Morgunblaðið - 23.10.1994, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 23. OKTÓBER 1994 B 9
M A N N LÍFSSTRAU MAR
Lind efri áranna
Aldurslindin
mætti kalla
nýjustu bók Bettyar
Friedan „Fountain
of Age“. Á sama
hátt og hún fyrir 30 árum var
leiðandi í kvennabyltingunni
gegn þröngsýnum hefðum og í
fararbroddi rithöfunda sem
breyttu viðhorfum, þá gerir hún
nú það sama fyrir aldraðar konur
og karla með svipaðar vænting-
ar, að vera einstaklingur, „við“
en ekki „það“, eins og hún seg-
ir. í mörg ár hefur hún skoðað
viðhorfin í samfélaginu til aldr-
aðra og áunnin viðhorf þeirra
sjálfra til samræmis. Sem að lík-
um lætur gagnrýnir hún margar
af þeim hefðbundnu klisjum sem
færðar hafa verið yfir á „hóp“
aldraðra, nánast sjálfkrafa um
leið og þeim fjölgar. Sem há-
skólakennari hef-
ur hún ómældan
aðgang að rann-
sóknum, fyrir-
lestrum og skrif-
um og ferðast
langar leiðir til að
hitta fólk. Heim-
ildasafnið sem að ‘
baki liggur með
tilvísunum í kann-
anir og rannsókn-
ir er svo mikið að
bókin verður 600
blaðsíður að lengd
og ég verð að játa
að ég er ekki búin
að lesa hana alla.
Drep samt á atriði
sem hún vekur
athygli á til um-
hugsunar.
Betty Friedan
'sýnir fram á að
fyrri hugmyndir
um „skelfilega líf-
fræðilega hnignun aldraðra" séu
úreltar. Athygli og áhugi fræð-
inga hafi í fyrstu mest beinst að
sjúkdómum aldraðra, einkum
rannsóknum inni á hjúkrunar-
heimilum fyrir aldraða. Niður-
stöðum svo skellt á hinn breiða
aldurshóp. Þótt vitað sé að Alz-
heimer-sjúkdómurinn og slík
hrörun nái ekki til nema 5% aldr-
aðra, þá séu allar ráðstefnur og
fyrirlestrasalir troðfullir þegar
það er til umræðu, en fámennt
þar sem ijallað er um aðrar hlið-
ar öldrunar. Nú hefur fólk úr
heilbrigðisstéttum og öldrunar-
fræðum, sem veitt hefur Betty
hlutdeild í þekkingu sinni, haldið
inn á „nýjar lendur" þar sem lit-
ið er á aldur sem nýtt lífsskeið
þar sem möguleikar til áfram-
haldandi grósku halda áfram.
Ekki stöðnun, bara á allt öðrum
forsendum. Margir þættir kunna
áður að hafa skyggt á þessa
möguleika: nýjabrumið af leng-
ingu mannsævinnar, afskrifun á
aldri í samfélagi sem lofsyngur
æskuna og notkun mælitækja
sem hönnuð eru til að mæla getu
ungs fólks.
Það er þetta með mælitækin,
sem maður sér raunar allt í kring
um sig - þegar búið er að benda
á það. Líffræðilega er sagt að
fólki byiji að hnigna eftir tvítugt
og það er einmitt blómatíminn
upp úr því sem orðið hefur við-
miðunin, sem fólk mælir sig alla
ævi við og samfélagið mælir það
við. Konur strekkja við að vera
„ungar“, lita á sér hárið og remb-
ast við að vera grannar og halda
líkamsvexti og hörundi þrítugs-
aldursins fram í rauðan dauðan.
Hrósið sem þær sækjast eftir og
fá er: Þú ert svo ungleg, alveg
eins og ung stúlka! Og karlarnir
rembast við líkamlega áreynslu
í íþróttum í kappi við þá ungu
og reyna svo gjarnan að yngja
upp hjá sér, eignast ung börn til
að sannfæra sig og aðra um að
þeir hafi enn frjósemisgetu unga
mannsins. En svo
kemur samt að
endimörkum þess-
arar samkeppni og
þá verður áfallið.
