Morgunblaðið - 04.11.1994, Side 29

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 4. NÓVEMBER 1994 29
Morgunblaðið/Sigurgeir
tækjablokka, sem nú virðist hafin í íslenskum viðskiptalífi.
§r fyrirtækjablokkir?
SH taldi eftir skoðun að fjár-
festing í Vinnslustöðinni væri
ekki fýsilegur kostur.
SÍF telur að fisksölufyrirtæki
hér á landi eigi í lengstu lög
að forðast innbyrðis átök.
ð aldrei?
hann getur verið harður í horn að taka.
Talið er að hann geti á vissan hátt
orðið enn harðari í horn að taka, með
fylkingu eignaraðila að baki sér, þar
sem eru ÍS, VÍS og ESSO, sn fullvíst
þykir að þessir aðilar muni kaupa
drjúgan hluta þess hlutafjár sem að
er stefnt að selja.
Vissulega hafa þeir hjá SH verið
vændir um að hafa sofið á verðinum,
þegar ÍS gekk til samninga við
Vinnslustöðina og Bjarni Sighvatsson
seldi ÍS 30% hlut sinn og fjölskyldu
sinnar í fyrirtækinu og öll viðskipti
Vinnslustöðvarinnar flytjast til IS,
Samskipa og VÍS.
Kolkrabbi! Kolkrabbi!
En þá má ekki gleyma því, að ef
SH hefði fengið Sjóvá-AImennar,
Skeljung og Eimskip í lið með sér,
þannig að fyrirtækin hefðu komið
fram sem ein blokk í viðræðum við
Vinnslustöðina, eru miklar líkur á þvi,
að slík ráðagerð hefði vakið upp mik-
inn óróa, þar sem nafngiftin: „Kol-
krabbi! Kolkrabbi!" hefði heyrst í
hvetju skúmaskoti, eins og það var
orðað af einum viðmælanda mínum.
Velunnari SH sagði að slíkt hefði
örugglega þótt óheyrilegur yfirgangur
þessara fyrirtækja, en eftir að blokk-
armyndunin hjá fyrrum Sambandsfyr-
irtækjunum væri orðin opinber, með
samstarfi þeirra um endurfjármögnun
Vinnslustöðvarinnar, kynni slík af-
staða að breytast, þannig að eðlilegt
þætti að tvær blokkir fyrirtækja, á
þessu sviði viðskiptalífsins, tækjust á
um markaðshlutdeild og viðskipti op-
inberlega. Því gæti þessi samningur
ÍS og Vinnslustöðvarinnar átt eftir að
hafa mikil og stefnumarkandi áhrif á
viðskiptalíf hér á landi.
Orð eins viðmælanda míns, sem
hefur um árabil átt mikil og náin sam-
skipti við SH og ávallt verið eindreg-
inn talsmaður einkaframtaksins, eru
kannski besta lýsingin á afstöðu tals-
manna SH, Eimskips og Sjóvár-
Almennra til þeirra samninga sem nú
hafa tekist á milli Vinnslustöðvarinnar
og ÍS:
Dó Sambandið ekki?!
„Frá sjónarhóli SH, Eimskips og
Sjóvár-Almennra er þetta ekki gott.
Þetta vekur í reynd upp þá tilfinningu
að Sambandið hafi í raun og veru aldr-
ei dáið, heldur í mesta lagi lagst í
Margt kemur
áóvart
Þeir hjá Vinnslustöðinni og ÍS virð-
ast á hinn bóginn ekki hafa miklar
áhyggjur af þessu, þar sem þeir hafi
a.m.k. níu mánaða undirbúningstíma
til slíkrar markaðsöflunar, vegna þess
að SH sé skuldbundin til þess að selja
framleiðslu Vinnslustöðvarinnar í níu
mánuði eftir að úrsögn úr- Sölumið-
stöðinni tekur gildi. Þannig eigi nægur
tími að gefast til markaðsöflunar hjá
ÍS fyrir loðnuafurðir Vinnslustöðv-
arinnar.
