Morgunblaðið - 23.04.1994, Qupperneq 41

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. APRIL 1994
41
1 Tryggvi Jónsson,
Arnarstapa - Minning
Fæddur 20. ágúst 1911
Dáinn 13. apríl 1994
Látinn er afi okkar Tryggvi Jóns-
son frá Arnarstapa í Breiðuvík. Afi
Ifæddist að Haga í Staðarsveit, en
fluttist með foreldrum sínum, Jóni
Sigurðssyni og Guðrúnu Sigtryggs-
dóttur í Pétursbúð á Amarstapa.
Böm þeirra: Haraldur, f. 1908, d.
1984; Trausti, f. 1909, d. 1928; Víg-
lundur, f. 1910; Tryggvi, f. 1911;
Sigurást, f. 1914; Hreiðar, f. 1916;
Ársæll, f. 1918; Margrét, f. 1919,
og Skarphéðinn Trausti, f. 1922.
Afí var sannur sjómaður þótt hann
hafí líka reynt margt annað. Hann
fór sem bústjóri á kúabúið í Laxnesi
i 1947 sem Jónas Sveinsson læknir rak
ásamt fleimm og keypti jörðina
■ Markholt í Mosfellssveit. En 1950
* fluttist fjölskyldan aftur til Ólafsvík-
ur þegar Víglundur bróðir hans
missti bátinn sinn Björn Jörundsson.
Það má segja að hann og Víglund-
ur bróðir hans hafi verið brautryðj-
endur í útgerð í Ólafsvík á þessum
tíma og keyptu sér báta og gerðu
út, t.d. Snæfellið, Fróða, Jökul,
Stapafellið og Jón á Stapa. Þegar
hann hætti útgerð fór hann á ha-
frannsóknaskipið Áma Friðriksson.
I En alltaf stóð hugurinn til Arnar-
I stapa og 1969 fékk hann Eyrina og
gerði hana upp, keypti sér trillu og
fór að verka aflann sjálfur. Stundaði
hann trilluútgerð allt fram á síðasta
dag.
Hann tók virkan þátt í hrepps-
nefndarmálum og barðist fyrir bættri
hafnaraðstöðu á Stapa.
Árið 1937 giftist hann ömmu okk-
i ar Sigríði Salbjörgu Guðmundsdótt-
ur, f. 13. mars 1916. Böm þeirra:
Svanborg, f. 1940, börn: Sigríður
( Heiða og Ruta Bragadætur; Guðrún,
f. 1940, gift Konráði Gunnarssyni,
böm: Sigurlaug, Tryggvi, Sölvi,
Jóna, Kári og Agnes; Ólafur, f. 1942,
d. 30. janúar 1990, kvæntur Sjöfn
Sölvadóttur, börn: Anna Sigríður og
Trausti Ægir, barn Sjafnar Sölvi
Fannar. Áður átti Ólafur soninn
Bárð; Láms, f. 1946, kvæntur Ólöfu
■i Svavarsdóttur; Jón, f. 1959, börn:
Iðunn og Tryggvi.
Árið 1974 fékk amma heilablóð-
j fall og þurfti oft að dvelja á sjúkra-
húsum. Hún átti erfitt með að kom-
ast um þetta gamla hús og byggði
afí þá Staðarbakka. Það var fallegt
bæjarstæði og naut hún útsýnisins
til jökulsins og hafnarinnar.
Áfí var mjög stoltur af ömmu, því
átið hér forðum daga, þá svaraði
hún því til að kjötið og það þunga
dót hefði farið sífellt verr í sig svo
hún bara einfaldlega hætti að borða
það. Og hvað borðar þú þá eigin-
lega? spurði ég í forundran minni
„Það em allir alltaf að spyija
mig að þessu, - hvað ég borði. Nú,
auðvitað borða ég bara allan mögu-
legan annan mat!“ Og gamla konan
var greinilega orðin þreytt á þess-
ari hundleiðinlegu umræðu sem við
jurtaæturnar höfum sýknt og heil-
agt yfir okkur. Eins óg til dæmis
eilífðarspurningarnar á okkur:
„Hvað éturðu á jólunum?" - „Lang-
ar þig ekki í kjöt þá?“ Þessa um-
ræðu þekkti Sigríður greinilega
mjög vel.