Um 65-70 ára aldur er fólk
neytt til að draga sig í hlé, ef
ekki með valdi þá þrýstingi
samfélagsins. Konurnar eru áður
komnar úr móðurhlutverkinu,
sem þær mældu sig með.
Kannski stafar þetta að hluta
af því að fyrir fáum áratugum
var meðalaldurinn ekki nema 56
ár og samfélagið ekki í siðum
og viðhorfum búið að átta sig á
þessu nýja skeiði mannsævinnar.
Mælitækið sem aldraðir eru
mældir á, er semsagt rangt og
úrelt. Betty bendir á með dæm-
um og könnunum að verið er að
mæla getu aldraðra með spurn-
ingum á minnisatriðum, sem er
aðall fólks um og fyrir tvítugt,
sem þá er líka í þjálfun í slíku
í skólunum. Ártöl og nöfn eru
minnisatriði sem ungir eru bestir
í, en aldraðir gleyma. Þó vísar
Betty í könnun, þar sem hópur
aldraðra var þjálfaður í að læra
minnisatriði eins og í skóla og
síðan borinn saman við annan
hóp jafningja og kom í ljós að
eftir æfinguna stóðu þeir sig með
ágætum. Þjálfun hafi því sitt að
segja. En nýrri kannanir sýna
líka að þeir hafa annars konar
þroska og ályktunarhæfni, sem
hefur byggst upp í reynsluheimi
á langri ævi. Þótt þetta sé nú
að verða mörgum ljóst, þá er enn
verið að nota þetta gamla ungra-
mælitæki að muna staðreyndir
og það í hvelli. Það er gert hér
þegar fólk kemur veikt á spítala
og ekki upp á sitt besta og keyr-
ir sjálfsálitið niður úr öllu. Minn-
isatriðakeppni aldraðra segir
Betty ungdómssport, en þá ætti
að mæla með allt annarri mæli-
stiku.
Betty Friedan bendir með
dæmum og rannsóknum á fjölda
marga aðra þætti, sem ég kem
kannski seinna að. En í bókartitl-
inum líkir hún aldrinum við lind,
sem hún sannfærir okkur um að
ekki sé þorrnuð við ákveðið ald-
ursskeið, og hægt sé að ausa af
annars konar þroska og þróun
en í æsku. Það þykir nú mikið
rannsóknarefni.
Öldungar eru nú svo nýtt fyr-
irbrigði í heiminum, nema stöku
undantekningar, að menn eru að
byija að átta sig á möguleikum
þeirra. Þessvegna láta aldraðir
nú, eins og konurnar fyrir
kvennabyltinguna, sig hverfa
afsakandi af sjónarsviðinu. Eitt
af því forvitnilega er að enn botn-
ar enginn í því af hveiju bilið
milli lífaldurs kvenna og karla,
sem var sáralítið, er nú alltaf að
lengjast. Af hverju endast konur
í nútíma samfélagi svo miklu
betur?
Gárur
eftir Elínu Pálmadóttur
SAGNFRÆÐI/DtfWf) hvítþveginn engilleda...
Fjallið ætlaði aldrei
að koma tilMúhameðs
ALLIR hafa heyrt um ameríska drauminn. Kofinn breyttist í marmara-
byggingu, fátæklingurinn í auðkýfing, fatalarfarnir hverfa og við tek-
ur líf í smóking. Er það nú draumur, segir siðmenntaður Evrópubú-
inn, og lætur vaða á súðum um grunnhyggna Kana, yfírborðsmennsku
þeirra og sífelldan belging. Dýptin í sálarlífi þessara afkomenda May-
flower-faranna sem stofnuðu fyrstu varanlegu nýlendu hvítra manna
í Nýja heiminum árið 1620 er náttúrulega engin, segir alvarlegur íbúi
gamla heimsins. Þessir menn eiga engar hefðir, ekkert aðalsfólk og
varla neina sögu aumingjarnir sem varla er von þegar horft er til ald-
urs landnáms þeirra. Og niðurstaðan verður: Kaninn reynir að bæta
sér upp fátækleg sögu sína með því að láta stórlega yfir sér, sperra
sig og reigja. Af bessari rót er bandaríski draumurinn runninn, segir
vel þroskaður Evrópubúinn um leið og hann þykist sópa veraldar-
hyggju frænda eins vestra út af borðinu.
