Morgunblaðið - 02.11.1994, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 2. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
OPINBERAR
FJÁRREIÐUR
UMRÆÐUR í þjóðfélaginu síðustu vikur sýna ber-
lega, að vaxandi þungi er í kröfum borgaranna á
hendur stjórnmálamönnum um bætt siðferði í meðferð
almannafjár. Fólk á einfaldlega erfiðara með en áður
að sætta sig við hvers kyns óráðsíu í opinberum rekstri,
enda hafa skattgreiðendur orðið fyrir tekjusamdrætti
í efnahagsörðugleikunum og mátt sæta síaukinni skatt-
heimtu. Lausung í opinberum fjármálum kallar því á
harðari viðbrögð en áður.
í umfjöllun sunnudagsblaðs Morgunblaðsins nýlega
um meðferð opinbers fjár er vitnað til athugasemda
yfirskoðunarmanna ríkisreiknings fyrir ári, en þeir
sögðu:
„Á liðnum misserum og árum hefur komið æ betur
í ljós, að launakerfi ríkisins er að hruni komið. Innan
þess þrífast m.a. alls konar aukagreiðslur og fríðindi,
svo sem: Óunnin yfirvinna, bifreiðahlunnindi, húsnæðis-
fríðindi, risna, greiðslur fyrir aukastörf, ferðakostnað-
arhlunnindi, nefndalaun, stjórnarlaun. Einkum verða
þessar aukagreiðslur fyrirferðarmiklar þegar ofar kem-
ur í embættismannakerfi hins opinbera. Má segja að
um sé að ræða tvö launakerfi.“
Sigurður Þórðarson, ríkisendurskoðandi, segir, að
skortur sé á skráðum reglum um meðferð opinberra
fjármuna. Þá séu illa skilgreindar starfsvenjur hafðar
til hliðsjónar, svo og hefð, sem skapast hafi í áranna
rás. Um aukasporslur, sem eru í raun dulbúnar kaup-
hækkanir, segir hann, að þær séu hluti af launakerfinu
og hafi tíðkazt í áratugi.
Þessi ummæli ríkisendurskoðanda og yfirskoðunar-
manna ríkisreiknings sýna ljóslega vandann, sem við
er að glíma í meðferð opinberra fjármuna og eru áfell-
isdómur yfir því kerfi, sem smátt og smátt hefur þróast
í ríkisrekstrinum. Hér er vafalaust ekki við neinn ein-
stakan að sakast, en þó ber framkvæmdavaldið, sem
annast daglegan rekstur ríkisins, mikla ábyrgð. Mestur
hluti hennar hlýtur þó að falla á Alþingi, sem eitt hef-
ur fjárveitingavaldið samkvæmt stjórnarskrá. í þess
höndum er og eftirlitið með opinberum fjárreiðum.
Alþingi hefur framselt fjárveitingavald sitt að
nokkru, þótt slíkt nái að sjálfsögðu engri átt. Gott
dæmi um þetta er sérstakt ráðstöfunarfé ráðherra, sem
fyrst kom inn í fjárlög fyrir árið 1990. Rökstuðningur
var þá, að féð væri ætlað til að mæta ýmsum tilfall-
andi útgjöldum og draga þar með úr þörf á aukafjár-
veitingum. Á næsta ári eru ætlaðar 84 milljónir króna
til þessa, auk 100 milljóna króna, sem ríkisstjórnin fær
í sama skyni.
Framsal Alþingis á úthlutun þessa fjár til ráðherra
hefur valdið úlfúð í þjóðfélaginu að undanförnu. Ástæð-
an er sú, að fólk hefur grunsemdir um, að ráðherrar
noti þetta fé til að hygla vinum og kunningjum. Yfir-
skoðunarmenn ríkisreiknings segja um þetta sérstaka
ráðstöfunarfé ráðherra: „Notkun þessara fjármuna
hefur farið úr böndunum.“ Pálmi Jónsson, yfirskoðunar-
maður, segir og: „Við leggjum til, að settar verði skýr-
ar reglur um meðferð á óskiptum fjárlagaliðum, svo
sem að ráðstöfunarfé ráðherra verði varið til einhverra
tiltekinna verksviða, t.d. þar sem fjárlagaliðir duga
ekki til að ljúka verkefnum, en jafnframt að kveðið
verði á um, að fé verði ekki varið til dæmis til verk-
efna, sem Alþingi hefur hafnað við fjárlagaafgreiðslu.“
Engin rök hníga að því, að ráðherrar fái milljóna-
tugi til ráðstöfunar á eigin ábyrgð. Þeir hafa ekki fjár-
veitingavald samkvæmt stjórnarskrá. Alþingí. starfar
nú allt árið og komi upp brýn úrlausnarefni er minnsta
mál að kalla fjárlaganefnd saman, eða jafnvel þingið
sjálft. Það sýnir vel, hvernig framkvæmdavaldið geng-
ur á hlut Alþingis, að yfirskoðunarmaður ríkisreiknings
telur þörf á reglum um, að óheimilt sé að verja fé til
verkefna, sem Alþingi hefur hafnað. Slíkt er reyndar
svo fráleitt, að um það ætti ekki að þurfa reglur, en
þó má minna þingmenn á, að ráðherrar starfa í um-
boði þeirra, þeirra er valdið og því ábyrgðin.
