Morgunblaðið - 23.04.1994, Page 38

38
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. APRÍL 1994
Minning
Kristján Einarsson,
skáld frá Djúpalæk
Fæddur 16. júlí 1916
Dáin 15. apríl 1994
Minningabrot við andlát bróður
míns, Kristjáns Einarssonar frá
Djúpalæk.
Það gerast engin undur, þótt gamalmenni
deyi,
það gerist ekki neitt
þótt fólnað laufblað falli,
_ þótt feigðarinnar kalli
sé gegnt af gamalmennum.
Þau gleymast yfirleitt.
Þannig orti Kristján frá Djúpa-
læk í minningarljóði fyrir mörgum
árum. Nú hefur hann sjálfur gegnt
þessu kalli. Nafn hans mun þó ekki
gleymast heldur iifa í ljóðum hans
meðan íslensk tunga verður töluð í
þessu landi.
Kristján fæddist á Djúpalæk í
Skeggjastaðahreppi 16. júlí 1916.
Foreldrar hans voru hjónin Gunn-
þórunn Jónasdóttir og Einar Eiríks-
son. Kristján var næstelstur sex
alsystkina. Auk þess átti hann átta
hálfsystkini, samfeðra. I bók sem
^ Kristján skrifaði fyrir nokkrum
árum og heitir Á varínhellunni seg-
ir hann frá bernsku- og unglingsár-
um sínum á Djúpalæk. Þegar kem-
ur að því að greina frá ferming-
unni, segir hann: „Ég fékk enga
fermingargjöf,“ en tekur sig á og
segir: „og þó, ég eignaðist bróður."
Þar sem aldursmunur okkar var
14 ár, og Kristján fór snemma að
heiman í vinnu og skóla, á ég ekki
margar minningar um hann frá
bemsku minni. Vorið 1937, þegar
faðir okkar lést, var Kristján í skóla
á Eiðum. Hann kom heim um vorið
að loknum prófum. Það sumar vann
hann hjá Sigurði bróður okkar við
byggingu á íbúðarhúsi hans. Hann
flutti steypuefni úr fjörunni á
Djúpalæk á byggingarstað. Flutn-
ingstæki var hestakerra sem Gram-
ur gamli dró. Þetta sumar var ég
mikið með Kristjáni og má segja
að þar hafí kynni okkar hafíst fyrir
alvöru. Hann var hrókur alls fagn-
aðar í þeim hópi sem þarna vann
að byggingunni, en það voru ná-
grannar okkar og vinir. Mér eru
minnisstæðir matartímarnir og
kvöldin þegar hann hóf að segja
sögur, hafðar eftir mönnum sem
'allir þekktu, og var þá fengin að
""íáni rödd þess sem söguna átti að
hafa sagt. Um sannleiksgildi þeirra
er ekki alveg vitað.
Um haustið fór Kristján í
Menntaskólann á Akureyri en var
þar aðeins einn vetur. Fór þar sam-
an að peninga skorti til frekara
náms, heilsa var veil og svo hitt
að vestur í Hörgárdal var heima-
sæta sem hann hafði kynnst á Eið-
um veturinn áður, Unnur Friðbjarn-
ardóttir frá Staðartungu. Kynni
þeirra leiddu til hjónabands og
ástríkrar sambúðar ailt til dauða-
dags Kristjáns.
Nú liðu nokkur ár án þess að ég
sæi Kristján en einn dag koma boð
frá Saurbæ, bæ sem er norðar í
sveitinni en Djúpilækur; er Kristján
staddur j)ar og biður um að verða
sóttur. Astæðan fyrir því að hann
var þarna var að hann hafði fengið
far frá Akureyri með færeyskri
skútu sem var á leið austur í Finna-
íjörð til veiða. Ég fór þessa leið til
að sækja hann ásamt bróðursyni
okkar, jafnaldra mínum, og man
ég að þegar við hittum Kristján þá
spurði hann okkur hvor væri bróðir
sinn. Ég sagði honum að það væri
ég og var nokkuð stoltur af að eiga
þetta upprennandi skáld fyrir bróð-
ur.
Næsti minnisverði atburður er
þegar fyrsta ljóðabókin hans, Frá
nyrstu ströndum, barst heim í sveit-
ina. Hún var keypt á nánast hverj-
um bæ og allir fundu eitthvað við
sitt hæfi í ljóðum hans, enda yrkis-
efnið að langmestu leyti sótt heim
á bernskuslóðir og til fólksins sem
þar bjó. Að sjálfsögðu greindi menn
á um gæði þeirra; einn valdi þetta
ljóð sem það besta, annar hitt. En
eitt var víst: Ströndungar höfðu
eignast skáld.