í annan stað þá get ég heldur
ekki gleymt því atviki þegar ég
vann við að stækka húsið mitt ögn
til vesturs fyrir nokkrum ámm, í
áttina að húsi Sigríðar og í ljós kom
að þessi litli grunnur sem ég tók
þá var uppfullur af klöpp svo við
tók tæplega tveggja vikna loft-
pressuvinna nánast undir svefnher-
bergisglugganum hjá Sigríði.
Við kunningjarnir byrjuðum þá
klukkan átta á morgnana á loft-
pressunni og hættum ekki fyrr en
klukkan tíu á kvöldin, - dag eftir
dag, næstum samfellt í tvær vikur.
Ég hefði ekki verið hissa á því þó
íbúarnir í hverfinu hefðu tekið sig
saman og hreinlega hent mér út
úr hverfinu. Það hefði bara alls
ekki komið mér á óvart. Því það
var örugglega ekki líft í næstu
húsunum við mig á meöan á þessum
stórframkvæmdum stóð. Mest af
hún var dugnaðarkona og mjög
skipulögð. Þegar þau bjuggu í Ólafs-
vík og afí var í útgerð þurfti oft að
húsa sjómenn og dvöldust þeir þá
hjá þeim og kom þá í ljós hæfni
hennar sem eiginkonu, móður og
ekki síst sem húsfreyju.
Amma dó 25. desember 1982 á
heimili dóttur sinnar Guðrúnar sem
annaðist hana vel í veikindum henn-
ar.
Ég veit að þeim leið vel á Stapa
og kom það okkur iíka vei, því það
var svo stutt fyrir okkur að fara í
heimsókn og fá að verða eftir. Áttum
við þar góðar stundir og gaman var
þegar Trausti og Gerða mættu með
harmonikkuna og stiginn var dans í
stofunni. Þau voru félagslynd og
samheldin hjón.
Þegar amma dó fór afí á milli-
landaskip hjá Eimskip. En á seinni
árum fór hann til sólarlanda á vet-
urna og naut hann þess. Sagði hann
okkur oft skemmtilegar sögur úr
ferðum sínum.
Elsku afí, við minnumst þín öll
með virðingu, hlýju og þakklæti fyr-
ir liðnar samverustundir. Guð geymi
þ>g- _ .
Systkinin í Ólafsvík,
Sigurlaug, Tryggvi, Sölvi,
Jóna, Kári og Agnes.
Látinn er í Reykjavík föðurbróðir
okkar Tryggvi Jónsson, skipstjóri,
Arnarstapa á Snæfellsnesi. Tryggvi
var sonur hjónanna Guðrúnar Sig-
tryggsdóttur og Jóns Sigurðssonar
útvegsbónda og kaupfélagsstjóra á
Arnarstapa. Tryggvi var fjórði í röð
níu systkina, sem upp komust. Þau
voru: Haraldur, sem er látinn,
Trausti, sem er látinn, Víglundur,
Sigurást, Hreiðar, Ársæll, Margrét
og Skarphéðinn Trausti. Tryggvi
kvæntist Sigríði Guðmundsdóttur og
eignuðust þau fímm börn, þau Svan-
borgu, starfsmann á Landspítala,
Guðrúnu sem rekur ferðaþjónustuna
Snjófell á Amarstapa, Ólaf skipstjóra
sem er látinn, Lárus afgreiðslumann
hjá Skeljungi og Jón kvikmyndagerð-
armann.
