Morgunblaðið - 14.05.1994, Blaðsíða 29

28 LAUGARDAGUR 14. MAÍ1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 14. MAÍ 1994 29
flfargttttÞIllfrÍí
STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
MORGUNBLAÐIÐ, Krinjlunni 1, 103 Reykjavík. SÍMAR: Skiptiborð: 691100.
Auglýsingar: 691111. Askriftir: 691122. SÍMBRÉF: Ritstjórn 691329, frétt-
ir 691181, íþróttir 691156, sérblöð 691222, auglýsingar 691110, skrif-
stofa 681811, gjaldkeri 691115. Áskriftargjald 1.400 kr. & mánuði innan-
lands. f lausasölu 125 kr. eintakið.
ISLENSKA -
„ÍS-ENSKA“
MENNINGARARFUR okkar, íslensk tunga, gerir okkur
að sjálfstæðri þjóð. Með öllum tiltækum ráðum þarf
samræmt þjóðarátak til þess að efla varðstöðuna um þessa
dýrmætustu sameign þjóðarinnar. íslensk málstöð er hin
opinbera miðstöð málræktar í landinu, rekin af íslenskri
málnefnd í samvinnu við Háskóla íslands. Það er rétt sem
Baldur Jónsson, forstöðumaður íslenskrar málstöðvar, sagði
í samtali við Morgunblaðið síðastliðinn sunnudag: „Ekkert
stendur íslensku þjóðerni nær en íslensk tunga - ekkert
stendur lýðveldishátíð íslendinga nær en íslenskt þjóðerni."
Full ástæða er til þess að taka undir það sjónarmið for-
stöðumannsins, að á fimmtíu ára afmæli lýðveldisins færi
vel á því að ríkisstjórn og Alþingi veittu sérstakt hátíðarfram-
lag til Málræktarsjóðs, eina milljón króna fyrir hvert lýðveld-
isár. Meginhlutverk Málræktarsjóðs er að beita sér fyrir og
styðja hverskonar starfsemi til eflingar íslenskri tungu og
varðveislu hennar.
Sérstakt átak fer nú fram í tilefni 50 ára afmælis lýð-
veldisins, þar sem reynt er að afla ftjálsra framlaga í sjóð-
inn, með það að markmiði að höfuðstóll hans verði kominn
í 100 milljónir króna fyrir sjálft afmælið, 17. júní nk.
I samtali við Margréti Pálsdóttur hér í blaðinu sl. laugar-
dag, kemur fram að oft hafi verið þörf, en nú sé nauðsyn,
á málvöndun, málhreinsun og eflingu skýrs framburðar.
Margrét lýsir því, hvernig fjölgun ljósvakamiðla á liðnum
árum hafi haft áhrif til hins verra á framburð íslenskra
unglinga. Þeir sem tali í útvarp hafi oft og tíðum lélegan
framburð og slæmt málfar, sem unglingunum hætti síðan
til að temja sér. Æ fleiri virðist temja sér hraðan og óskýr-
an framburð; erlend áhrif á framburð hafi farið vaxandi,
og þá sérstaklega ensk áhrif.
„Unglingar temja sér oft sérstakan talsmáta. Framburður
þeirra er oft óskýr og þeir nota oft erlendar slettur í máli
sínu. Þeir tala oft í hálfgerðum „skeytastíl“,“ segir Mar-
grét. Þetta er ekki falleg lýsing á málfari íslenskra ung-
linga, en ugglaust rétt. Sýnir hún glöggt, að kennarar, út-
varpsfólk, þeir sem iðulega veljast sem fyrirmyndir ungling-
anna, eins og poppstjörnur og íþróttahetjur, þurfa í raun
að snúa bökum saman í málhreinsunar- og málverndará-
taki, er beinist sérstaklega að börnum og unglingum. Gera
þarf auknar kröfur um islenskukunnáttu kennara og útvarps-
stöðvunum ber í raun siðferðileg skylda til þess að ráðast í
stórkostlegt málfars- og málhreinsunarátak meðal starfs-
manna sinna, sem því miður eru einatt illa máli farnir, eins
og Margrét lýsti því. Dagblöðin verða einnig að líta í eigin
barm í þessum efnum.
