Morgunblaðið - 24.11.1994, Blaðsíða 29

28 FIMMTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1994 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Haraldur Sveinsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
KAUPHÆKKANIR
OG VÍSITALAN
KJARASAMNINGAR eru almennt lausir um áramótin
og hafa verkalýðsfélögin gert kröfu til beinna launa-
hækkana. En þá blasa við áhrif þeirra breytinga á láns-
kjaravísitölunni, sem ríkisstjórn Steingríms Hermanns-
sonar beitti sér fyrir í ársbyrjun 1989, þegar launavísital-
an var tekin inn í hana. Gamla vísitalan var samsett úr
byggingavísitölu að einum þriðja hluta og framfærsluvísi-
tölu að tveimur þriðju. Nýja vísitalan er samsett að einum
þriðja hluta af launavísitölu, einum þriðja af byggingavísi-
tölu og einum þriðja af framfærsluvísitölu. Laun vega
þungt í byggingavísitölu og er áætlað, að áhrif launa
vegi milli 50 og 60% í núverandí lánskjaravísitölu. Beinar
launahækkanir hafa því stórfelld og skjótvirk áhrif á láns-
kjaravísitölu.
Harðvítugar deilur urðu á sínum tíma vegna breyting-
anna á lánskjaravísitölunni, m.a. óttuðust sparifjáreigend-
ur um sinn hag og verkalýðsforustan um tengingu launa
og lánskjara. í samþykkt miðstjórnar ASI um málið sagði
m.a.: „Tvöfaldað vægi launa í lánskjaravísitölu setur ein-
stakling í þá aðstöðu, að samhliða hverri 10% kauphækk-
un hækka verðtryggð lán um 5%. Sama staða blasir við
atvinnurekandanum. Þegar hann samþykkir kauphækkun
er þar með ákveðin hækkun fjármagnskostnaðar fyrirtæk-
isins. Þessi breyting mun því óhjákvæmilega torvelda
samningagerð.“
Allt er þetta komið á daginn og er staðfest í úttekt
Talnakönnunar á lánskjaravísitölunni fyrir Verkamanna-
félagið Dagsbrún. Þar segir m.a.: „Helztu rök launþega
gegn lánskjaravísitölunni nú eru þau, að ekki sé hægt
að ná fram neinum kjarabótum án þess að það komi jafn-
harðan fram í hækkuðum höfuðstól lána. Það er rétt, því
launahækkun ein og sér, t.d. um 10%, myndi valda því,
að lán hækkuðu um 5-6%. Þá er ekki reiknað með óbein-
um áhrifum á verðlag almennt." í úttektinni er tekið
dæmi um launþega með milljón króna árstekjur, sem fengi
10% kauphækkun. Árslaun hækkuðu um 100 þúsund, en
höfuðstóll fjögurra milljóna króna skuldar, sem er meðal-
tal af skuldabyrði heimilanna, hækkaði um 320 þúsund
krónur og árleg greiðslubyrði um 50 þúsund krónur. Þá
er ekki reiknað með, að 10% launahækkun hafi nein áhrif
á verðlag, sem er að sjálfsögðu algerlega óraunhæft.
Ávinningur launþegans af kauphækkuninni yrði því enn
minni.
Innan verkalýðshreyfingarinnar hefur verið umræða
um afnám eða breytingar á lánskjaravísitölunni vegna
komandi kjarasamninga. í úttekt Talnakönnunar er fjall-
að um ýmsa kosti í því sambandi. Þar er talið ólíklegt,
að vísitölubinding verði tekin af lánum, sem þegar hafa
verið tekin. Afleiðingar kauphækkana nú kæmu því fram
á kjarabótum og lánabyrði, en afnám hennar hefði áhrif
til framtíðar. Verði gamla vísitalan tekin upp á ný hefði
það þau áhrif, að lánskjaravísitalan hækkaði aðeins um
rúman þriðjung í stað 50-60%, en hagur launþega yrði
aðeins til skamms tíma. Hringl með vísitöluna skapaði
ótrú á verðbréfum og dregið gæti úr lánstrausti ríkis-
sjóðs innanlands og utarf. Þó gæti þessi breyting verið
liður í áætlun um að draga úr notkun vísitölunnar, en
meginatriði væri þó að verðlag væri áfram stöðugt.
