Morgunblaðið - 24.11.1994, Blaðsíða 26

26 FIMMTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1994
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
„ Veit ég viðu
falla “
BOKMENNTIR
Endurminnirigar
BARNDÓMUR
eftir Jakobinu Sigurðardóttur. Mál
og menning - 105 bls. 2.980 kr.
SÖNGUR heiðarálftarinnar - ís-
lensk haustdýrð. Hvorttveggja
kemur upp í hugann við lestur Barn-
dóms, hinstu kveðju Jakobínu Sig-
urðardóttur til lesenda sinna. Þó er
þar hvorki minnst á haust né álftir,
heldur eru það bemskan og undur
hennar sem ráða ferð.
Barndómur er heildstætt lista-
verk þar sem frásagnargaldurinn
og stílþrif bera meistaralegt hand-
bragð. Sögusviðið er Hælavík á
Homströndum og tíminn er bernska
höfundar. Lesandinn er leiddur á
vit liðins tíma með gamalli konu
sem vitjar bernskubæjar síns; geng-
ur þar um gættir og þreifar fyrir
sér í mistri minninganna. Tíminn
hefur lagt gleymskublæju yfír
margt sem var; „hafþokan gengur
í Iið með tímanum" og byrgir sýn
„gamalli konu á reiki um löngu liðna
stund“ (65). En hin dapra sjón
skerpist þegar sögumaður smýgur
inn í vitund Jakobínu litlu, stúlku-
barnsins í Hælavíkurbænum, og
rifjar upp löngu liðna atburði með
upplifun og skilningi barnsins. Um
leið verður heimurinn brotakennd-
ari og illskiljanlegri barnshuganum.
Sjónarhornið lækkar, húsgögnin
stækka og tifíð í klukkunni „hans
pabba“ magnast upp. Eftir því sem
stúlkukomið þroskast og mannast,
verður skynjun þess heildstæðari
og skilningurinn dýpri, uns það í
sögulok nær að draga lærdóma og
skyggnast inn í leyndardóma hinna
fullorðnu.
Hvergi fatast Jakobínu flugið í
leik sínum með tímaskynjun og
sjónarhom. Leynir sér
ekki hvílíkt vald hún
hefur yfir frásagnar-
tækni og stíl, svo unun
er á að líta. Saman við
þroskasögu stúlkunnar
fléttast svo ómetanleg-
ur fróðleikur um líf og
störf íslensks alþýðu-
fólks fyrr á tíð; híbýla-
og búskaparhætti,
þjöðmenningu og
dægradvöl. Að baki
öllu því vakir óræð
saga um örlög og ástir.
Handrit að þessu
verki lá fyrir við andlát
skáldkonunnar í byrjun
árs. í frétt frá útgef-
anda er því lýst sem
„fallegri, lítilli bók um lífíð“. Undar-
leg er sú árátta, bæði útgefenda
og gagnrýnenda að líkja skáldverk-
um kvenna einatt við eitthvað smátt
og snoturt, jafnvel þó um sé að
ræða skáld með merkan rithöfunda-
feril, eins og Jakobínu. Hér skal
fallist á þann dóm að sagan sé fal-
leg. Það er hún. En það er ekkert
„lítið“ í þessari sögu nema umfang
hennar. Nær væri að tala um hámá-
kvæma hnitmiðun í máli og stíl þar
sem engu er ofaukið, því hér er
sögð mikil saga á fáum blaðsíðum.
