum við þessari greinargerð
okkar, en við fengum svar frá þeim
21. mars í formi sameiginlegrar
greinargerðar frá viðskiptabönkun-
um og Sambandi íslenskra spari-
sjóða. I millitíðinni höfðum við hald-
ið fundi með þessum aðilum í tví-
gang. Við tókum tillit til nokkurra
ábendinga sem komu fram í þeirra
svari, og sendum viðskiptabönkun-
um og sparisjóðum síðan lokaniður-
stöður okkur. Gengið var frá henni
og hún dagsett síðdegis föstudaginn
15. apríl, en hún var síðan boðsend
forsvarsmanni bankanna að morgni
mánudagsins 18. apríl. Niðurstöð-
urnar voru í meginatriðum sam-
hljóða því sem birtist frá Samkeppn-
isstofun á_ miðvikudaginn, en ögn
fyllri þó. í greinargerðinni frá 15.
apríl var mælst til þess að viðræðum
við greiðsluviðtakendur yrði hætt, á
þeim forsendum að þær stönguðust
á við samkeppnislög. Sömu ábend-
ingar höfðu áður komið fram í við-
ræðum okkar við bankanna, en ekki
með formlegum hætti fyrr en með
bréfinu dagsettu 15. apríl. Daginn
eftir að þeir fengu bréfið í hendur,
boðuðu viðskiptabankarnir til blaða-
mannafundar og kynntu samkomu-
lagið við kaupmenn."
Á fundi með forsvarsmönnum
bankanna degi síðar, 20. apríl,
gengu fulltrúar Samkeppnisstofnun-
ar eftir skýringum á samkomulaginu
við kaupmenn í ljósi forsögu máls-
ins. Páll segir að þær skýringar
hafi verið gefnar að um óundirritað
og óformlegt rammasamkomulag
væri að ræða. Páll segir hins vegar
einu gilda hvort að samkomulagið
sé formlegt eða óformlegt, það falli
í báðum tilvikum undir samkeppnis-
lög.
„ Jákvæð áhrif
samkeppnishamla“
í niðurstöðum Samkeppnisstofn-
unar er samkomulag viðskiptabanka
og kaupmanna lýst ógilt á grund-
velli 10. greinar samkeppnislaga,
sem hljóðar á þann veg að „samning-
ar og samþykktir, hvort heldur þær
eru bindandi eða leiðbeinandi, og
samstilltar aðgerðir milli fyrirtækja
á sama sölustigi eru bannaðar þegar
þær lúta að eða er ætlað að hafa
áhrif á: (a) verð, afslætti eða álagn-
ingu; (b) skiptingu markaða eftir
svæðum, eftir viðskiptavinum, eða
Bankastjóri um bréf i;
Bréfið im
ekki áben(
ólögmæti
HALLDÓR Guðbjarnason, banka
RÁS-nefndar, segir að bréf Samke
um um miðjan dag 18. apríl, og 1
heima hjá sér að kvöldi sama da
RÁS-nefndar á þriðjudags- eða n
búið að ganga frá samkomulagi v
hafi bréfið eingöngu innihaldið
bankanna og stofnunarinnar eftir
ar um að samstarf banka og kaupi
islög. „Eg minnist ekki neinna skr
það að viðræður okkar við kaupmei
Eíntala og fleirtala
eftir Kristján
Karlsson
í Morgunblaðinu 19. þ.m. víkur
Helgi Hálfdanarson sér að kvæði
Steins Steinarr, Til minningar um
misheppnaðan tónsnilling, í grein
sem heitir Vort líf, vort líf. Hann
kallar það meðal annars „nístandi
gys“, „smekkleysu“, „naglaskaup"
og segir: „Með vafasömum rétti
hefur verið reynt að kalla þetta gys
„góðlátlegt“, og gerir það tóninn í
kvæðinu einungis naprari.“ (Ég
kem aftur að þessum tóni.)
Greinin er bannfæring og tekur
þessvegna ekki aðeins til kvæðsins
heldur allra sem nærri því hafa
komið: tónskáldsins sem gerði við
það lag, söngvara sem leyfa sér að
fara með það, ríkisútvarpsins sem
gerir það sér til „vansæmdar að
troða þessu upp í eyru þjóðarinn-
ar.“ Eins og vænta má af syndugum
manni hefi ég mikinn hug á að
komast á þennan lista.
Auðvitað er kvæðið hvorki napur-
legt né góðlátlegt og ekki heldur
gys. Til sahnindamerkis um þetta
vil ég leyfa mér að minna Helga
Hálfdanarson og aðra sem kynnu
að vera sama sinnis á fornafnið
„vér“ sem gengur í gegnum kvæð-
ið. Steinn notar hvergi eintölu þessa
fornafns í kvæðinu, hann segir
hvergi ég, þú eða hann. Með öðrum
orðum, hann er frá fyrstu línu
kvæðisins Vort líf, vort líf að tala
í einu og sama orðinu um tvo menn,
að minnsta kosti: sjálfan sig og
hinn látna. En hversvegna „vér“
en ekki „við“? í raun og veru fjallar
Steinn Steinarr
kvæðið um hlutskipti listamanns í
andsnúnu samfélagi og er þar með
almenns eðlis, „opinbert kvæði“
eins og symbólistar myndu hafa
kallað það. Þessvegna á hið form-
lega „vér“ án efa betur heima í
kvæðinu en „við“.
í kvæðinu stendur ekki að hinn
dáni listamaður hafi verið mis-
heppnaður af sjálfum sér, þvert á
móti.
Og enginn sá neitt annað
en aðeins vora sök.
„Misheppnaður" er einungis
dómur annarra um hina tvöföldu
persónu í kvæðinu. Aftur og aftur
slær Steinn á sömu strengina: skiln-
ingsleysi, laun heimsins.
vor list var lítils metin
og launin eftir því.
Við lestur kvæðisins myndast
óðara gæsalappir um orðið mis-
heppnaðan í fyrirsögn þess. Og ef
við heyrum, hér og hvar, einhvers-
konar léttúðugri tón jafnframt al-
vörunni í þessu kvæði er skáldið í
fullum „rétti“ ef um rétt er að deila,
því að hann er alltaf líka að tala
um sig. Satt að segja er ekki ólík-
legt að kvæðið hefði orðið full sjálf-
umþægt án þessa tóns. Steinn var
alltof gott skáld til að gæta ekki
að því.
Háttvísi er í sjálfu sér vafasamur
mælikvarði á skáldskap, þó að Helgi
Hálfdanarson beiti honum hér, og
þó að margur skáldskapur fjalli
beint eða óbeint um háttvísi og
margt kvæði sé gagnrýni á viðtekna
háttvísi. En kvæði Steins um Jón
Pálsson látinn skortir ekki háttvísi.
Háttvísi þess er fólgin í tvítölu for-
nafnsins.
Steinn gekk oft langt í því að
varsat tilfinningasemi. í þessu
kvæði stýrir hann nærri henni í lok-
in:
mun Herrann hærra setja
eitt hjarta músíkalskt.
Og samt er þetta ekki tilfinninga-
semi, heldur traustsyfirlýsing við
tilfinningu sem, eins og endir
margra góðra kvæða sýnir, reynist
hin eina niðurstaða.
Höfundur er rithöfundur.