Enn rætt um félagsform
RAUNAR verður það að segjast
eins og er, að ýmislegt kemur á
óvart, þegar aðdragandi þessa
samnings stórs sjávarútvegsfyrir-
tækis í Vestmannaeyjum við aðila
um hlutafjárkaup og endurfjár-
mögnun er skoðaður grannt. Hvern
hefði til dæmis órað fyrir því, að
andstæðingar þess, að samningur-
inn við ÍS tækist, leituðu til við-
skiptabanka Vinnslustöðvarinnar,
íslandsbanka, til þess að reyna að
fá bankann i lið með sér á þann veg
að Islandsbanki legði fram eigið fé
sem hlutafé í Vinnslustöðinni? Lík-
lega fáa, en engu að síður er það
staðreynd, að þetta var reynt.
íslandsbanki er í sjálfu sér upp-
hafsaðili þessara endurfjármögn-
unaraðgerða Vinnslustöðvarinnar,
því hann var búinn að leggja mjög
eindregið til við forsvarsmenn
Vinnslustöðvarinnar, að fyrirtækið
gerði gangskör að því að Iækka
skuldir sínar umtalsvert. A liðnu
ári lækkuðu skuldir fyrirtækisins
um rúmar 700 milljónir króna, eins
og fram hefur komið hér í Morgun-
blaðinu. Bankinn vildi, auk þess,
að reynt yrði að fá nýtt fjármagn
inn í fyrirtækið, þannig að rekstr-
argrunnur Vinnslustöðvarinnar
væri treystur frá því sem verið
hefur.
Þegar óskum SH-manna var
komið á framfæri við bankann, um
að hann legði stein í götu viðskipta
á milli Vinnslustöðvarinnar og IS
ineð því að gerast sjálfur hluthafi
i fyrirtækinu í samvinnu við SH og
fleiri, voru undirtektir dræmar, að
ekki sé meira sagt, samkvæmt upp-
lýsingum Morgunblaðsins. Munu
málshefjendur hafa verið þeirrar
skoðunar, að hægt yrði um vik að
fá íslandsbanka í lið með sér, til
þess að koma í veg fyrir að „fram-
sóknarfyrirtæki næðu fótfestu í
sjávarútvegi í Vestmannaeyjum".
Svör bankans voru, samkvæmt
þeim upplýsingum sem aflað hefur
verið, á þann veg, að það hafi verið
vegna krafna bankans að Vinnslu-
stöðin gengi í það verkefni að
minnka skuldir og auka eigið fé.
Það hafi á hinn bóginn aldrei verið
á verk- eða ákvarðanasviði bank-
ans, að velja samstarfsaðila
Vinnslustöðvarinnar til slíks verk-
efnis. Slík ákvörðun væri, eðli máls-
ins samkvæmt, eingöngu í höndum
sljórnenda og eigenda fyrirtækis-
ins.
Reyndar kannaði ÍS það á síðari
stigum málsins, hvort bankinn væri
reiðubúinn til þess að taka þátt í
endurfjármögnun Vinnslustöðvar-
innar í samvinnu við IS og fleiri,
en fékk þá sömu svör og þeir hjá
SH höfðu fengið nokkrum vikum
áður.
dvala, en nú sjái þessi fyrrum Sam-
bandsfyrirtæki, íslenskar sjávarafurð-
ir hf., Vátryggingafélag Islands, Olíu-
félagið og Samskip sér leik á borði
við að mynda eina fjársterka blokk
og kaupa sig inn í eitt höfuðvígi einka-
framtaksins á íslandi, Vestmannaeyj-
ar, með því að kaupa ráðandi hlut í
Vinnslustöðinni — í stærstu verstöð
landsins, þar sem SÍS og Framsóknar-
flokkurinn hafa hingað til aldrei getað
seilst til áhrifa og valda.“
Friðrik Pálsson, forstjóri SH, sagði
í samtali við Morgunblaðið á þriðju-
dag, að ÍS hefði, með kaupum á 30%
hlut í Vinnslustöðinni, verið að kaupa
sér veltu og viðskipti. Áratugum sam-
an hafi verið í gildi heiðursmannasam-
komulag á milli fisksölufyrirtækjanna
um að þau væru ekki að sækjast eftir
viðskiptum hvert hjá öðru, en ÍS hefði
nú brotið það samkomulag. Hann kvað
þennan nýja sið því vissulega sæta
tíðindum.
