Morgunblaðið - 17.09.1994, Síða 34
34 LAUGARDAGUR 17. SEPTEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
STIKILSBER
Það er tekið að
hausta og góðu
sumri lýkur senn.
Víðast um landið
hefur blómgróður
verið óvenju fagur
og vöxtur tijáa með
ólíkindum. Beija-
spretta er víða með
mesta móti og ein-
mitt þessa dagana
keppast margir við
að búa til saft og
sultu eða setja ber
í frysti. í görðum
má sjá runna svarta
af sólbetjum eða
rauða af rifsbeijum og greinam-
ar svo þungar af beijum að nem-
ur við jörð. En hvar sérðu mnna
græna af stikilsbeijum?
Stikilsber - Ribes uva crispa
(áður Ribes glossularia) vaxa
villt í skógum víða á norðurhveli
jarðar. Þetta er runni sem fljótt
á litið líkist rifsi eða sólbeijum,
enda náskyldur þeim, en það er
auðvelt að sjá - eða réttara sagt
fínna - mun þar á, því að hjá
stikilsbeijum situr hvass þyrnir,
einn eða fleiri, við hvert brum.
Blöðin em stakstæð, á stilk,
handstrengjótt, sepótt og dálítið
hærð, 3-6 cm í þvermál. Blómin
em lítil og grænleit og ber geta
myndast strax á ársgömlum viði.
Berin em venjulega ljósgræn,
en þó eru til gul, rauð, og jafn-
vel hvít afbrigði. Vaxtarlag stik-
ilsbeijamnna er nokkuð breyti-
legt. Sum afbrigði hafa allstífar,
uppréttar greinar, en greinar
annarra afbrigða sveigjast niður.
Klipping stikilsbeijaranna er
fyrst og fremst fólgin í að fjar-
lægja jarðlægar greinar og
grisja síðan hæfílega til að ung-
ar greinar fái loft og birtu til
að þroska ber. Eins og hjá öðmm
Ribes-beijarunnum bera ungar
greinar mestan ávöxt og því
best að fjarlægja 4-5 ára grein-
ar til að mnninn endumýist
smátt og smátt. Auðvelt er að
fjölga stikilsbeijarunnum með
stiklingum, annað hvort mjúkum
greinum sem teknar eru of móð-
urplöntunni fyrri hluta sumars,
eða trékenndum greinum sem
em teknar síðari hluta vetrar.
Erlendis er unnt að kaupa „ág-
rædd“ stikilsber, þar sem stikils-
beijaplantan er grædd á 50-75
cm háan grunnstofn. Þá þarf
ekki að bogra við beijatínsluna.
Fyrstu kynni mín af stikils-
beijum stöfuðu þó ekki af áhuga
á uppskerunni, síður en svo.
Upphaflega fékk ég stikilsbeij-
arunna til að hefta för óboðinna
sporlatra vegfarenda, sem vildu
mynda gönguleiðir í gegnum
garðinn minn. Við hjónin vorum
ekki á því að setja upp girðingu
og völdum því „þyrnaaðferðina".
Við settum hjónarós í annað
gatið og stikilsber í hitt. Og nú
var bara að sjá hvort þetta gengi
upp, sem það auðvitað gerði.
Stikilsbetjarunninn var þéttvax-
inn og með uppstæðar greinar
og á þeim vom stórir þymar, sem
sleppa helst ekki flík, sem í þeim
festist. Ekki gerði ég ráð fyrir
beijum, enda var tilgangurinn
með rannanum ekki beint beija-
rækt. En eftir að hafa dafnað
vel í þijú ár og skilað sínu hlut-
verki með sóma þá urðu eftir
stór ber þegar lauf-
ið féil það haustið.
Þetta reyndust
mjög góð ber og
síðan þá hef ég
fengið ágætis upp-
skeru af runnanum.
Nú þegar þessar
línur eru skrifaðar,
er fyrsta frostnótt-
in liðin. Þá reyna
margir að vera
handfljótir að
bjarga sem mestu
af beijum í hús
áður en skemmist.
Stikilsberin hafa
hins vegar þá náttúru að vera
mun betri eftir dálítið næturfrost
og því dreg ég að tína þau fram
yfir fyrstu frostnætur. í Mat-
jurtabókinni segir meðal annars
svo um stikilsber: Stikilsber em
nægjusöm með jarðveg en þurfa
hagstæðari veðurskilyrði en
bæði rifs og sólber, einkum gera
þau meiri kröfur til hita bæði í
lofti og jörð. Hérlendis vaxa stik-
ilsber í stöku görðum og reynsl-
an hefur sýnt að á skýldum og
sólríkum stöðum standa þau sig
tiltölulega vel og skila jafnvel
mjög góðri uppskem í bestu
ámm. Nokkuð ber samt á toppk-
ali á veturna. Stikilsber lifna og
blómgast fyrr en aðrir betja-
mnnar á vorin, þeim er því hætta
búin af seinum vorfrostum og
næðingi, sem auðveldlega getur
skemmt blómin." Mér finnst
helst til vægt til orða tekið í
Matjurtabókinni um þol stikils-
beija, en munur milli afbrigða
er ótrúlega mikill. Ég hef séð
hlið við hlið í sólríkum garði tvo
mnna af mismunandi uppmna,
á öðmm vom örfá ber, á stærð
við lítil rifsber, en hinn var al-
þakinn beijum sem vom nær 2
cm í þvermál. Kristinn Guð-
steinsson garðyrkjufræðingur
prófaði ýmis afbrigði stikilsbeija
á ámnum 1960-70, einkum af
fínnskum upprana. Best reyndist
honum abrigðið K.F. Packalen,
en Hinnomaki var líka nokkuð
gott.