Þriðji valkosturinn er að mati Talnakönnunar, að af-
nema vísitölu af framtíðarskuldbindingum, en það myndi
hafa í för með sér hækkun vaxta og þyngri greiðslubyrði
fyrstu árin af óverðtryggum lánum. Greiðslubyrði af verð-
tryggðum lánum er jafnari.
Augljóst er, að afnám lánskjaravísitölunnar er ekki
einfalt mál og bætti ekki kjör launþega í náinni framtíð.
Ýmsir hagfræðingar aðhyllast afnám hennar og virðist
það koma til greina þegar til framtíðar er litið, en líklega
tekur áratugi fyrir áhrif hennar að fjara út. Hringl með
lánskjaravísitöluna gengur hins vegar ekki, því afleiðing-
arnar yrðu ófyrirsjáanlegar fyrir þjóðarbúið.
Lánskjaravísitalan setur launþegahreyfinguna vissu-
lega í klemmu og þarf að leita leiða til að bæta kjörin
án þess að valda verðbólguskriðu. Ýmsar leiðir koma þar
sjálfsagt til álita, og nauðsynlegt að menn einbeiti sér
að því að finna þær. Hvorki breytingar á lánskjaravísi-
tölu né afnám vísitölutengingar launa eru leiðir, sem lík-
legar eru til árangurs við núverandi aðstæður.
SAMEINING VIÐ DJÚP
Morgunblaðið/RAX
ÚTGERÐARFÉLAGIÐ Ósvör sem er miðpunkturinn í samvinnu/sameiningarumræðunni við ísafjarðardjúp um þessar mundir heitir eftir
gömlu verbúðinni í Ósvör sem Bolungarvíkurkaupstaður hefur endurbyggt og margir ferðamenn skoða á ferð sinni í Víkina.
Nú vilja allir ganga
að eiga Osvör
ÞRJÚ sjávarútvegsfyrirtæki
voru stofnuð í Bolungar-
vík eftir gjaldþrot Einars
Guðfínnssonar hf. Bæjar-
stjóm beitti sér fyrir stofnun al-
menningshlutafélags, Útgerðarfé-
lagsins Ósvarar hf., í þeim tilgangi
að byggja upp nýtt sjávarútvegsfyr-
irtæki á staðnum. Félagið keypti
togarana Dagrúnu og Heiðrúnu
með kvóta af þrotabúinu en skipin
hefðu annars farið til hæstbjóðenda
í Hafnarfirði og Grindavík. Ætlunin
var að fyrirtækið keypti einnig físk-
vinnskihús EG en Þuríður hf. í
Bolungarvík bauð betur og keypti
fasteignir og vélar. Frá
þeim degi hefur verið
ákveðin spenna milli
þessara fyrirtækja og
bæjarbúa.r skipt sér að
nokkru leyti í tvær fylk-
ingar. Þriðja fyrirtækið er Gná hf.
sem keypti loðnuverksmiðju EG.
Þuríðarmenn hafa keypt fisk af
Ósvör en meginhluti aflans hefur
verið seldur á fiskmörkuðum og til
frystihúsa og rækjuverksmiðja á
ísafírði og víðar. Forsvarsmenn
Þuríðar hafa gagnrýnt þetta harð-
lega og sagt Osvör bijóta gegn
upphaflegum markmiðum sínum
um að halda uppi vinnu í Bolungar-
vík en stjómendur Ósvarar segjast
verða að fá hæsta verð fyrir aflann
og nýta kvóta sinn sem best til
Sú óvænta staða er komin upp að Útgerðarfélagið
Ósvör sem bæjarstjóm Bolungarvíkur stofnaði til
að halda skipum og kvóta Einars Guðfinnssonar hf.