Jakobína Sigurðardóttir var ekki
afkastamikill höfundur, sé talið í
bókatitlum. Engu að síður markaði
hún spor í íslenska bókmenntasögu,
og oft er til skáldverka hennar vitn-
að sem skólabókardæma um að-
ferðir í skáldskap. Jakobína var
jafnvíg á ljóðmæli, smásögur og
stærri skáldverk, en af skáldsögun-
um hafa Dægurvísa (1965), Lifandi
vatnið (1974) og I sama klefa
(1981), trúlega vakið mesta at-
hygli. Frumleiki og nýstárleg nálg-
un hafa ævinlega sett mark sitt á
verk Jakobínu. Kvenfrelsisrödd
hennar hefur einnig hljómað í þeim
velflestum, þó aldrei hafí hún yfir-
gnæft annað. Næm tilfínning fyrir
umhverfinu og sam-
hygð með því sem lifir,
birtist okkur aftur og
aftur, og tvinnast sam-
an við viðleitni til að
skynja og nálgast með
skilningi hinstu rök til-
verunnar. í nýútgef-
inni bók hennar gætir
alls þessa.
Barndómur er enn
ein perlan úr sjóði
merkrar skáldkonu,
sem m.a. skynjaði feg-
urð mannlífsins í mold-
arryki bæjarganganna
í Hælavík. Þetta er
saga um „andóf geng-
ins fólks gegn andleysi
örbirgðar og strits"
(100). Og yfir öllu hvílir viska, frið-
sæld og djúp kyrrð:
Veit ég viðu falla
með veggjum og þekju
hljóðlega og hægt
að hvílu moldar.
Geymir græn þúst
gengins lífs,
týndu minni manna.
(Jakobína Sigurðardóttir: „Einu sinni var“)
Ólína Þorvarðardóttir
Jakobína
Sigurðardóttir
Vald örlaganna
Jörfagleði
boðið á
menningar-
hátíðí
Þýskalandi
SVÖLULEIKHÚSINU hefur verið
boðið með sýningu sína Jörfa-
gleði, sem sýnd er í Borgarleikhús-
inu um þessar mundir, á menning-
arhátíð í Þýskalandi.
Menningarhátíðin fer fram í
ágúst á næsta ári í Bielefeld, Kre-
feld og Bruhl. Ahugi er á ís-
lenskri menningu í Þýskalandi, en
á sl. ári var menningarhátíð
Reykjavíkurborgar í Bonn. Sýning
þessi, sem er fjölmenn, byggir á
sögulegum grunni og segir af fólki
sem fer til skemmtunar að Jörfa
í Dalasýslu og verður síðasta sýn-
ing í kvöld, fímmtudagskvöld, kl.
20.
Höfundar eru Hákon Leifsson
og Auður Bjarnadóttir. Hákon
samdi tónlistina, danshöfundur er
Auður Bjarnadóttir og leikmynda-
og búningagerð annaðist Sigurjón
Jóhannsson.
---------------
Leiðrétting
MORGUNBLAÐINU hefur borist
eftirfarandi leiðrétting frá Dóru
Hafsteinsdóttur ritstjóra og Sigríði
Harðardóttur ritstjóra:
„í grein Braga Ásgeirssonar,
„Frumheijalist við Fríkirkjuveg",
sem birt var í Morgunblaðinu
sunnudaginn 20. nóvember, er
fullyrt að stofnanda Listasafns
íslands, Björns Bjarnasonar, sé
ekki getið í Islensku alfræðiorða-
bókinni. Þetta er rangt._ Undir
uppflettiorðinu Listasafn íslands
segir orðrétt: „Listasafn í Rvík;
stofnað í Khöfn 1884 af Birni
Bjarnasyni (1853-1918)...“
NÚ FER að hefjast siðara sýning-
artímabil á óperunni Valdi örlag-
anna i Þjóðleikhúsinu. Sýningar
verða átta talsins og er sú fyrsta
föstudaginn 25. nóvember.
„Vald örlaganna var frumsýnt
um miðjan september og sýnt
átta sinnum fyrir fullu húsi og
við mikla hrifningu, þar til gera
þurfti hlé vegna annarra verk-
efna söngvaranna.
Kristján Jóhannsson syngur
hlutverk Alvaros á öllum sýning-
unum á síðara sýningartímabil-
inu. Átta ár eru síðan Kristján
Jóhannsson söng síðast í óperu
hérlendis, en það var einmitt í
Þjóðleikhúsinu í óperunni Toscu.