Við þetta er rétt að bæta
reynslu minni úr tveimur görð-
um. Annar er rakur garður á
berangri, sem hallast móti
norðri, hinn skjólsæll og þurr
móti suðri. Báðir garðamir hafa
gefist ágætlega, í fyrri garðinum
var jarðvegur rakur og djúpur
en í þeim síðari standa rannam-
ir nánast á klöpp, þar sem þeir
eru í skjóli og fá sól frá hádegi.
Ekki þori ég að fara með hvaða
afbrigði þetta er sem ég á, en
það gæti verið May Duke, ef
ekki þá er það bara bróðir hans.
Og í lokin ein „garðyrkju“upp-
skrift af stikilsbeijasultu:
1 kg þroskuð ber, hreinsuð (helst
blóm og stilkur fjarlægð) soðið
í örlitlu vatni þar til berin springa
750 g púðursykur
1 stöng kanill eða 1 klofin van-
illustöng
Soðið með spmngnum berjum
í 10 mínútur. Kryddstöngin tekin
upp úr og sultan sett á tandur-
hreinar kmkkur.
Verði ykkur að góðu.
Ingibjörg
Steingrímsdóttir.
BLOM
VIKDNNAR
301. þáttur
Umsjón Agústáv
Björnsdóttir '
ÍDAG
SKÁK
Umsjón Margeir
Pétursson
ÞESSI staða kom upp í opna
flokknum á minningarmót-
inu um Donner í Amsterdam
í viðureign tveggja stór-
meistara. Julian Hodgson
(2.580), Englandi hafði hvítt
og átti leik gegn Loek Van
Wely (2.560), Hollandi.
30. Hxh7+! - Dxh7 31.
Re7+ og svartur gafst upp
því hann tapar drottning-
unni. Huzman frá ísrael
sigraði fremur óvænt í opna
flokknum með 7Vi v. af 9
mögulegum, en með þessum
sigri krækti Hodgson sér í
annað sætið með 7 v.
Úrslit í efsta flokknum
urðu þessi: 1—3. Piket, Ad-
ams og Jusupov 5'/2 v. af 9
mögulegum, 4—5.1. Sokolov
og Timman 5 v. 6—7. Lauti-
er og Xie Jun, heimsmeistari
kvenna frá Kína, 4 'h v. 8.
Lobron 3'/2 v. 9—10. Benj-
amin og Van der Sterren 3 v.
VELVAKANDI
Svarar í síma 691100 frá 10-12 og 14-16
frá mánudegi til föstudags
111 meðferð á
sauðfé
ÉG VERÐ að koma á
framfæri ábendingu til
allra þeirra sem vinna við
smölun og réttir, að um-
gangast sauðféð eins og
lifandi dýr en ekki
spýtukubba. Ég fór í réttir
fyrir nokkra og mér of-
bauð gjörsamlega með-
ferðin sem dýrin fengu,
það var sparkað í kindum-
ar, þær rifnar upp á ull-
inni, traðkað á þeim og
farið illa með þær á allan
annan hugsanlegan máta.
Einnig sá ég að búið var
að bijóta horn af nokkram
kindum og ítrekað sá ég
mann sparka á milli augna
einnar kindar sem var eitt-
hvað fyrir honum.
Því vil ég biðja alla þá
sem hafa með málið að
gera að hugsa sig um áður
en þeir láta reiði eða hugs-
unarleysi bitna á sauð-
fénu. Þetta era lifandi ver-
ur eins og við.
G.A.
Tapað/fundið
Töskur töpuðust
SVÖRT stór taska með
skólabókum og glósum,
gleraugum og hönskum í,
og leðurhandtaska eins og
bakpoki í laginu hurfu úr
bíl sem var staddur fyrir
utan Skeifuna 17 á milli
kl. 18 og 20 sl. mánudag.
Viti einhver hvað orðið
hefur af þessum töskum
er hann vinsamlega beð-
inn að hringja í síma
667548 eða hafa samband
við óskilamunadeild lög-
reglunnar.
Myndavél tapaðist
LÍTIL Minoita-myndavél í
svörtu hulstri tapaðist á
leiðinni á milli Nesjavalla
og Þingvalla. Finnandi
vinsamlega hringi í síma
671625. Sigríður.
Hringur tapaðist
FREKAR stór módel-
hringur tapaðist á Kaffí-
barnum sí. laugardags-
kvöld. Finnandi er beðinn
að hringja í síma 621938.