Um haustið 1948 flutti ég til
Akureyrar og var þá til húsa hjá
Kristjáni. Þá hagaði svo til að Unn-
ur kona hans lá í gifsi á sjúkrahús-
inu á Akureyri þar sem hún lá í
þrjú ár vegna berkla í baki. Mér
er minnisstætt þegar ég fór í fyrsta
sinn með Kristjáni að heimsækja
Unni þar sem hún lá í gifsinu frá
mjöðmum að hálsi, með gítarinn
sinn ofan á sænginni, brosandi og
falleg þrátt fyrir aðstæður. Það
þurfti ekki glöggt auga til að sjá
þá ást og hlýju sem var á milli
þeirra hjónanna. Heima var móðir
okkar sem hafði ætlað að vera bú-
stýra Kristjáns en hún veiktist af
mænuveiki, svonefndri Akureyrar-
veiki, og lá í rúminu þegar þarna
var komið. Kristján vann þá vakta-
vinnu á kolsýruverksmiðjunni
Sindra. Hann orti mjög mikið á
þessum árum og mest á næturvökt-
unum. Þetta var býsna erfitt líf,
með sjúkling heima og annan á
sjúkrahúsi. Við bjuggum þarna
saman um veturinn og gekk það
ótrúlega vel. Ég minnist þess að
Kristján fór á hverjum degi upp á
sjúkrahús að heimsækja konu sína,
og veit ég að það gerði hann öll
þessi ár.
Um vorið seldi Kristján íbúðarhús
sitt og móðir okkar fór á sjúkra-
hús. Við fluttum í leiguhúsnæði og
bjuggum þar saman um skeið.
__________Brids_____________
Umsjón Arnór G. Ragnarsson
íslandsmótið í tvímenningi
** ‘ Níutíu para undankeppni fyrir
íslandsmótið í tvímenningi var spil-
uð í gær og í fyrradag. Þegar lokið
var tveimur lotum af þremur var
ljóst að mörg af þekktari bridspör-
um landsins verða ekki með í úr-
slita-keppninni, sem hefst í dag og
lýkur síðdegis á morgun. 25 pör
komast áfram úr undankeppninni,
íslandsmeistarar fyrra árs og kjör-
dæmameistararnir, samtals 32 pör.
Norðurlandsmót eystra -
Parakeppni
Það er mikið að gerast í brids-lífi
noðanlands þessa dagana. Eins og
öllum brids-áhugamönnum er kunn-
ugt stendur Bridsfélaga Akureyrar
fyrir miklu afmælismóti um miðjan
maímánuði og það mun einnig ann-
ast framkvæmd á íslandsmótinu í
parakeppni dagana 12.-13. maí. Og
enn stækkar mótaskráin því Brids-
samband Norðurlands eystra ætlar
að standa fyrir Norðurlandsmóti
eystra í parakeppni, hinu fyrsta á
þessu svæði og gera að árlegum við-
burði i framtíðinni. Mótið verður
haldið í Hamri laugardaginn 30. apríl
og hefst kl. 10. Spilaður verður Baró-
meter og er keppt um silfurstig.
Keppnisstjóri verður Páll H. Jónsson.
Þátttökutilkynningar berist fyrir kl.
20 miðvikudaginn 27. apríl til: Páls
H. Jónssonar, hs. 96-21695, vs.
96-12500 og Hauks Jónssonar, hs.
96-25134, vs. 96-11710.
Þátttökugjald er kr. 1.500 á spil-
ara og greiðist á staðnum.
Þetta mót gefur öllu bridsáhuga-
fólki sem byrjað er að æfa sig af
krafti undir íslandsmótið í para-
keppni, kjörið tækifæri til að sýna
árangur æfínganna í keppni.
Bridsfélag kvenna
Sl. mánudag var þriðja kvöldið af
fjórum í hraðsveitarkeppninni spilað
og er staða efstu sveita þannig:
Sveit stig
Karólínu Sveinsdóttur 1895
SigrúnarPétursdóttur 1872
Lovísu Jóhannsdóttur 1872
Höllu Ólafsdóttur 1845
Öldu Hansen 1842
Elínar Jóhannsdóttur 1806
Nokkru síðar fluttum við báðir suð-
ur á land, Kristján ásamt konu
sinni, sem þá var komin til heilsu,
í Hveragerði, en ég í Reykjavík. Á
þessum árum höfðum við töluvert
samband. Eftir 1962, er við höfðum
báðir flutt aftur til Akureyrar, varð
samband okkar þó mest. Það varð
fastur liður að heimsækja Unni,
Kristján og Kristján yngri, en hann
fæddist árið 1959 er þau bjuggu í
Hveragerði.