En skelfing er þetta mikil sjálfs-
blekking. Draumur hins vest-
ræna manns er ekki fyrst og fremst
um meiri peninga, og svo enn
meiri peninga, heldur um að skara
fram úr og þann draum höfum við
öll, svo mikið get-
ur sagan kennt
okkur. Stöldrum
augnablik við í
nútímanum og
spyijum okkur
hvað einkenni
kvikmyndir frá
Hollywood, einu
bíómyndirnar sem
allur fjöldinn nennir að hoffa á
(Evrópubúar meðtaldir). Kjarna-
atriði er um klárasta dráparann,
besta slagsmálahundinn, flinkasta
klifrarann, hæfileikaríkasta
skautamanninn. Rocky þreytist á
því að beija steindauða kjöt-
skrokka og snýr sér að því að
lumbra á heimsmeistaranum í
hnefaleikum. Bróðir hans Rambó
(eða eru þeir frændur) fer hamför-
um við að drepa mann og annan
og svona mætti halda áfram upp-
talningunni þar til allir væru orðn-
ir löngu uppgefnir á þessum pistla-
höfundi og sjálft Morgunblaðið svo
stútfullt af tilvísunum í bíómyndir
að þar væri ekki lengur neitt pláss
fyrir auglýsingar - og greinarhöf-
undur yrði að bíta í það súra epli
að fá ekkert greitt.
Mergurinn málsins er að við
meðaljónarnir dáum ofurmennið og
viljum ekkert frekar en að setjast
á bekkinn hjá því. Af þessari
ástæðu hrífumst við af Hollywood-
bíóinu. í hreinskilni veraldarhyggju
sinni hefur Kaninn horfst í augu
við þrá okkar eftir því besta í mann-
inum og gert sér hana að féþúfu.
Amerísíd draumurinn er metnaður-
inn til að standa sig, maðurinn verð-
ur ekkert af guðsnáð, jafnvel Krist-
ján Jóhannsson varð að færa fórnir
til að verða það sem hann er í dag,
snillingur meðal snillinga. Ameríski
draumurinn er undirstrikun þeirrar
staðreyndar að enginn verður mik-
ill af því einu að sitja með hendur
í skauti.
Þessu höfum við íslendingar
reynt að gleyma. Til dæmis hafa
fæstir þingmanna okkar farið á
þing vegna metnaðar, þeir hafa
aðeins flækst þangað inn vegna
fjölda áskorana. (Ég held svei mér
þá að Tómas Ingi Olrich sé eini
núverandi þingmaður íslendinga
er þorir að viðurkenna að það var
metnaður og áhugi er rak hann
áfram til framboðs en ekki fjöldi
grámanna er nuðaði í honum dag-
inn út og inn
að gefa kost á
sér líkt og var
raunin með
einn áhrifa-
mesta þing-
mann íslend-
inga eftir
stríð, Stein-
grím Her-
mannsson, ef
marka má orð
hans sjálfs.)
Auðvitað er
þetta ekkert
annað en yfir-
borðs-
mennska, sitjandi kráka sveltur og
„sá hefir krás er krefr“. Það er
hrein þvæla að fjallið komi til
Múhameðs, sagan kennir okkur
svo ekki verður um villst að hversu
sárfættur sem Múhameð verður
þá flögrar ekki að fjallinu að hreyfa
sig. En átrúnaður okkar á afburða-
manninn gerir kröfu um að hann
sitji og bíði, hann þarf ekki að
þroska hæfileika sína, gen hans
eru gáfaðri en annarra manna,
hönd hans hagari, röddin sterkari,
kraftarnir meiri. Við horfum á
sigrana en ekki svitann og tárin
sem þeir kostuðu. Hann fékk hæfi-
leikana í vöggugjöf, segjum við og
kaupum miða í lottó.