í bænum er orðið eitt eftirsóttasta fyrirtækið í þeim
hræringum sem eru í sjávarútvegi við Djúp, segir
Helgi Bjamason. Þijár fyrirtækjablokkir vilja
kaupa Ósvör eða eiga vi.ð það nána samvinnu
Þrjár greinar
EG saman í
eina sæng?
þess að geta staðið við skuldbind-
ingar sínar og haldið skipunum.
Bakki og Þuríður vilja
sameinast
í byijun september þegar um-
sóknarfrestur um aðstoð sam-
kvæmt Vestfjarðaáætlun var að
renna út óskaði stjóm Þuríðar form-
lega eftir viðræðum við Ósvör um
samstarf. Stjórn Ósvarar hafnaði
því, sagði að ekki lægju fyrir sýni-
legar eða tölulegar niðurstöður um
hagkvæmni sameining-
ar.
í framhaldi af því tóku
Þuríður og rækjuverk-
smiðjan Bakki í Hnífsdal
upp viðræður um sam-
starf eða sameiningu og sendu sam-
eiginlega umsókn um þátttöku í
Vestfj arðaáætlun. Síðar kom Gná
hf. til sögunnar. Sameiginlega ósk-
uðu þessi þijú fyrirtæki eftir að á
það yrði látið reyna hvort unnt væri
að mynda öflugt sjávarútvegsfyrir-
tæki í tengslum við Vestfjarðaáætl-
un. Bæjarstjóm samþykkti fyrir sitt
leyti að fram færi hagkvæmnisat-
hugun á stofnun fyrirtækis sem
hefði það að markmiði að stórauka
rækjuvinnslu, efla fiskvinnslu og
auka umsvif í Bolungarvík. Hún
setur m.a. þau skilyrði fyrir sölu
hlutabréfa sinna eða sammna við
önnur fyrirtæki að samkomulag
náist um tryggingar, að væntanlegt
fyrirtæki verði með heimilisfesti og
rekstur í Bolungarvík og að veiði-
heimildir og skip verði ekki seld af
staðnum.
Það er athyglisvert að ef af sam-
runa eða samvinnu þessara fjögurra
fyrirtækja verður má segja að hinar
þijár greinar sjávarútvegsfyrirtæk-
is EG í Bolungarvík, það er útgerð,
fiskverkun/rækju- --------
vinnsla og loðnu-
bræðsla, tengist saman
á nýjan leik. Bræðumir
Einar og Elías Jónatans- _______
synir, sonarsynir Einars
Guðfinnssonar, ættu aðild að nýju
samsteypunni auk þess sem aðrir
afkomendur Einars kunna að eiga
í Ósvör hf.
Staðfestir rétta ákvörðun
Fyrirtæki á ísafirði hafa einnig
óskað eftir samvinnu við Ósvör,
meðal annars um löndun gegn því
að leggja fram aukið hlutafé. Eru
það annars vegar íshúsfélag ísfírð-
inga og Togaraútgerð ísafjarðar og
hins vegar Hraðfrystihúsið Norðurt-
angi og rækjuverksmiðjan Ritur.
Ákveðin
viðurkenning
fyrir Ósvör
Þannig vilja þijár fyrirtækjablokkir
kaupa útgerðarfélagið eða fá það
til samstarfs. Ólafur Kristjánsson,
bæjarstjóri og stjórnarformaður
Ósvarar, segir að þessi áhugi bendi
til þess að bæjarstjóm hafí gert rétt
í því að halda skipum og veiðiheim-
ildum í bænum og stofna Ósvör.
Ólafur segir að ekki hafí verið
hægt annað en að skoða ósk Þuríð-
ar, Bakka og Gnár. Hins vegar
yrði að setja ákveðin skilyrði. Bær-
inn væri búinn að leggja mikið fé
í atvinnulífíð og hefði ekki efni á
því að hrasa.