Það telst mikill viðburður að fá
Kristján hingað nú, á hátindi
frægðar sinnar, og einstakt tæki-
færi fyrir íslenska óperuunnend-
ur að njóta hæfileika hans,“ seg-
ir fréttatilkynningu.
Aðrir söngvarar í aðalhlut-
verkum í Valdi örlaganna munu
skiptast að nokkru leyti á í hlut-
verkum sínum. Það er Keith
Reed sem byijar í hlutverki Car-
losar á móti Trond Halstein Moe
og Elín Ósk Óskarsdóttir syngur
hlutverk Leonóru á móti Ingi-
björgu Marteinsdóttur, sem
syngur átveimur sýningum, 4.
og 6. desember."
Ingveldur Ýr Jónsdóttir byrjar
sem Preziosilla og Magnús Bald-
vinsson syngur hlutverk ábótans,
en Elsa Waage og Viðar Gunn-
arsson syngja hlutverkin á móti
þeim. Stefán Arngrímsson hefur
tekið við hlutverki Calatrava af
Tómasi Tómassyni og Jóhann
Sigurðarson tekur við hlutverki
borgarstjórans af Ragnari Dav-
íðssyni. Önnur hlutverkaskipan
er óbreytt frá fyrri sýningum.
Aðalstjórnandi að þessu sinni
verður Rico Saccani, Mauricio
Barbacini stjórnar 4. og 6.
desember og Gunnsteinn Ólafs-
son 2. desember.
Sýningar á Valdi örlaganna eru
25., 27. og 29. nóvember og 2.,
4., 6., 8. og 10. desember. Upp-
selt er á nokkrar sýninganna en
einhver laus sæti á öðrum. Ósótt-
ar pantanir eru seldar daglega.
Nýjar bækur
Að vera Islendingrir
eftir Gylfa Þ. Gíslason
AÐ VERA íslendingur —
vegsemd þess og vandi eft-
ir Gyjfa Þ. Gíslason, fyrrv.
ráðherra, er komin út. Bók-
in er ætluð ungum íslend-
ingum á hálfrar aldar af-
mæli íslensks lýðveldis.
„Nú standa íslendingar
frammi fyrir nýjum vanda-
málum, á sviði atvinnu-
mála, tækni og samskipta
Gylfi Þ.
Gíslason
við aðrar þjóðir. Það er
meiri vandi en áður að vera
íslendingur í slíkum heimi.
Þennan nýja vanda þurfa
allir íslendingar að skilja,
sérstaklega unga fólkið,“
segir í kynningu útgefanda.
Útgefandi er Setberg.
Bókin er 160 bls. og kostar
1.490 krónur.
Skáldsaga Megasar
FYRSTA skáldsaga Megas-
ar nefnist Björn og Sveinn.
Aðalpersónur sögunnar eru
feðgarnir Axlar-Björn og
Sveinn Skotti.
„Þeir hafa verið nokkurs
konar þjóðardýrlingar frá
því þeir voru uppi enda þótt
menn hafi afsannað ýmis
atriði í hinum ástsælu þjóð-
sögum um þá. Lykillinn að
Megas
ur,“ segir í kynningu útgef-
anda.
Björn og Sveinn eru ný-
lunda í höfundarverki Meg-
asar því hann hefur hingað
til tamið sér form dægur-
lagatextans.
Útgefandi er Mál og
menning. Björn og Sveinn
er 384 bls. unnin í G. Ben.
þessu verki er óperan Don Giovanni prentstofu - Eddu hf. Höfundur
eftir Mozart, en þangað sækir höf- gerði kápuna ásamt Margréti Lax-
undur bæði söguþráð og efnisáhersl- ness. Verð 3.380 krónur.
Lárus hómópatí
ÚT ER komin bókin Lárus
hómópati, ævisaga Lárusar
Pálssonar eftir Guðrúnu P.
Helgadóttur rithöfund og
fyrrverandi skólastjóra
Kvennaskólans í Reykjavík.