Það var aldrei spurning, ef eitt-
hvað var að angra mig, hvert ég
átti að fara til að ræða hin við-
kvæmustu mál. Kristján var minn
trúnaðarvinur; hann kunni að
hlusta og gefa góð ráð. Sérstaklega
vil ég þakka honum stuðning og
yndislegt minningarljóð sem hann
orti fyrir þremur árum þegar ég
missti son minn í sjóinn.
Kæri bróðir, þótt ég gráti þig
ekki á torgum, hef ég misst minn
besta og traustasta vin. En eins og
þú segir í minningarljóðinu um son
minn:
Hvað gagnar að gráta og sakna?
Oss goð hafa örlög spunnið.
Óboðað kallið því kemur
að kerti vort út sé brunnið.
Við Kristján sátum oft og rædd-
um um menn og málefni sem tengd-
ust heimasveit okkar og fólkinu
þar. í minningunni verða heimahag-
ar bernskunnar oft sveipaðir töfra-
ljóma sem varla stenst í raunveru-
leikanum. Djúpilækur og allt sem
tengdist honum og sveitinni var
Kristjáni alltaf mjög hugstætt. Ljóð
hans, sérstaklega í fyrstu bókunum,
bera þess glögg merki. „Allt sem
ég ann við þennan bæ er bundið
og bemskusporin liggja kringum
hann.“ Sérstaklega fannst mér
fjaran á Djúpalæk höfða. mjög
sterkt til hans.
Bróðir, þetta eru nokkur minn-
ingarbrot sem koma í hugann við
fráfall þitt. Ég þakka þér fyrir allt.
Ég veit að þín bíða vinir í varpa, í
þeirri ferð sem þú hefur nú hafíð.
Ég votta Unni, Kristjáni, Nóru og
öllum ættingjum og vinum dýpstu
samúð. Innileg kveðja frá bróðurn-
um sem þú eignaðist vorið sem þú
fermdist.
Þórhallur Einarsson.
í litlu súðarherbergi í gulu húsi
trillukarls neðst við Gránufélags-
götu á Akureyri sat hann og orti
um sálina, sem sitrar í gegnum gis-
in þök tilvistarinnar og fínnur ekki
farveg. Þarna ræddi hann einnig við
vini sína og kunningja um önnur
djúp rök tilverunnar. Hann var
heimspekingur í eðli sínu, eins og
öll góð skáld eru í raun og sann-
leika. Mestur var hann í orðræðum;
mælskur, fyndinn og ljós í tali og
gjaman meira skáld þannig en í ljóð-
um sínum. Hann var gleðigjafi í
öllu dagfari. Það kom líka fram í
ljóðum hans, bæði fyndnum kvæð-
um og dægurljóðum, sem hann
samdi fyrir bænarstað manna, sem
spiluðu á harmonikur.
Kristján Einarsson frá Djúpalæk
var öndvegisskáld unglingsára
minna og mitt skáld allar götur síð-
an. Ég hafði aldrei þá og ekki síðan
komist eins nærri skáldskapnum
holdi klæddum eins og í Kristjáni
frá Djúpalæk. Tími og vegur skildi
okkur að langtímum saman. En
þessi ár á Akureyri voru ómetanleg.
Hann „numdi“ mál náttúrunnar og
„numdi“ tungur fjalla eins léttilega
og við kunningjar hans komumst
malbikaðar götur á leiðarenda. í
landi skáldskapar var hann harður
húsbóndi sjálfum sér og agasamur
við aðra, sem betur fór. Hópurinn
á Akureyri samanstóð af honum,
Heiðreki Guðmundsyni frá Sandi,
Rósberg G. Snædal og síðar Einari
frá Hermundarfelli. Hann einn lifir
þá félagana. Ég, komungur maður-
inn, fékk að vera einskonar áheyrn-
arfulltrúi. Þorsteinn Jónatansson
var heldur ekki fjarri því góða
gamni, sem hópurinn ástundaði.