Franska þingið samþykkti á fimmtudaginn í síðustu viku
bann við því að nota „frensku" (enskuskotna frönsku) í
auglýsingum og kvikmyndum, eins og greint hefur verið frá
í frétt hér í Morgunblaðinu. Viðurlög við broti á þessu banni
eru fangavist og fjársektir.
Einhveijum kann að þykja hér fulllangt gengið í mál-
vernd. Svo er ekki. Það er til fyrirmyndar að Frakkar, sem
umgangast tungu sína, sem sitt dýrmætasta djásn, skuli
með þessum hætti standa vörð um tunguna, sem er franskri
þjóð hvað helgust. Við eigum að taka okkur Frakka til fyrir-
myndar og útrýma „ís-ensku“ og ensku úr íslensku máli,
hvort sem er í auglýsingum, kvikmyndum, töluðu máli eða
rituðu.
„Islenskan var aðalvopnið í sjálfstæðisbaráttu okkar. Við
áttum þessa tungu, þessar bókmenntir,“ segir Baldur Jóns-
son í áðurnefndu viðtali. Hann bendir einnig á, að íslending-
ar eigi lengri samfellda málhefð en nokkur önnur þjóð, svo
vitað sé. „Við eigum þetta samband langt aftur í miðaldir,
þetta dæmalausa samhengi í máli og bókmenntum. Ef það
rofnar, þá er eins og skorið hafi verið á líftaug þjóðernisins."
Mergur málsins er sá, að það er fyrst og fremst tungan,
sem gerir okkur að sjálfstæðri þjóð i alþjóðlegu samfélagi.
Glötum við henni, er voðinn vís. An hennar verðum við ekk-
ert annað en hjákátleg nýlenda, án sérstakra þjóðarein-
kenna, án menningararfleifðar og sögu.
Á fimmtíu ára afmæli íslenska lýðveldisins, er vert að
staldra við, og huga að því með hvaða hætti við tryggjum
best, að sjálfstæð íslensk þjóð, með íslensk þjóðareinkenni
og íslenska tungu, byggi þetta land um ókomna tíð. ÖIl hljót-
um við að óska þess að þeir sem landið erfa, tali íslensku,
ekki „ís-ensku“.
Hvernig
á að beita
borginni?
Bæði framboðin til borgarstjórnar Reykjavík-
ur hafa nú lagt fram tillögur í atvinnumálum
og setja þau í öndvegi í stefnuskrám sínum.
. Við fyrstu sýn virðast hugmyndirnar vera
ATVINNUMÁL
ótrúlega líkar en við samanburð Helga
Bjarnasonar sést að grundvallarmunur er á
því hvaða hlutverki flokkarnir ætla Reykja-
víkurborg að gegna í atvinnuþróuninni.
Stefnan er mörkuð í skugga
þess að nú eru 3.083 Reyk-
víkingar skráðir atvinnu-
lausir, samkvæmt upplýs-
ingum Ráðningarstofu Reykjavíkur-
borgar, á móti liðlega 2.500 á sama
tíma á síðasta ári. Nokkur fjöldi er
nú í átaksverkefnum og ef þeirra
verkefna nyti ekki við væru um
3.400 manns á atvinnuleysisskrá.
Þá er búist við að allt að 6.000 skóla-
nemar fái ekki vinnu á almenna
vinnumarkaðnum í sumar, eða um
1.000 fleiri en á síðasta ári, og leiti
þess vegna til Reykjavíkurborgar.
Margar hugmyndirnar í stefnu
R-listans sem kynnt var í vikunni
eni þær sömu og í tillögum D-listans
sem kynntar voru í lok mars. „Þetta
er eftiröpun. Þau taka upp ýmsar
hugmyndir sem sjálfstæðismenn
hafa unnið að í borgarstjórn,“ segir
Inga Jóna Þórðardóttir sem mun
sinna atvinnumálunum fyrir sjálf-
stæðismenn á næsta kjörtímabili.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, borg-
arstjóraefni Reykjavíkurlistans, seg-
ir að þó hugmyndirnar sjálfar séu
svipaðar greini flokkana verulega á
í því hvernig beita eigi borginni í
atvinnumálunum. „í okkar stefnu-
skrá er meiri áhersla lögð á pólitísk-
ar aðgerðir, sem kalla má opinber
afskipti af atvinnulífinu." Hún segir
að Reykjavíkurlistinn vilji ganga
nokkuð langt í því að beita borginni
til að gangsetja hjól atvinnulífsins.