Með Tryggva Jónssyni er genginn
svipmikill fulltrúi horfíns tíma í at-
vinnusögu íslensku þjóðarinnar. Á
Amarstapa voru landgæði ekki þess
eðlis að þau gætu framfleytt miklum
fjölda fólks. Hins vegar voru gjöful
fiskimið við túnfótinn og ungir,
dugmiklir menn beindu sjónum sín-
öllu fannst mér að Sigríður hlyti
að líða fyrir þetta, því loftpressu-
vinnan var langmest samhliða aust-
urgafli hússins hennar.
Eg bjóst á hveijum degi við lögg-
unni í heimsókn til okkar og þess
vegna lögbanni á þetta styijaldar-
ástand í hverfínu. Ég bara skildi
ekki hvað einkum og sérílagi Sigríð-
ur gat þolað þennan hávaða kvört-
unarlaust. Enda þegar leikurinn á
loftpressunum stóð sem hæst einn
daginn þá kom hún út í garð og
vildi fínna mig. Ég var ekki í nein-
um vafa um hvert erindið væri.
Hugsaði bara sem svo hvernig við
ættum nú að klára það sem eftir
væri úr því Sigríður væri loksins
búin að fá meira en nóg af djöful-
ganginum.
En viti menn. Hún var að færa
okkur loftpressuverkamönnunum
nýjar kleinur sem hún bakaði gagn-
gert fyrir okkur, þar sem hún vor-
kenndi okkur svo mikið. Það datt
af okkur andlitið. Og þá vorum við
búnir að halda vöku fyrir henni i
hálfa aðra viku allan liðlangan dag-
inn með loftpressunni. Oft og mörg-
um sinnum hefur mér verið hugsað
til þessa atviks sem umfram flest
annað lýsti persónu og manngerð
Sigríðar Dýrleifar Jónsdóttur. Og
þannig var líka þessi góða kona.
Ég votta afkomendum hennar
og öðrum aðstandendum samúð
mína nú á þessari kveðjustund,
þótt líklega aðeins tímabundin sé.
Hún er jafnsár fyrir það þegar önn-
ur eins ljúfmenni eiga í hlut og sú
sem kvödd er í dag.
Magnús H. Skarphéðinsson.
um gjama til sjávar þegar að því kom
að velja sér ævistarf. Svo var einnig
með Tryggva Jónsson. Hann hóf
ungur, ásamt Víglundi, bróður sín-
um, að róa til fiskjar með föður þeirra
sein hélt úti litlum bátum frá Árnar-
stapa. Þeir bræður héldu síðan suður
á bóginn, til Reykjavíkur, þar sem
þeir luku námi í siglingafræðum og
hlutu skipstjórnarréttindi. Síðan hófu
þeir eigin útgerð frá Arnarstapa á
trillum eða dekkbátum. Var við
brugðið dugnaði og harðfylgi þeirra
bræðra við sjósókn og alla vinnu, og
má enn finna marga hörkuduglega
sjómenn í ættinni.
Þegar bátar stækkuðu, reyndist
illt að gera út frá Arnarstapa vegna
erfíðrar hafnaraðstöðu. Fluttu þá
bræðumir starfsemi sína til Ólafsvík-
ur. Þar gerðist Víglundur með tíman-
um umsvifamikill útgerðarmaður og
fískverkandi, en Tryggvi hélt sér við
sjóinn og varð einn mesti aflaskip-
stjóri sem þessi þjóð hefur átt. Bátar
Tryggva fóru stækkandi með árun-
um, og varð Jón á Stapa, sem nefnd-
ur var í höfuðið á föður þeirra
bræðra, stærsti bátur hans. En það
er ekki stærð bátsins, sem ræður
hversu mikið aflast, heldur er það
maðurinn í brúnni sem úrslitum ræð-
ur um aflamagn. Sú reynsla og þekk-
ing sem Tryggvi aflaði sér á Arnar-
stapa undir handaijaðri föður síns
varð honum dijúg til að ná tökum á
þeirri flóknu list sem fískveiðar á
Islandsmiðum em. Þar að auki var
Tryggvi, eins og fyrr er sagt, hörku-
duglegur maður, sem hvergi hlífði
sér við vinnu og ætlaðist til hins
sama af öðmm. Eins og venjan er,
og við er að búast þegar afburðaskip-
stjórar eiga í hlut, þá völdust löngum
til Tryggva úrvals áhafnir. Þeir eru
ófáir sjómennirnir sem fengu sína
fyrstu leiðsögn í sjómennsku hjá
Tryggva Jónssyni. Þeir búa að henni
alla ævi og miðla þessari þekkingu
sinni áfram til nýrra kynslóða sjó-
manna á íslandsmiðum og víðar.