STJÓRNMÁL
Frambj óðendur
kjósendur færri er
AF
JNNLENDUM
vETTVANGI
SJÁLFSTÆÐISFLOKKUR-
INN í Reykjavík hefur við-
haft prófkjör fyrir allar
kosningar til Alþingis nema
einar frá þvl árið 1970. Prófkjörið
1970 (vegna kosninganna 1971) var
opið, eins og prófkjör flokksins í
borginni voru framan af, þ.e. náði
ekki eingöngu til floícksbundinna
sjálfstæðismanna, heldur einnig
þeirra sem undirrituðu stuðningsyf-
irlýsingu við flokkinn. í opnu próf-
kjörunum gilti sú regla að niðurstöð-
ur væru bindandi ef atkvæði voru
fleiri en sem nam kjörfylgi flokksins
í seinustu kosningum. Kosning var
bindandi í einstök sæti, fengi við-
komandi frambjóðandi meira en
helming greiddra atkvæða.
Frambjóðendur í þessu fyrsta
prófkjöri voru 25 talsins, og var
kosið á milli þeirra með þeim hætti
að krossað var við nöfn manna, en
ekki númerað í sæti. Þátttakan var
mikil; 9271 sjálfstæðismenn greiddu
atkvæði.
Geir Hallgrímsson, þáverandi
borgarstjóri í Reykjavík, var efstur
í prófkjörinu með 71,24% gildra at-
kvæða. Jóhann Hafstein, forsætis-
ráðherra og formaður flokksins, varð
hins vegar í öðru sæti með 65,14%.
Samkomulag náðist hins vegar eftir
prófkjörið um að þeir Jóhann og
Geir skiptust á sætum. Gunnar Thor-
oddsen varð þriðji og Auður Auðuns
í fjórða sæti.
Til þingkosninganna 1974 var
boðað með skömmum fyrirvara og
ekki efnt til prófkjörs, heldur raðaði
kjömefnd á framboðslistann, en þar
var Geir Hallgrímsson í fyrsta sæti.
Albert skákaði Geir 1977
Aftur var efnt til prófkjörs 1977
vegna þingkosninga árið 1978. Alls
buðu 43 sig fram í prófkjörinu og
var aftur krossað við nöfn. Alls
greiddu 9.877 stuðningsmenn Sjálf-
stæðisflokksins atkvæði. Albert Guð-
mundsson skákaði Geir Hallgríms-
syni úr efsta sætinu og fékk 75,7%
atkvæða, en Geir fékk 71,4%. Næst
komu þau Ragnhildur Helgadóttir,
Ellert B. Schram, Gunnar Thorodd-
sen og Friðrik Sophusson.
Haft var á orði eftir prófkjörið
1977 að umsvif margra framþjóð-
enda hefðu verið gífurleg. Þróunin
hefur verið sú að frambjóðendum í
prófkjörum hefur fækkað og margir
hafa talið að mikill kostnaður væri
ein ástæða þess að færri legðu i
þann harða slag, sem prófkjör hafa
stundum orðið.
í prófkjörinu 1979, fyrir kosningar
síðar það ár, voru frambjóðendur þó
25 talsins. í þetta sinn var ______
tekin upp sú nýbreytni að
raða í sæti með því að
setja tölur við nöfn fram-
bjóðenda. Þátttaka í próf-
kjöri Sjálfstæðisflokksins
hefur aldrei verið meiri;
manns greiddu atkvæði.
Geir Hallgrímsson endurheimti
Þátttaka í prófkjörí Sjálfstæðisflokksins í
Reykjavík um helgina var dræm miðað við
mörg fyrri prófkjör, og frambjóðendur fáir,
en stuðningur við efsta mann meira
0
afgerandi en nokkru sinni fyrr. Olafur Þ.