Hún eigi þó ekki að fara út í atvinnu-
rekstur.
Inga Jóna segir að trúverðugleiki
þess sem fram er sett skilji að fram-
boðin í atvinnumálum. Nefnir hún
sem dæmi tillögur R-listans um að
laða að erlenda íjárfestingu í ljósi
þess að þrír flokkanna hafi lengi
barist með oddi og egg gegn öllum
slíkum hugmyndum. Hún segir að
meginstefna Sjálfstæðisflokksins sé
að skapa skilyrði til þess að atvinnu-
reksturinn sjálfur, fyrirtækin í borg-
inni, hafi möguleika til að vinna úr
nýjum hugmyndum og byggja sig
upp. Þar sé hinn raunverulegi kraft-
ur til atvinnuþróunar fólginn.
Markmið atvinnumálatillagna
Sjálfstæðisflokksins er að skapa 6
þúsund ný störf fram til aldamóta
til að mæta árlegri íjölgun fólks á
vinnumarkaði og koma í veg fyrir
viðvarandi atvinnuleysi. „Skapa þarf
traustara fyrirtækjaumhverfi, sem
stuðlar að öflugu nýsköpunar- og
þróunarstarfi og hefur í för með sér
fjölgun vel launaðara starfa fyrir
borgarbúa,“ segir m.a. í stefnuskrá
D-listans.
Reykjavíkurlistinn vekur athygli
á því að samsetning atvinnulífsins
sé um margt með öðrum hætti í
Reykjavík en annars staðar á land-
inu og því þurfi lausnir í atvinnumál-
um að taka mið af því. Samdráttur
í verslun og þjónustu hafi komið
harkalega niður á atvinnulífinu í
borginni.
Stefnuskrár listanna eru tvískipt-
D-listiw
AÐGERÐIR NÚ:
ATVINNA FYRIR ALLA
•Sem flestum verði sköpuð störf við átaksverkefni, framlag
borgarinnar til Atvinnuleysistryggingasjóðs verði nýtt að
fullu til þeirra.
•Reynt verði að flýta aröbærum samgönguverkefnum
ríkisins, unnið er að hugmyndum um fjármögnun.
•Skólafólki verði tryggð sumarstörf.
•Aukin verði áhersla á viðhaldsverkefni.
•Stuðla þarf að aukinni uppbyggingu starfsmenntabrauta
svo atvinnulausir eigi kost á námi.
•Beytingar á Vinnumiðlun Reykjavikurborgar stórbæta
þjónustu við atvinnulausá.
FRAMTÍÐIN:
Tfu LYKLAR AÐ NÝJUM TÍMUM
•Imynd Reykjavikur sem heilsuborgar verði treyst, unnið að
eflingu hennar sem funda- og ráðstefnuborgar. Áfram verði
unnið að áætlun um uppbyggingu ferðaþjónustu, m.a.
athugun á alþjóðlegri heilsumiðstöð og aukinni nýtingu
Nesjavallasvæðisins. Þjónusta Reykjavíkurhafnar verði auk-
in, svo sem með fríhafnarverslun fýrir skemmtiferðaskipin.
•Efla þarf uppbyggingu lítilla fyrirtækja. Sjálfstæðismenn
vilja útbúa nýja aðstöðu fyrir þau, t.d. með nýtingu hús-
naeðis borgarinnar.
•Stefnt er að því að innkaup taki mið af eflingu innlends
iðnaðar.
•Reykjavíkurhöfn hefur hafið kynningu á þjónustu hafnarinnar
sem þjónustumiðstöðvar í Norður-Atlantshafi. Skipum
bjóðist olía á samkeppnishæfu verði. Brýnt er að ráðast
í enduruppbyggingu skipasmíðaiðnaðarins í Reykjavík,
m.a. með erlendri verkefnaöflun.
•Sjálfstæðismenn vilja að Reykjavíku rhöf n vinni áfram að
þróun áætlana um frísvæði í Reykjavík, m.a. með tilliti til
vöruflutninga milli Evrópu og Ameríku.
•Fjárfestingarkostir i Reykjavík verði kynntir fyrir
erlendumfjárfestum.
•Stuðningur við verkefnaútflutning.
•Farið verði út í frekari uppbyggingu tækni- og iðngarða.