Lárus Pálsson er þekkt-
astur fyrir lækningar sínar,
en hann lagði stund á
hómópatíu, sem er sérstök
grein náttúrulækninga.
Hann átti í hörðu stríði við
illvíga sjúkdóma sem heijuðu á
landsmenn og lærðir læknar voru
honum andsnúnir. En hann var elsk-
aður af alþýðu, sem hann hjálpaði
með lækningum sínum.
Lárus lagði stund á búskap oog
útgerð. Seinni hluta ævinnar bjó
hann í Reykjavík og stundaði ein-
göngu lækningar. Alltaf stóð styr
um Lárus. Hann lét þjóðmál
til sín taka og skrifaði fjölda
greina í blöð og tímarit.
Hann beitti sér fyrir mörgu
því sem horfði til betri og
hollari lífshátta og lagði
áherslu á margt sem nú
þykir sjálfsagt; hreinlæti,
útiveru, hreyfingu og hollt
mataræði.
í einkalífi kynntist Lárus
sorgum og gleði, en þrátt
fyrir áföll var hann gæfumaður.
Guðrún P. Helgadóttir er dótturdótt-
ir Lárusar.
Útgefandi er Skerpla. Lárus
hómópati er 224 bls. Bókin er prýdd
fjölda mynda. Steindórsprent Gut-
enberg prentaði. Bókin kostar 2.980
krónur.
Guðrún P.
Helgadóttir
Oskars saga
Halldórssonar
ÚT ER komin Ósk-
ars saga Halldórs-
sonar eftir Ásgeir
Jakobsson. Óskar
Halldórsson var
landsfrægur at-
hafnamaður og
varð snemma þjóð-
sagnapersóna.
Hann var að
sögn margir menn
í einum og engum
líkur. Af honum lifa enn sögur og
varð hann fyrirmynd Halldórs Lax-
ness að íslandsbersa í Guðsgjafa-
þulu. í kynningu útgefanda segir
um Óskar: „Hann var spekúlant
spekúlantanna, varð fjórum sinnum
gjaldþrota, en hann borgaði allar
sínar skuldir. í þeirri sögu, sem hér
er sögð, kynnist
lesandinn Oskari
Halldórssyni sem
garðyrkjumanni,
búfræðingi, lifrar-
bræðslumanni
síldarspekúlant,
frumkvöðli að
stofnun Síldar-
verksmiðju ríkis-
ins, hafnargerðar-
manni, skipamiðl-
ara, stjórnmálamanni og greinahfö-
undi, heimslystarmanni og mein-
lætamanni, eiginmanni og föður og
elskhuga".
Útgefandi er Setberg. Bókina
prýða 100 myndir. Hún er 384 bls.
og kostar 3.580 krónur.
Ásgeir
Jakobsson
Óskar
Halldórsson
60 ára saga Iðju
BJARMI nýrrar tíðar, Saga
Iðju, félags verksmiðjufólks
eftir Ingólf V. Gíslason, er
komin út og í bókinni er
rakin 60 ára saga Iðju,
1934-1994, sagt frá örðug-
leikum sem mættu braut-
ryðjendum félagsins og
verkföllum sem háð voru til
að tryggja verkafólki rétt
til samtakamyndunar. Sagt
er frá pólitískum átökum
innan félags og í verkalýðshreyfíng-
unnni og gerð ítarleg grein fyrir
Ingólfur V.
Gíslason
kjarabaráttu. Fram kemuir
hvernig handverk vék smám
saman fyri verksmiðjuvinnu.
Rakin er samvinna Iðju og
atvinnurekenda fyrir bættri
stöðu iðnaðarins í íslensku
þjóðfélagi. Ritstjóri Safns til
iðnsögu íslendinga, sem
bókin er hluti af, er Jón
Böðvarsson.
Útgefandi er Hið íslenska
bókmenntafélag. Um 250
myndir prýða ritið sem er 446 blað-
síður. Verð 3.990 krónur.