Vísumar, sem látnar voru fljúga
um borð á þessum árum, og alvöru-
málin sjálf, kvæðin, þessi gullni
söngur við djúpan og kyrrlátan
fjörðinn, voru lesin og yfírfarin og
gagnrýnd svo, að gagnrýnendur
lausmálsuppeldis dagsins í dag
hefðu orðið fölbleikir á vangann
hefðu þeir verið heyrendur í holti
nær. Sjálfur var ég hissa hvað þeir
þoldu hver öðrum. En skáldskapur
þeirra var ekki steyptur í sama
mót. Þetta voru sterkir einstakling-
ar í list sinni og gátu hver úr sínu
horni talað fijálsum röddum þótt
þeir ættu það sameiginlegt að vilja
lesa hver fyrir annan. Kristján frá
Djúpalæk fór mjög fyrir hópnum
án þess hann gerði hið minnsta til-
kall til þess. Þetta var bara svona.
Um skáldskapinn almennt var það
að segja, að hópurinn fann mjög til
þess, að hann var staðsettur norðan
fjalla. En hann var ekki verri fyrir
það. Þeir lögðu ekki í vana sinn að
yrkja fyrir Skandinavíu.
Á þessum árum vann Kristján frá
Djúpalæk í verksmiðju á Oddeyri,
sem m.a. framleiddi íblöndun í gos-
drykki. Ég tengdist þá Efnagerð
Akureyrar í gegnum heildverslun
Valgarðs Stefánssonar, sem fram-
leiddi og seldi gosdrykki og átti því
oft erindi við Kristján. Mig minnir
að kynni okkar hafi hafist þarna.
Hvað sem því líður var ég óðar en
varir kominn í félag við skáldin þijú
og það hélst óbreytt um langan ald-
ur. Þótt þessi tími á Akureyri sé
það sem nú kallast fortíðarefni og
þyki ekki par fínn, a.m.k. í pólitík,
þar sem hveiju bamaheimilinu er
hlaðið ofan á annað, verður að segj-
ast eins og er, að annar tími hefur
varla orðið kærari fjölmörgum sem
nú era við aldur. Og víst er um
það, þótt öllu verði hent til að ryðja
veg fyrir nýjar athafnir, tekst hinu
fortíðarlausa fólki ekki að sigra
heiminn; varla heldur útnárana hér
í Atlantshafinu.
Kristján frá Djúpalæk orti ekki
kvæði sín af stórlæti. Hann var í
rauninni hljóðlátur maður sem kaus
frekar að dunda sér við hýra iðju
en stunda hin stóru mannamót.
Hann vildi skoða og þenkja í stað
þess að linna ekki öskram um eigið
ágæti. Eitt sinn sagði hann við mig,
eftir að hann var kominn aftur til
Akureyrar og hafði gerst veiðivörð-
ur við Fnjóská, að í grasrótinni á
bökkum árinnar væra heilir heimar
til að skoða. Mér er þetta minnis-
stætt af því þetta var svo líkt Krist-
jáni. Hann gaf sér tíma til að hlusta
og sjá það, sem var að gerast í
næsta nágrenni hans. Jafnframt
hafði hann augu og huga heimspek-
ingsins til að sjá og skynja hið
stærra samhengi hins skilvitlega
umhverfis.
Kristján frá Djúpalæk flutti burt
frá Akureyri og bjó lengi í Hvera-
gerði. Þá var talað um að þar væri
skáldanýlenda og víst var um það,
að um tíma bjuggu margir lista-
menn í Hveragerði. Helstu skáld þar
á tímum Kristjáns voru þeir Jóhann-
es úr Kötlum og Kristmann Guð-
mundsson. Góður kunningsskapur
var á milli þessara þriggja manna
og var ferskeytlan látin ganga á
milli eins og skotflaugar. Kom þá í
ljós, að Kristmann var ekki síðri við
að beita ferhendunni en ljóðskáldin,
sem fengust alla daga við ljóðagerð.
Eftir að ég var fluttur suður buðu
þau Kristján og Unnur kona hans
mér austur til sín, þar sem ég gisti
í tvær nætur. Þetta varð ógleyman-
legur tími. Seinna kvöldið kom Jó-
hannes úr Kötlum í heimsókn og
var margt spjallað á því kvöldi. Hins
vegar brá mér svo við, alræmdum
kjaftaskinum, að mér varð tregt
tungu að hræra innan um skáldin
tvö.