Huga þarf að aukinni þátttöku fyrirtækja borgarinnar í
þróunarverkefnum. Hinu nýja þróunarfyrirtæki, Aflvaka
Reykjavíkur hf., er ætlað mikilvægt hlutverk í stuðningi
við rannsóknar- og þróunarverkefni.
•Fyrirtækjum og einstaklingum verði með skattkerfis-
breytingum gert kleift að leggja fé í þróunarverkefni
og atvinnuuppbygginu. Fjárfestingar í atvinnulífinu hafi
forgang. Með því að leyfa flýtifyrningar yrðu fyrirtæki
hvött til að hraða fjárfestingum. Sérstakur skattur á
verslunar- og skrifstofuhúsnæði verður lagður niður.
•Menning er útflutningsvara og hugsanlegur vaxtarbroddur
í atvinnulífinu. Gera þarf úttekt á möguleikum hennar.
R-listim
AÐGERÐIR NÚ:
AUKIN ATVINNA STRAX í SUMAR
•Framkvæmdum borgar og borgarfyrirtækja verði flýtt.
•Átaksverkefnum verði breytt, umönnunar- og þjónustu-
störfum fjölgað.
•Borgin stofni viðhalds- og endurbótasjóð fasteigna sem
láni til framkvæmda.
•Framkvæmdir verði skipulagðar og undirbúnar fram í
tímann.
•Efnt verði til atvinnu fyrir skólafólk við snyrtingu og umhirðu.
•Auka þarf framboð starfs- og endurmenntunarnámskeiða.
•Komið verði á fót virkri vinnumiðlun.
•Gert verði átak í atvinnumiðlun fyrir ákveðna hópa.
FRAMTÍÐIN:
NÝSKÖPUN OG MARKAÐSSÓKN
•Borgin stofni eigin atvinnuþróunarsjóð.
•Settar verði upp nýsköpunar- og verkmiðstöðvar til að efia
smáiðnað.
•Borgin aðstoði við útvegun húsnæðis fyrir lítil iðnfyrirtæki.
♦Borgin beiti sér fyrir stofnun þróunarstöðvar matvæliðnaðar.
•Könnuð hagkvæmni fyrirtækis sem útbúi matarbakka fyrir
skólabörn.
•Borgin styðji tilraunarekstur í Hönnunarstöð.
•Aðstaða úrgangsefnaiðnaðar verði bætt.
•Þróunarhópur starfi að stefnumótun I atvinnumálum og
fylgi þeim eftir.
•Borgin starfræki upplýsingamiðlun um atvinnumál og
nýsköpun.
•Komið verði a fyrirtækianeti.
•Mótuð verði innkaupa- og útboðsstefna með áherslu
á innlenda framleiðslu.
•Borgin kanni möguleika á stofnun fyrirtækis um textíl-
og skinnaiönað.
•Reykjavík verði heilsuborg. Athugað verði með markaðs-
setningu sjúkrahúsanna erlendis.
•Gerðar verði áætlanir um eflingu Reykjavíkur sem ferða-
manna- og ráðstefnuborgar.
•Reykjavíkurhöfn verði miðstöð skipaviðgerða, athugað með
kaup á flotkví og stofnun viðhaldsstöðvar.
•Reynt verði að laða að erlenda fjárfestingu, t.d. með fri-
iðnaðarsvæði.
•Ferðamálanefnd fái fjárveitingu til að undirbúa komu
blaðamanna vegna HM.
•Eðlilegt væri að koma upp frihöfn fyrir skemmtiferðaskip í
gömlu höfninni. Húsnæði við gömlu höfnina fái nýtt hlutverk,
t.d. fyrir Erró-safn, markað eða fiska- og sædýrasafn.
•Efling Reykjavíkurhafnar sem atvinnusvæðis verði könnuð.
•Reykjavíkurborg aðstoði einstaklinga og fyrirtæki við að
þiggja þjónustu skólafólks. Boðið verði upp á sumarmisseri
í skólum og aukið framboð á tómstundanámi.
•Iðnnemum verði tryggð starfsþjálfun.
•Reykjavíkurborg stuðli að launajöfnuði milli karla og kvenna.
•Ríkið flýti framkvæmdum, svo sem við barnaspítala og
samgöngubætur og auki viðhald bygginga sinna.