SH-menn skoðuðu það fyrir all-
nokkru síðan, hvort það væri skynsam-
legur kostur að kaupa hlut Bjarna
Sighvatssonar og fjölskyldu í Vinnslu-
stöðinni á því verði sem upp var sett,
en samkvæmt heimildum Morgun-
blaðsins vildi Bjami fá tvöfalt nafn-
verð bréfanna, eða um 170 milljónir
króna. Niðurstaða SH varð sú, að hér
væri ekki um fýsilegan fjárfestingar-
kost að ræða fyrir SH.
Bjarni mun, samkvæmt upplýsing-
um Morgunblaðsins, hafa
farið mun lengra í þá átt,
að fá verðhugmyndir sínar
samþykktar en menn áttu
almennt von á, i samning-
um sínum við ÍS, því verðið
sem ÍS mun hafa reitt fram, >«. .ui..-
lega 1,6-falt nafnverð, eða yfir 140
milljónir króna.
SH beitti sér svo fyrir því, þegar
samningar Vinnslustöðvarinnar og IS
voru langt komnir, að kannað yrði
hvort Sölumiðstöðin og ákveðin fyrir-
tæki hér í bæ gætu í sameiningu keypt
hluta þess nýja hlutafjár sem nú er
til sölu hjá Vinnslustöðinni. Þá var um
það að ræða að ákveðin fyrirtæki hér
í bæ sameinuðst um að kaupa 100
milljóna króna hlut á nafnverði í nýju
hlutafé fyrirtækisins, og þannig yrði
hlutafé Vinnslustöðvarinnar samtals
382 milljónir króna. Ef þetta hefði
gengið eftir hefðu hinir nýju kaupend-
ur orðið 26% eignaraðilar að Vinnslu-
stöðinni.
ESSO skuldbreytir
50 milljónum
Þannig hefði Olíufélagið hf. fallið
frá forkaupsrétti á 50 milljóna króna
hlut í nýju hlutafé, og eignarhlutur
þess lækkað úr tæpum 18% í rúm
13%. ESSO verður á hinn bóginn
14,66% hluthafi í Vinnslustöðinni, not-
færi það sér forkaupsrétt á 50 milljóna
hlutafé, af þeim 400 milljónum, sem
ætlunin er að auka hlutaféð um, þann-
ig að hlutafé verði 682 milljónir króna
í stað 282 milljóna króna nú. Fullvíst
er talið að ESSO notfæri sér þann
forkaupsrétt að hlutafjáraukningunni,
sem félagið á, og mun það að líkindum
skuldbreyta 50 miiljónum króna af 200
milljóna króna skuld í hlutafé.
Þessi frumkönnun SH var fram-
kvæmd, þótt það sé grundvallarregla
hjá Sölumiðstöðinni að kaupa ekkí hlut
í eigendum sínum, framleiðendunum,
enda á SH ekki hlut í einu einasta
sjávarútvegsfyrirtæki á landinu, en ÍS
eiga nú hluti í a.m.k. 12 sjávarútvegs-
fyrirtækjum og í sumum mjög stóran
hlut.
Samkvæmt upplýsingum Morgun-
blaðsins fór slík könnun aldrei langt,
þar sem þeir sem könnuðu málið, fyrir
hönd SH og annarra, komust að þeirri
niðurstöðu, að hér væri um
sjónarspil að ræða af hálfu
Vinnslustöðvarmanna, þar
sem sú ákvörðun hafi þegar
legið fyrir, að annaðhvort
seldi Bjarni Sighvatsson ÍS
hlut sinn og fjölskyldu sinnar, eða að
engin sala færi fram.
Velta ÍS eykst um allt að 15%
Þótt velta ÍS muni aukast um ná-
lægt 15% við það að fá allar afurðir
Vinnslustöðvarinnar í umboðssölu,
getur verið að ýmsir örðugleikar mæti
fyrirtækinu til að byija með. Bent er
á, að ÍS hafa ekki verið mikið í því
að selja loðnuafurðir, þannig að nú
geti það blasað við, að fyrirtækið þurfi
að hefja mikið markaðsátak til þess
að afla framleiðslu Vinnslustöðvarinn-
ar markaða erlendis.
FramleiAend-
ur munu taka
af skarið
Athyglivert er, að margir viðmæl-
enda minna hafa bent á, að í þessu
Vinnslustöðvarmáli, aðdraganda þess
og áhrifum af samningunum við ÍS,
komi berlega í ljós, að félagsform það
sem SH býr við, sem sameignarfélag,
hái því, þegar það ætlar sér að keppa
um viðskipti og markað við hreint
hlutafélag eins og IS.