Oftar en einu sinni varð Tryggvi
aflakóngur á vertíð og fískaði þá
eitthvað á annað þúsund tonna á
bátum sem margir hveijir voru innan
við eitt hundrað tonn að stærð. En
þetta var fyrir tíma kvóta, kvóta-
skerðingar og aflaleysis.
Tryggvi Jónsson lifði mikla breyt-
ingatíma í sögu þessarar þjóðar, sem
á svo mikið undir sjávarútvegi.
Skömmu áður en Tryggvi fæddist
var farið að setja litlar aflvélar í
opna róðrarbáta, en nú, rúmum átta-
tíu ámm síðar, eiga íslendingar einn
nútímalegasta flota fískiskipa í heim-
inum. Þess má geta að Tryggvi var
með fyrstu mönnum hér á landi til
þess að nota fiskileitartæki og kraft-
blökk við síldveiðar. Sjómennskuferil
sinn hóf Tryggvi á litlum mótorbát-
um á Stapa og þegar aldurinn tók
að færast yfír, héldu þau hjónin til
æskuslóða hans þar sem þau byggðu
sér hús og hann hóf útgerð á lítilli
trillu. Og viti menn, gamli aflakóng-
urinn hafði engu gleymt af því sem
hann hafði lært í æsku um fískimið
í grennd við Stapa og aflaði enn
vel. Þegar til Stapa var komið, vann
Tryggvi ötullega að því að láta einn
stærsta draum æsku sinnar rætast,
en það var að bæta hafnaraðstöðu á
Amarstapa. Fékk hann því fram-
gegnt ásamt fleiri góðum mönnum,
að sjóvarnargarður var stækkaður
og höfnin bætt til muna.
Tryggvi var að mörgu leyti afar
sérstæður maður og minnisstæður
þeim sem honum kynntust. Fáir voru
kjarnyrtari en hann og á stundum
minnti ræða hans helst á texta ís-
lendingasagna. Margar sögur eru til
um það hvernig Tryggvi komst að
orði við ýmis tækifæri, og eiga marg-
ar þeirra eflaust eftir að lifa lengi.
Náttúran undir Jökli er einstæð.
Þar er allt dregið sterkum línum og
hreinum og skiptast á og sameinast
myndir, sem geta orðið ofurlítið kald-
ar, öðrum, sem eru í hlýjum litum
og ljúfum. Þannig var Tryggvi Jóns-
son. í honum mátti fínna andstæður
hins kalda og hins ljúfa, þó svo að
ljúfmennskan hafi ávallt verið sterk-
ari þáttur í eðli hans, sem kom svo
greinilega í ljós eftir því sem á ævina
leið. Okkur er t.d. sérstaklega minn-
isstæð ein ferð okkar og barna okkar
til Tryggva ekki alls fyrir löngu. Þó
margt væri um manninn voni mót-
tökur höfðinglegar og gestum boðið
í ógleymanlega sjóferð. 1 huga okkar
eru Tryggvi og Arnarstapi tengd
órjúfaníegum böndum. Á Arnarstapa
var reist stytta eftir Ragnar Kjart-
ansson myndlistarmann til minning-
ar um bróður Tryggva, Trausta, sem
lést ungur, og afa okkar og ömmu,
foreldra þeirra bræðra. Kannske er
það tilviljun en styttan minnir óneit-
anlega örlítið á Tryggva, þó svo fyrir-
myndin sé sjálfur Bárður Snæfellsás.