Stephensen rifjar upp úrslit í fyrri próflgorum
Sj álfstæðisflokksins.
Davíð
Oddsson
GeirH.
Haarde
Birgir ísleifur
Gunnarsson
Gott gengi í prófkjöri
Hefur tvisvar sinn-
um fengið afgerandi
kosningu i 1. sætið.
Enginn hefur fengið
hærra hlutfall
greiddra atkvæða.
Fékk góða kosningu
þótt borgin hefði
tapazt.
Prófkjör Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík
fyrir Alþingiskosningar 1970-1994
Prófkjör haldið: Kosningar Pátttaka % af kjörskrá Efsti
27.-28. sept.1970 7. apríl 1971 9.271 Opið prófkjör Geir
Ekkert prófkjör 30. júní 1974
19.-21. nóv. 1977 25. júní 1978 9.877 Opið prófkjör Albe
28.-29. okt 1979 2.-3. des. 1979 11.637 Opið prófkjör Geir
28.-29. nóv. 1982 23. apríl 1983 8.155 73,40% Albe
18. okt. 1986 25. apríl 1987 6.546 61,11% Albe
26.-27. okt. 1990 20. apríl 1991 8.480 70,66% Daví
29.-30. okt. 1994 1995 7.297 48,6% Daví
ir ísleifur Gunnarsson, sem fékk flest
atkvæði á heildina litið, eða 72,6%.
Kjósendur virðast ekki hafa viljað
refsa Birgi ísleifi, sem verið hafði
borgarstjóri, fyrir að meirihlutinn í
borgarstjóm Reykjávíkur hafði tap-
azt í kosningum árið áður.
Krossað aftur 1982
kosningamar stofnaði Albert Borg-
araflokkinn og vék af framboðslist-
anum, þannig að Friðrik Sophusson
leiddi hann í kosningunum.
Lokuð prófkjör eftir 1986
43 f rambjóA-
endur1977 —
14 nú
12.223
Prófkjör var haldið síðla árs 1982
til að velja framboðslista vegna kosn-
inganna árið eftir. Reglum var breytt
á þann hátt að menn urðu að skrá
sig til þátttöku fyrirfram og voru
________ um 12.000 manns á kjör-
skrá. Af þeim greiddu
8.155 atkvæði. Að þessu
sinni var aftur krossað við
nöfn frambjóðenda, og var
það í seinasta sinn sem sú
Frá og með prófkjörinu, sem var
haldið 1986 vegna kosninga árið
eftir, hafa prófkjör Sjálfstæðis-
flokksins í Reykjavík aðeins verið
opin flökksbundnum sjálfstæðis-
mönnum. Þetta hafði eðlilega þau
áhrif að kjósendum í prófkjörum
fækkaði. Kosning telst bindandi,
kjósi fleiri en helmingur _______
flokksmanna.Árið 1986
fyrsta sætið, fékk 68,9% af öllum
gildum atkvæðum. Hann fékk hins
vegar harða samkeppni frá Albert
Guðmundssyni og fékk ekki nema
37,5% atkvæða í 1. sæti. Albert varð
I öðru sætinu með 67,5% allra
greiddra atkvæða. Næstur kom Birg-
aðferð var viðhöfð.
Formaður Sjálfstæðisflokksins,
Geir Hallgrímsson, féll úr fyrsta
sætinu niður í það sjöunda í þessu
prófkjöri og fékk 54,12% atkvæða.
Albert Guðmundsson náði fyrsta
sætinu að nýju og fékk 73,9% at-
kvæða. Friðrik Sophusson kom næst-
ur með 69,5% og Birgir ísleifur
Gunnarsson fékk 68,76%. Fyrir
voru 10.707 á kjörskrá í . .
prófkjörinu, en af þeim ©,nnu-
kusu 6.546. forystl
Frambjóðendur
voru
fimmtán og röðuðu kjósendur þeim
í sæti. Albert Guðmundsson hélt
fyrsta sætinu, fékk 65% allra
greiddra atkvæða, en ekki nema
38,15% í fyrsta sætið. Flest atkvæði
í heildina fengu hins vegar þeir Frið-
rik Sophusson, sem fékk 80,9% af
greiddum atkvæðum og varð í öðru
sæti, og Birgir ísleifur Gunnarsson,
sem varð í þriðja sætinu og hlaut