Sölumiðstöðin hefur jafnan verið
andvíg hugmyndum í þá veru, að
breyta yfir í hlutafélagsformið, þótt
vissulega eigi hlutafélagsformið sér
einnig öfluga talsmenn innan SH, en
þeir eru bara í minnihíuta.
Viðhorf þeirra innan SH sem
hlynntir eru óbreyttu félagsfonni eru
þau, að Sölumiðstöðin sé félag með
takmarkaða ábyrgð, sem gjaman er
talinn vera einn aðalkosturinn við
hlutafélög. SH sé því í raun lokað
hlutaféiag, þar sem hægt sé að auka
hlutafé, ef mönnum sýnist svo.
Hægt sé að kaupa og selja eignar-
hlut í SH, innan félagsins. Aðeins
megi selja hlut sinn út úr félaginu, til
framleiðenda, sem með kaupunum
gerðist aðili að félaginu. Telja þeir,
að ef félagið yrði opið hlutafélag,
væri hætta á því, að eignarhaldið
gæti færst á hendur annarra en þeirra
sem hefðu hagsmuna að gæta varð-
andi starfsemi félagsins að sölu- og
markaðsmálum.
Auk þess sé mikill akkur af því,
fyrir framleiðendurna, að eiga sjálfir
félagið. Þannig sé stefnumótun félags-
ins á aðalfundum og stjórnarfundum
í höndum eigendanna sjálfra, þar sem
um sölu- og markaðsfyrirtæki þeirra
sé að ræða.
Stjórn SH felldi síðast fyrir rúmum
tveimur árum tillögu Einars Odds
Kristjánssonar, í þá veru, að SH væri
breytt í hlutafélag. Þeir emu sem
greiddu tillögunni atkvæði sitt, voru
flutningsmaðurinn sjálfur og Brynjólf-
ur Bjarnason, forstjóri Granda. Sig-
hvatur Bjarnason, framkvæmdastjóri
i Vinnslustöðvarinnar, var erlendis,
þegar stjórnarfundurinn var haldinn,
en hann hefur sagt, að hefði hann
verið á fundinum, hefði hann stutt til-
lögu Einars Odds.
Áhyggjur framleiðenda
Ganga menn svo langt, að segja að
félagsformið sem slíkt sé að verða
Akkillesarhæl! SH og vart geti farið
hjá því að eigendur Sölumiðstöðvar-
innar átti sig á því áður en langt um
líður. Eigendur og stjórnendur Sölum-
iðstöðvar hraðfiystihúsanna þurfi ein-
faldlega að gera sér ljóst, að nú sé
kominn sá tímapunktur hjá SH að
fyrirtækið þurfí að fara í gegnum
sama nálarauga naflaskoðunar og SlF
og ÍS hafí þegar gert. Þessi sjónarmið
eru rík innan SÍF og ÍS og eiga sér
allnokkum hljómgrunn innan SH.
Saltfiskframleiðendur, sem eru hlut-
hafar í SÍF, hafa sagt við mig, að
þeir telji að fisksölufyrirtækin, hvort
sem þau heita SH, SIF eða ÍS, eigi í
lengstu lög að forðast innbyrðis átök
sín á milli. Þau eigi auðvitað fyrst og
fremst að beina sjónum sínum og orku
út á markaðina úti í heimi — það eigi
fyrst og fremst að vera eðli slíkra físk-
sölufyrirtækja.
Víða heyrast áhyggjuraddir í þá
veru, að ef stóru sölusamtökin sem
selja frystan fisk, SH og ÍS, ætli sér
í aívarlega markaðsbaráttu hér innan-
lands, þá sé verið að fórna miklum
hagsmunum fyrir þau smærri, sem
geti orðið þjóðarbúinu kostnaðarsamt.
Er óskandi að orð eins framleiðand-
ans, sern við var rætt, reynist orð að
sönnu: „Ég hef enga trú á því að fram-
leiðendur á frystum fiski muni sætta
sig við það, að allri orku sölusamtak-
anna verði beitt i innantóm átök um
markaðshlutdeild hér heima. Frekar
hef ég þá trú, að framleiðendur muni
taka af skarið og fórna þeim mönnum,
sem verða í forsvari slíkrar baráttu
og velja sér nýja starfsmenn — sem
geta unnið eins og menn.“