Jafnframt er þetta myndverk í miklu
samræmi við náttúruna á Stapa, og
má jafnvel fínna svipað fonn á hæsta
tindi Stapafells. Eflaust er skýringin
á þessu sú, að hinn ágæti myndlistar-
maður, Ragnar heitinn Kjartansson,
hafí orðið fyrir áhrifum, bæði af fólki
og landslagi á Arnarstapa, og þess
fínni stað í hinu svipmikla listaverki.
Tryggvi Jónsson var styrkur þátt-
ur þeirrar taugar er tengdi okkur
við Arnarstapa. Það verður öðruvísi
um að litast á Stapa án Tryggva
Jónssonar. Samt sem áður mun Arn-
arstapi og Jökullinn ávallt minna
okkur á Tryggva og þessi minning
dýpkar skynjun okkar á landinu und-
ir Jökli, náttúru þess og byggðum.
Sigurður, Guðrún Erna,
Valdimar, Birna, Dröfn og
Sólveig Hreiðarsbörn.
Hann afí á Stapa er dáinn. Núna
sé ég hvaða forréttindi eru að vera
með elstu bamabömunum og þekkja
afa sinn og ömmu betur. En núna
em þau bæði farin.
Þegar við vomm litlar var alltaf
mikið líf og fjör á Stapa hjá afa og
ömmu, fullt af barnabörnum. Einu
sinni þegar ég var 11-12 ára og var
að fara að ná í sand fyrir páfagauk-
inn minn hitt ég hóp af útlendingum
sem vora á leið að Hellnum og vant-
aði leiðsögn. Mér fannst ég alveg
kjörin í verkið en gleymdi að láta
vita af mér, skildi sandfötuna eftir
við klettana. Svo þegar ég kom til
baka var hópur af fólki að leita að
mér og mamma sagði að afí vasri
að setja út bátinn til að leita. Ég
varð alveg ofboðslega hrædd um að
afí væri reiður við mig og faldi mig
bak við ömmu, bað hana að segja
afa ekki að ég væri komin. Þegar
afí kom heim var hann mjög brúna-
þungur, sagði mér að tala við sig.
Það var ekkert verið að æsa sig yfir
þessum heimskupörum, en hann
sagði hvað hann og allir hefðu verið
hræddir um að ég væri dáin.
En svona var hann afí alltaf góð-
ur. Ég veit að henni systur minni
þykir leitt að geta ekki fylgt honum
svo ég skila kveðju frá Ástralíu fyrir
hana.
Rut Bragadóttir.
Ég kveð þig núna, kæri bróðir minn,
með klökkum huga krýp við beðinn þinn
og bið að drottins ljúfa líknarhönd
leiði þig að glæstri sæluströnd.
Þú áttir sterka og stórbrotna sál
starfsama hönd sein ei þekkti tál,
en innst í hjartanu ástúðin bjó
þú öðrum gast miðlað af kærleik og ró.
Ásta.
Tryggvi frændi er dáinn. Því fylg-
ir mikilí söknuður að kveðja slíkan
mann, frænda og vin. Þótt ég hafi
um langan tíma fylgst náið með veik-
indum hans og dáðst að þreki hans
og jákvæðu lífsviðhorfi og séð að
kraftar hans voru á þrotum, vonaði
ég að við fengjum að hafa hann hjá
okkur eitt sumarið enn á Arnarstapa.
Tryggvi var maður sem gaf um-
hverfi sínu svo mikið af bjartsýni
sinni, framtakssemi, dugnaði og
góðri greind. Hann var dulur maður,
en tryggur og trúfastur vinur.