Miklir möguleikar
Valdimar Lúðvík Gíslason,
stjórnarformaður Þuríðar, segir að
ætlun fyrirtækjanna sé að mynda
öflugt og traust fyrirtæki í Bolung-
arvík. Þuríður sé tilbúin til þess að
gera það í samvinnu við fyrirtæki
í nágrannabæjum ef þau vilji það.
Hann segir samstarf Bakka og
Þuríðar vænlegt til árangurs. Fyrir-
tækin séu ólík og geti bætt hvort
-------- annað upp. Nefnir hann
að Bakki sé með full-
komna rækjuverk-
smiðju í Hnífsdal en
fullnýttan húsakost og
hafi auk þess mjög góð
sambönd til hráefnisöflunar og sölu
afurðanna. Þuríður sé með vinnslu
á bolfíski og rækju og eigi vannýtt-
ar fasteignir og vélakost. Þau hafi
hins vegar þann veikleika að ráða
ekki sjálf yfir veiðiheimildum og
vilji þess vegna kaupa hlutabréf
bæjarins í Ósvör. Gná hf. kemur
þannig inn í þetta að fyrirtækið
hefur haft samstarf við Þuríði um
loðnufrystingu og á auk þess hluta-
bréf í því fyrirtæki. Elías Jónatans-
son, framkvæmdastjóri, segir að
Gná geti einnig haft hagsmuni af
því að skipta við sömu báta og
Bakki, loðnubátarnir væru gjarnan
einnig á rækjuveiðum. Valdimar
segir að þó Bakki og Þuríður myndu
sameinast væri ljóst að Gná og
Ósvör yrðu áfram sérstök hlutafé-
lög. Hins vegar næðist ákveðin
hagræðing fram með því að reka
öll fyrirtækin sem eina heild. Þá
yrði reynt að auka fullvinnslu sem
Aðalbjörn Jóakimsson í Bakka væri
að þreifa sig áfram með.
Valdimar viðurkennir að fjárhag-
ur fyrirtækjanna sé ekki sterkur,
nema helst hjá Bakka, en það gæfí
þeim mikinn slagkraft þegar mögu-
leikar allra fyrirtækjanna færu að
vinna saman. Hann segir að fjár-
sterkir aðilar séu tilbúnir að koma
inn í fyrirtækið þegar það verður
orðið rekstrarlega góð eining.
Valdimar segist ánægður með við-
brögð bæjarstjórnar, skilyrði henn-
ar falli að einu og öllu að hugmynd-
um þeirra félaga.
Heimavínnan unnin
Elías Jónatansson segir að nú
sé setið yfir heimavinnunni. Milli-
uppgjör fyrirtækjanna eru væntan-
leg í þessari viku og segir hann að
verið sé að stilla upp reiknilíkönum
fyrir hugsanlegt fyrirtæki. Ef
mönnum litist á útkomuna yrði
málinu þokað áfram. Fjárhagsstaða
fyrirtækjanna er mismunandi og
telur Elías ljóst að þau eigi ekki
næga peninga til að byggja upp
öflugt sjávarútvegsfyrirtæki. Áríð-
andi sé að vekja áhuga fyrirtækja
og annarra fjárfesta á því að ganga
til liðs við þá. í framtíðinni sér
hann fyrir sér sjávarútvegsfyrir-
tæki sem gæti aflað sér hlutafjár
á almennum hlutabréfamarkaði.
„Ég tel líklegt að hér við ísafjarðar-
djúp myndist 2-4 blokkir fyrir-
tækja í sjávarútvegi. Annars staðar
á landinu hafa fyrirtæki verið að
sameinast og mynda fyrirtækja-
blokkir. Þannig fýrirtæki vantar á
Vestfirði. Sjávarútvegsfyrirtæki
eru orðin það flókin iðnfyrirtæki
að þau standast ekki samkeppni
nema þau nái ákveðinni stærð og
hafi svigrúm til að þróa afurðir
fyrir nýja markaði," segir Elías.