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir
Inga Jóna
Þórðardóttir
Hlutverk borgarinnar
í atvinnumálum
Reykjavíkurlistinn vill
ganga nokkuð langt í því
að beita borginni til að
gangsetja hjól atvinnu-
lífsins. Hún eigi þó ekki
að fara sjálf út í atvinnu-
rekstur.
ar. Annars vegar það sem þeir eru
að gera eða ætla að gera til skapa
vinnu fyrir atvinnulausa og skólafólk
í sumar svo og þjónusta við atvinnu-
lausa. Hins vegar eru hugmyndir
þeirra um lausnir á vandanum til
frambúðar.
Varðandi lausnir á bráðavandan-
um tala báðar fylk-
ingarnar um áfram-
haldandi átaksverk-
efni, flýtingu fram-
kvæmda, aukið við-
hald fasteigna,
starfs- og endur-
menntun og vinnu-
miðlun. Sjálfstæðis-
menn segja að í
framhaldi af
ákvörðun borgar-
stjórnar um úrræði
í atvinnumálum fái
1.200 manns af at-
vinnuleysisskrá
tækifæri til að halda
tengslum við vinnu-
markaðinn með
þátttöku í átaks-
verkefnum, hluti
þeirra skólafólk. R-
listinn talar um með
sérstökum verkefn-
um verði sköpuð
600-700 störf fyrir
þá sem lengst hafa
verið á atvinnuleys-
isskrá. Hann vill
breyta átaksverk-
efnum, auka áhersl-
una á umönnunar-
og þjónustustörf. Hann vill einnig
að borgin stofni viðhalds- og endur-
bótasjóð sem veiti lán til viðhalds á
fasteignum og lóðum.
Bæði framboðin vilja að borgin
skapi störf fyrir það skólafólk sem
ekki fær vinnu á almennum vinnu-
markaði.
Sjálfstæðisflokkurinn
vill skapa skilyrði til að
atvinnureksturinn sjálf-
ur hafi möguleika til að
byggja sig upp. Þar er
hinn raunverulegi kraft-
ur til atvinnuþróunar.
Flokkarnir telja upp fjöldann allan
af hugmyndum í tillögum sínum til
frambúðarlausnar á atvinnuvandan-
um, eins og sjá má á úrdrætti úr
stefnuskránum sem birtur er hér að
ofan. Þetta eru bæði hugmyndir um
atvinnuþróun, nýsköpun, markaðs-
setningu og almennt um- ____________
hverfi atvinnurekstrarins.
í tillögum sínum leggur
Sj álfstæðisflokkurinn
áherslu á hvað sé verið
að gera í atvinnumálunum “
og nýjungar sem unnið hefur verið
að, meðal annars á vegum þróunar-
fyrirtækisins Aflvaka Reykjavíkur
hf. Einnig skattkerfisbreytingar.
Reykjavíkurlistinn leggur
áherslu á að borgin stofni eigin at-
vinnuþróunarsjóð, settar verði á
laggirnar „útungunarstöðvar" til að
aðstoða frumkvöðla og þróunarhóp-
ur til að vinna að nýrri stefnumörk-
un í atvinnumálum og fylgja þeim
eftir.
Ætlunin er að atvinnuþróunar-
sjóður Reykjavíkurlistins
taka lán og endurláni með
hagkvæmum kjörum til
að koma álitlegum verk-
efnum af hugmyndastigi á
framkvæmdastig. Verja á
100 milljónum í upphafi til þessa
verkefnis, að sögn Ingibjargar Sólr-
únar. Inga Jóna segir að sjálfstæðis-
menn hafi haft frumkvæði að stofn-
un atvinnuþróunarfélagsins Aflvaka
Reykjavíkur hf. Ráðstöfunarfé hans
tvöfaldist í ár, verði 180-200 milljón-
ir, og reiknað sé með að það tvöfald-
Fjölgun vel
launaðra
starfa
Lofa auknum
framlögum til
atvinnumála
ist aftur á næsta ári. Hún segir að
landsmenn hafi bitra reynslu af þeim
lánasjóðum sem vinstri flokkarnir
hafi stofnað til stuðnings atvinnulíf-
inu.
Reykjavíkuriistinn ætlar að veita
um 100 milljónum kr. til atvinnuþró-
_________ unarsjóðsins í upphafi.
Sjóðurinn Erfitt er að
reikna út hvað tillögur
frambjóðendanna í at-
vinnumálum muni kosta
skattgreiðendur.