Þessi öfugsnúna aðdáun okkar á
afburðamanninum ýtir hressilega
undir þá tilhiíeigingu okkar Jón-
anna að vilja sjá söguna eins og í
svart-hvítu sjónvarpi. Látnir verða
að djöflum eða dýrlingum. Allir
mega og eiga að tala illa um Geng-
is Khan, Hitler og nú síðast Stalín
(í svipinn man ég ekki eftir neinum
íslenskum stallbróður þessara
þriggja, mig rámar þó í einhvern
Mörð aftan úr grárri fomeskju er
allir virðast eiga að tala illa um).
í hinum flokknum eru allir látnir
íslendingar (að undanskildum þess-
um Merði). Við Akureyringar, já
og íslendingar allir, hefjum Davíð
Stefánsson upp á sta.ll, og það vissu-
lega verðskuldað, en þar fyrir þurf-
um við ekki að gera hann að ein-
stöku ljúfmenni sem hann vissulega
ekki var. Þó að hann hafi stundum
verið viðskotaillur við börn er komu
á Amtsbókasafnið til hans að fá
bækur þá gerir hann það ekki að
neitt síðra skáldi eða verri manni
í mínum augum, mér finnst reyndar
fúllyndi hans við bömin vel skiljan-
legt þó vissulega megi velta fyrir
sér hvort hann hafi verið í réttu
starfi.
Af erlendum sálubræðrum Dav-
íðs í heilagleiknum er Gandhi einna
þekktastur. Sir Richard Attenbor-
ough minntist ekkert á það í mynd
sinni að dýrlingurinn Gandhi bauð
sig fram til þjónustu í þremur styij-
öldum; Búastríðinu, stríðinu gegn
Zúlúmönnum í Afríku og Fyrri
heimsstyijöldinni (hann fékk þó
aldrei tækifæri til að taka þátt í
heimsstyijöldinni, bijósthimnu-
bólga kom í veg fyrir það). Það var
heldur ekkert minnst á fyrirlitningu
Gandhis á nútímalæknavísindum
er varð til þess að hann neitaði
konu sinni um pensilínsprautur bre-
skra lækna þegar hún veiktist af
lungnabólgu. Konan dó. Gandhi var
þó ekki meiri ofstækismaður á
þessu sviði en svo að þegar hann
sjálfur veiktist af malaríu þáði hann
kínin hjá læknunum og þegar liann
fékk botnlanga-kast féllst hann á
að leggjast undir hnífinn.
Þetta er martröð sagnfræðings-
ins. Við viðurkennum einfaldlega
ekki að maðurinn er breyskur. Við
heimtum skiptingu mannkyns í
dýrlinga og illmenni; annaðhvort
eru menn vængjaðir englar eða
fallnir englar. Ekkert er til þar á
milli.
eftir Jón
Hioltoson
MERGURINN málsins er að við meðaljónarnir
dáum ofurmennið og af þeirri ástæðu hrífumst
við af Hoilywood-bíóinu.
UMSOKNIR
Húsnæðisnefnd Reykjavíkur óskar eftir umsóknum um kaup á 320 nýjum og eldri
félagslegum eignaríbúðum sem koma til afhendingar fram á haustið 1996. Ennfremur er
óskað eftir umsóknum um 60 nýjar félagslegar kaupleiguíbúðir sem afhentar verða á sama
tíma. Um ráðstöfun, verð og greiðsluskilmála þessara íbúða gilda lög nr. 97/1993.
Umsóknareyðubiöð verða afhent á skrifstofu Húsnæðisnefndat Reykjavíkur,
Suðurandsbraut 30, og verða þar einnig veittar allar almennar upplýsingar.
Skrifstofan er opin mánudaga til föstudaga kl. 9 -16.
Umsóknum skal skila eigi síðar en 19. nóvember 1994.
Húsnæðisnefnd Reykjavíkur