Það var mér til mikilla heilla og
ánægju að vinátta okkar og frænd-
semi endurnýjaðist á ættarmóti sem
haldið var á Arnarstapa 1984, þar
sem komu saman niðjar Jóns Sig-
urðssonar og Guðrúnar Sigtryggs- -
dóttur, en Margrét móðir mín var
dóttir þeirra ’og systir Tryggva.
Það var gott að heimsækja
Tryggva á heimili hans að Staðar-
bakka. Þangað komum við oft og
fengum hlýjar móttökur og dætur
okkar hjóna, hændust mjög að
Tryggva, og með eiginmanni mínum
og honum varð gagnkvæm og góð
vinátta.
Seinna varð þessi samgangur _
meiri er móðir mín byggði sumarhús-
ið Berghól á Amarstapa þar sem við
höfum dvalið undanfarin sumur. Þar
áttum við saman margar skemmti-
legar samvemstundir.
Á Arnarstapa er kominn stór
frændgarður sem dvelur þar lengri
eða skemmri tíma og ríkir þar gott
frændaþel.
Megi blessun fylgja minningu
frænda míns og niðjum hans sem
erft hafa dugnað hans og framsýni.
Innilegar samúðarkveðjur frá
manni mínum Jóni Ingólfi Magnús-
syni, sem dvelur nú erlendis. Eg og
dætur mínar þrjár og móðir mín
þökkum og blessum minningu
Tryggva frænda.
Ellen Margrét Larsen.
Hann Tryggvi vinur minn á Stapa
er þá farinn og sækir mig þá víst
ekki framar í rútuna á Búðir. Mikið
mun ég sakna hans, en þykist vita
að hann hafí verið tilbúinn að leggja
í hann.
Á hveiju vori hringdi ég I Tryggva
og spurði hvort hann nennti að fá
mig í heimsókn. Og aldrei brást að
hann segði mér blessaðri að koma
og biði mín glaðbeittur á rauða bíln-
um sínum við vegamótin þegar ég
kom með rútunni vestur. Ég var oft
alveg uppgefín eftir langan vetur í
námi eða starfí og farin að dreyma
það á nóttunni að geta komist í smá
frí til Tryggva, þaðan sem ég kom
alltaf endurnærð. Svaf oft fram á
miðjan morgun og Tryggvi þá nátt-
úralega löngu farinn í róður. En
fylgdist alltaf með þegar bátinn hans
dró nær landi og setti þá upp kartöfl-
ur til að hafa með nýveidda fískinum
og bakaði 'stafla af pönnukökum.
Að þessu hló hann og kallaði að það
væra jól hjá okkur á hveijum degi.
Og við gátum talað um svo margt
eða setið og fylgst með veðrinu á
Jöklinum og fuglunum sem Tryggvi
þekkti svo vel og hélt vemdarhendi
yfír.
En best þekkti hann auðvitað haf-
ið og oft kíktu yngri sjómenn í kaffí
og vildu fá að vita hvemig hann
færi að því að vera svona fískinn.
Hvort hann gæti bent á staði á korti
eða hefði hann kannski draumkonu?
Tryggvi varð þá alveg sérlega glett-
inn til augnanna eri sneri bara út
úr með einhverri hógværð og aldrei
heyrði ég hann gefa upp leyndarmál-
ið á bak við aflasældina.
Mikið er ég þakklát fyrir þennan
tíma og allar góðu minningamar.
Ég kveð þig, Tryggvi minn, með
virktum. Elsku Nonni og Lalli, inni-
legustu samúðarkveðjur til ykkar og
allra ástvina.
María Ellingsen.
------»-♦■♦-----
Minning
Albert Guð-
mundsson
Þakkarorð.
Kæri Albert. Mig langar innilega
að fá að þakka þér öll góðu ráðin á
fyrsta og síðasta fundi okkar í París
á liðnu sumri. Ég hafði ekki trúað,
að þú værir svona hlýr og velviljaður
drengur fyrr en á reyndi. Þakka þér
ógleymanlega stund. Hvíl í friði.
Kristinn Magdal Jónsson,
Árósum.