Ingibjörg Sólrún segir að á árun-
um 1987-91 hafi öll sveitarfélögin í
landinu veitt 3 milljörðum kr. í að-
stoð við atvinnureksturinn, þar af
hafi Reykjavíkurborg aðeins lagt
fram 209 milljónir. Þyrfti borgin að
leggja talsvert meira fé í atvinnu-
málin. Hluti af verkefnum listans
verði fjármagnaður með lántökum,
eins og til dæmis atvinnuþróunar-
sjóðurinn. Skattar verði ekki hækk-
aðir en ekki sé hægt að leggja ein-
hliða niður skatt af verslunar- og
skrifstofuhúsnæði.
Inga Jóna segir að á
yfirstandandi kjörtímabili
hafi borgin varið 35 millj-
örðum kr. til framkvæmda
og stefni sjálfstæðismenn
að því að leggja fram sambærilegar
fjárhæðir á því næsta. Hins vegar
muni fjárveitingar aukast til at-
vinnumálanefndar og Aflvaka. Þá
verði skattur af verslunar- og skrif-
stofuhúsnæði felldur niður. „Við
ástundum ekki yfirboð en stjórnum
af ábyrgð," segir Inga Jóna.
Bretar kveðja John Smith, leiðtoga Verkamannaflokksins,
sem margir töldu næsta forsætisráðherra landsins
Reuter
JOHN Smith, leiðtogi Verkamannaflokksins, sem lést á fimmtudag, ásamt eiginkonu sinni, Elizabeth,
og þremur dætrum þeirra.
Rökfastur og-
hnyttinn en laus við
tilfinniiig-asemi
John Smith fékk alvar-
legt hjartaáfall árið 1988
en náði svo skjótum bata
að heilsufar hans var
ekki talið koma í veg
fyrir að hann gegndi
ábyrgðarstöðum innan
flokksins.
Svo virtist sem John Smith
væri ætlað hlutverk næsta
forsætisráðherra Bretlands,
en ótímabær dauði hans
skipar honum á bekk með horfnum
leiðtogum flokksins. Smith lést á
hátindi ferils síns, honum hafði tekist
að sameina Verkamannaflokkinn og
styrkja stöðu hans í aukakosningum
og sveitarstjórnarkosningum. Hann
virtist ætla að leiða flokkinn til sig-
urs í næstu þingkosningum og verða
þar með forsætisráðherra. Þess í stað
varð hann eitt merkasta forsætisráð-
herraefni í breskri stjómmálasögu,
hjartaslag varð honum að aldurtila á
fimmtudagsmorgun, 55 ára að aldri.
John Smith tók við leiðtogahlut-
verki Verkámannaflokksins árið
1992 af Nei! Kinnock. Hann var
frambjóðandi verkalýðsarms flokks-
ins er tekist var á um eftirmann
Kinnocks en verkalýðsfélögin létu af
stuðningi við hann í fyrrasumar, er
hann lagði til að atkvæðavægi þeirra
yrði afnumið og þess í stað yrðu
áhrif hins almenna flokksmanns auk-
in. „Einn félagi, eitt atkvæði" varð
stefnumál Smiths og búist var við
að sú stefna hans myndi bíða skip-
brot á flokksþirtginu í september sl.
En Smith gaf sig ekki og fór með
sigur af hólmi, og tryggði sig þar
með í sessi sem leiðtogi flokksins.
Hann reyndist farsæll leiðtogi og til
marks um það hefur ekki orðið vart
klofnings innan Verkamannaflokks-
ins frá því að Smith tók við honum.
Hann þótti sýna varkárni í leið-
togahlutverkinu og sagt var að hann
hefði sýnt fram á það að Verka-
mannaflokkurinn hefði sótt meira til
meþódista er fræða Marx. Það gerði
að verkum að jafnvel hörðustu hægri-
mönnum í íhaldsflokknum reyndist
illmögulegt að draga upp þá mynd
af Smith, að hann væri hættulegur
sósíalisti.
Smith barðist engu að síður alla
tíð gegn óréttlæti og fátækt, hann
var harður andstæðingur kynþátta-
haturs og útbreiðslu kjarnorkuvopna,
sér í lagi er það mál var í brenni-
depli fyrir um áratug.