Fundarlaun.
Skartgripaöskjur
töpuðust
TVÆR skartgripaöskjur
töpuðust í Reykjavík þann
16. ágúst sl. I annarri var
hálsfesti gerð úr fersk-
vatnsperlum og postulíns-
næla með áletruninni
Steinunn. í hinni öskjunni
var armband ofíð úr tin-
þræði. Finnandi vinsam-
lega hringi í síma
98-34223 eða 98-34100
(vinnusími). Steinunn.
COSPER
Þetta er besti veitingastaður sem ég hef borðað á.
Hér er boðið upp á magadans um miðjan dag.
Farsi
Víkveqi skrifar...
ótt Víkveiji sé enginn sérstakur
áhugamaður um mat skýst
hann stundum inn á veitingahús
með vinum og fjölskyldu til að ræða
heimsmálin og önnur tilfallandi
smámál. Því skiptir það ekki svo
litlu máli að sæmilegt bil sé á milli
borða svo að samræður geti verið
óþvingaðar. Á nokkrum veitinga-
stöðum hér í borg er staðsetning
borða með þeim hætti að það er
greinilega ekki gert ráð fyrir því
að gestir opni munninn nema rétt
til að matast. Við eitt slíkt borð sat
Víkveiji ásamt vini sínum á veit-
ingastaðnum Ítalíu um daginn.
Þremur tveggja manna borðum var
raðað svo þétt saman að gestir er
við borðin sátu áttu aðeins um tvo
kosti að velja. Borða matinn sinn
steinþegjandi og hypja sig síðan út
þar sem þeir gætu rætt saman, eða
upplýsa menn er til hægri og vinstri
sátu um persónulega hagi sína,
skoðanir og viðhorf. Víkveiji og
vinur hans völdu fyrri kostinn, og
einnig gestir til hægri og vinstri,
þannig að úr varð ein allsheijar
þögn, og heldur pínleg. Víkveiji
tímir auðvitað ekki að fara inn á
veitingastaði þar sem hann getur
ekki talað, og óskar eftir því að
veitingahúsaeigendur fari gaum-
gæfilega yfír borðmál sín með end-
uruppröðun í huga.
xxx
*
Ieinstöku tilfelli hafa einstakling-
ar hér á landi tekið sig til og á
eigin spýtur komið upp söfnum af
ýmsu tagi sem almenningur fær að
njóta. Gott dæmi um þetta er Jósa-
fat Hinriksson athafnamaður í
Reykjavík sem hefur byggt upp
myndarlegt safn tengt sjávarút-
vegi. Annað er steinasafn Petru
Sveinsdóttur í Sunnuhlíð á Stöðvar-
firði. Að ógleymdu minjasafni Egils
Ólafssonar á Hnjóti í Orlygshöfn á
Vestfjörðum, þar sem kominn er
vísir að íslensku flugminjasafni. Þar
má til tíðinda telja að safnið hefur
nú eignast stærstu einshreyfils
flutningaflugvél sem smíðuð hefur
verið. Vélin er af Antonov-gerð og
ber ennþá áletrun Aeroflot-flugfé-
lagsins með vængjuðum hamri og
sigð. Vel kann að vera að fleiri
einkasöfn af þessu tagi leynist víðar
um landið. Erlendis er ekki óal-
gengt að auðmenn og milljónamær-
ingar komi upp einkasöfnum af
ýmsu tagi, en Víkveija er næst að
halda að það sé séríslenskt fyrir-
brigði að venjulegt alþýðufólk finni
hjá sér hvöt að safna munum af
margvíslegu tagi og veiti samferða-
mönnum aðgang að þeim fremur
til að fræða en græða.
XXX
íkveiji kynntist því af eigin
raun um síðustu helgi hversu
mikilli röskun fámennir starfs-
mannahópar geta valdið hjá stórum
fyrirtækjum í kjaradeilum. Þá lögðu
flugvirkjar hjá SAS á Kaupmanna-
hafnarflugvelli niður störf með þeim
afleiðingum að ýmist varð að seinka
eða aflýsa flugi innanlands og utan
og þúsundir farþega komust ekki
leiðar sinnar. Víkveiji átti pantað
far á sunnudagsmorgun en mátti
dúsa á flugvellinum í um sjö klukku-
stundir eðp. allt þar til fluginu var
endanlega aflýst þennan dag.
Mynduðust langar biðraðir við af-
greiðsluborð félagsins og spurning-
um rigndi yfir starfsmenn frá
óþreyjufullum farþegum. Frammi-
staða starfsfólksins var að mati
Víkveija aðdáunarverð við þessar
erfiðu aðstæður því það lagði allt
kapp á að leysa úr vandamálum
viðskiptavinanna. Félagið útvegaði
t.d. strandaglópum gistingu á
glæsihótelum sínum ef á þurfti að
halda, akstur fram og til baka og
bauð til kvöldverðar á hótelinu, fólki
að kostnaðarlausu.