Kristján frá Djúpalæk verður ekki
heimtur úr helju en ijóð hans standa
eftir. Þau bera vitni djúphugulum
manni, sem orðaði margt í kvæðum
sínum, sem seinni tíma fólk hélt að
það væri að uppgötva sem ný sann-
indi. Svo er um kvæðið Slysaskot í
Palestínu. Kristján frá Djúpalæk
hafði ákveðnar pólitískar skoðanir,
en þær viku smám saman fyrir
mannlegum sjónarmiðum, vettvangi
þar sem kennisetningar og strang-
trúnaður er varasamur. Hann var
að því leyti eins og Tryggvi Emils-
son, að hann þekkti líf smælingj-
anna og fann til með þeim. Hann
vildi rétta hlut þeirra og viðhalda
bæriiegu lífí fyrir allan þorra fólks.
Ríkir þóttu honum ekki spennandi
fólk og má það til sanns vegar færa.
En ég held að hann hafí ekki haft
á tilfinningunni, að hagur eins eða
neins batnaði við að svipta aðra
eignum sínum. Allt Skyldi sækja
fram til betra lífs. Á æviskeiði Krist-
jáns frá Djúpalæk urðu mikil um-
skipti í þjóðlífinu. Sumt var honum
að skapi eins og stórum betri al-
mennur efnhagur. Annað féll honum
miður, einkum á sviði menningar-
mála, þar sem menn bjuggu á sí-
fellt minna föðurlandi.
Kristján frá Djúpalæk var ekki
langskólagenginn. Eflaust hefðum
við eignast annan Kristján ef svo
hefði verið. Hann gekk í Eiðaskóla
og síðan ekki söguna meir. Þegar
talað er um menntun skálda, verður
að hafa í huga að hún takmarkast
ekki við skólagönguna eina. Bæði
hlýtur geðslag slíkra manna, og
ekki síður leit þeirra langa ævi að
nýjum dagsláttum, að verða til þess,
að hugur þeirra eflist að vitneskju
og vitund um menn, Iönd og atburði
sem verður að ígildi menntunar.
Annars gætu þau ekki kveðið betur
en páfinn, eins og stundum er sagt
um þá sem vel gera. Og Kristján
frá Djúpalæk gerði vel. Hann var
að því leyti gegnheilt skáld, að þótt
hann lifði á tímum, þegar gilti að
játa engan undanslátt í pólitík og
gefa andstæðingum aldrei nein grið,
gætti þeirra viðhorfa aldrei í ljóðum
hans. Hann hélt skáldskap sínum
hreinum. Hann var að því leyti hinn
mesti kjarkmaður. Hann galt þess
eflaust líka. Þótt okkur fjölmörgum
þætti mikið til Kristjáns frá Djúpa-
læk koma, og mörgum skáldum úr
sama skoðanahópi væri hampað
mikið, ríkti yfírleitt umtalsverð þögn
um Kristján. Hann var jafnvel rit-
stjóri Verkamannsins á Akureyri
um tíma. Engu að síður virtist eins
og aðstandendur þess blað læsu
ekki skáldskap hans. Kannski var
þó þögnin fyrst og fremst vitnis-
burður um, að skáldskapur Krist-
jáns varð ekki notaður í þágu rétt-
trúnaðar.
Akureyri er fallegur og hlýlegur
staður, þar sem gott er að vera.
Eðlilegt var að þau hjónin, Kristján
frá Djúpalæk og Unnur Friðbjarn-
ardóttir frá Staðartungu í Hörgár-
dal, flyttust þangað að nýju og yndu
lífí sínu vel þar síðustu áratugina.
Þar ólu þau upp soninn Kristján sem
mér er sagt að hafi orðið þeim til
mikillar gleði, enda vel menntur og
gáfaður piltur, eins og hann á kyn
til. Undir það síðasta var Kristján
frá Djúpalæk orðinn þreyttur og
lasinn en Unnur hugsaði um hann
af stakri nærgætni. Er gott til þess
að vita, að skáld kærleikans og
umhyggjunnar skuli hafa fengið
hægt andlát í návist þeirra, sem
alla tíð vora honum kærastir. Maður
syrgir ekki en sættir sig við orðinn
hlut. Mikið svipleiftur samtíðar er
liðið hjá. Skáld er gengið. Ég votta
þeim sem eftir lifa samúð mína og
þykist vita að skáldaþing verið sett
að nýju von bráðar, þar sem hin
upphafna tilfínning sem felst í góð-
um kvæðum er mikils metin enda í
ætt við himininn.
Indriði G. Þorsteinsson.
Hann var svo gefandi og djúpvit-
ur, alvarlegur í fasi, stundum eins
og honum þætti lífið aldeilis frá-
munalega leiðinlegt, en undir kúrði
kímnin og hann var einn af þeim
sjaldgæfu mönnum sem eru fyndnir
í frásögnum en brosa aldrei sjálfír
af sögum sínum.