Hann sýndi heilindi og kaus frem-
ur að beita rökum til að fá fólk á
sitt band en orðskrúði og tilfinninga-
semi. Sumum virtist þetta bera vott
um skort á hugsjónum og markmið-
um, að flokkurinn væri að breytast
í vel rekna útgáfu íhaldsflokksins.
Þá var Smith gagnrýndur bæði innan
og utan flokks fyrir að vera fjarlæg-
ur og vilja ekki tala við blaðamenn.
Sumir túlkuðu það sem sjálfsánægju,
aðrir töldu það bera vott um að hann
reyndi að koma sér hjá hlutunum.
Smith var hins vegar kraftmikill
leiðtogi stjórnarandstöðunnar í neðri
deild þingsins. Hann nýtti sér hnyttni
sína, greind og lagalega þekkingu til
að beina athyglinni að klúðri íhalds-
flokksins, til dæmis í vopnasölumál-
inu til írak.
Sagnfræðingur og lögmaður
John Smith var fæddur í þorpinu
Ardrishaig á vesturströnd Skotlands,
13. september árið 1938, sonur
skólastjóra og sonarsonur sjómanns.
„John Smith er algengasta nafnið í
Skotlandi," sagði Smith eitt sinn.
„Það þarf sterkan persónuleika til
að yfírvinna það.“
Hann lagði stund á háskólanám í
Glasgow, lauk háskólaprófi í sögu
og lögfræði. Stjómmálin voru hins
vegar ástríða hans og þrátt fyrir að
hann þætti ekki mikill hugmynda-
fræðingur, duldist engum metnaður
hans. Hann gekk í flokkinn 16 ára
og var aðeins 21 árs er hann varð
frambjóðandi hans í aukakosningum
í East Fife en tapaði. Hann reyndi
framboð að nýju árið 1964 en hlaut
ekki kosningu og vegna anna sinna
sem lögmaður, bauð hann sig ekki
fram árið 1966. Smith náði kjöri
árið 1970 og átt.i sæti á þingi æ síð-
an. Honum varð lítið ágengt fyrsta
kjörtímabilið, Verkamannaflokkur-
inn var í stjórnarandstöðu og Smith
dró mjög úr framavonum sínum að
með því að greiða atkvæði með inn-
göngu í Evrópubandalagið árið 1971.
Hann var alla tíð harður Evrópusinni.
Þegar Harold Wilson varð forsæt-
isráðherra í kjölfar kosningasigurs
Verkamannaflokksins árið 1974,
bauð hann Smith embætti aðstoðar-
ráðherra í orkumálaráðuneytinu og
gengdi hann því til árið 1978, er
hann varð viðskiptaráðherra í stjórn
James Callaghan, yngsti ráðherra
stjórnarinnar. Eftir sigur íhalds-
manna í kosningunum 1979 hafði
Smith með iiöndum viðskiptamál í
skuggaráðuneyti Verkamanna-
flokksins til 1982 og orkumál til
1983. Eftir það varð hann talsmaður
flokksins í atvinnumálum, orkumál-
um og nú síðast fjármálum.
Skjótur bati
í kjölfar þings Verkamannaflokks-
ins árið 1988 fann Smith til þreytu,
enda hafði hann tekið virkan þ|tt í
undirbúningi þess. Leitaði Hann
læknis, sem hafði ekki fyrr sannfært
Smith um að ekkert væri athugavert
við hjarta hans, en hann fékk alvar-
legt hjartaáfall. Þrátt fyrir að Smith
væri í lélegri þjálfun, allt of þungur
og mikill matmaður, náði hann sér
furðu fljótt.
Hann breytti um mataræði og tók
upp á því að klífa fjöll. Setti Smith
sér það takmark að klifa alla skoska
ijallstinda yfir 1.000 m, en þeir eru
276, og að ári liðnu hafði liann geng-
ið á 100 þeirra. Bati hans virtist al-
ger og dró heilsufar hans því -ekki
úr framavonum hans innan flokks-
ins. Sumir héldu því meira að segja
fram að það að standa við dauðans
dyr hefði gert John Smith að blíðari
og nærfærnari manni, sem leitaðist
síður við að ganga frá andstæðingum
sínum.
Smith kvæntist Elizabeth Bennett
árið 1967 og eignuðust þau tvær
dætur.
i
í