Björgvin Bjamason, fram-
kvæmdastjóri Ósvarar, segist ekki
gefa þeim fyrirtækjum einkunnir
sem óskað hafa eftir samvinnu við
Ósvör. Áhugi þeirra sé þó ákveðin
viðurkenning fyrir útgerðarfélagið
og sýni að það hafi það sem til
þurfí til að slík samvinna gangi
upp. Hann segist ekki sjá að stækk-
un eininganna væri alltaf til hags-
bóta en Osvör sé til í viðræður við
aðila sem hafi eitthvað fram að
færa og geti komið því vel.
Framkvæmdastjóri Ósvarar seg-
ir að stjórnendur fyrirtækisins verði
að vera trúir sínu upphaflega mark-
miði og halda áfram vel á spöðunum
til að reksturinn gangi upp. Vand-
inn hafi aukist vegna kvótasam-
dráttar. Hann segir nauðsynlegt að
endurnýja skipakostinn. Hagkvæmt
sé að skipta öðru skipinu út fyrir
frystitogara en Þróunarsjóður sjáv-
arútvegsins hafi komið í veg fyrir
kaupin á gömlu Guðbjörginni með
því að neita veðflutningum. Auk
útgerðarinnar er Ósvör með nokkra
fískverkun í Bolungarvík.
Samvinna við ísfirðinga
líklegri niðurstaða
Eftir samtöl við stjórnarformann
og framkvæmdastjóra Ósvarar og
fleiri af þeim vængnum í Bolungar-
vík sýnist ljóst að hugur þeirra
standi helst til þess að reka fyrir-
tækið áfram. Mönnum líst ekki
meira en svo á fjárhagsstöðu fyrir-
tækjanna þriggja sem vilja kaupa
og bent er á að þau hafi ekki veiði-
heimildir sem Osvör þurfi mest á
að halda. Eins og fram kemur hjá
bæjarstjóranum telur bæjarstjórn-
in þó ekki stætt á öðru en að halda
þessum möguleika opnum. Á
mönnum er hins vegar að heyra
að samvinna við fyrirtæki á ísafirði
sem gætu lagt fram hlutafé og
kvóta gæti vel komið til greina.
Víða liggja þræðir . .
Vélbáta-
ábyrgðarfélag
Isfirðinga

Fiskmarkaður
Vestfjarða
CjÞuríður^)
Útgerðar- og fiskvinnslufyrirtæki
eru feitletruö og feit- og skáletruó
Útvegsfyrirtækin
tengjast mikið
Svo til öll helstu fyrirtæki í sjávarútvegi við
ísafjarðardjúp og þjónustufyrirtæki þeirra
tengjast eignar-, stjómunar- eða fjölskyldu-
böndum. Helgi Bjamason og Úlfar Ágústs-
son tóku saman dæmi um tengslin.
VÐ athugun á innbyrðis
tengslum sjáyarútvegsfyr-
irtækja við ísafjarðardjúp
kemur fram að mörg
helstu fyrirtækin á ísafírði og í Hnífs-
dal eru enn í höndum stofnendanna
eða afkomenda þeirra. Helstu breyt-
ingarnar eru þær að á síðustu árum
hafa þessar tiltölulega fáu fjölskyldur
fengið meginhluta sjávarútvegsins á
svæðinu í sínar hendur. Fjölskyldurn-
ar tengjast síðan beint og óbeint,
meðal annars sjást fjölskyldubönd
milli stóru frystihúsanna. Fyrirtækin
og stjómendur þeirra eiga saman
mörg þjónustufyrirtæki og eru víða
saman í stjórnum þeirra svo og stjórn-
um hagsmunasamtaka.
Meiri breytingar hafa orðið í Súða-
vík og Bolungarvík. Frosti í Súðavík
var í eigu Súðvíkinga þar til fyrir
nokkrum árum að nokkrir Isfírðingar
fírðust þar hluthafar og stjórnendur.
Bolungarvík breyttist landslagið við
gjaldþrot fjölskyldufyrirtækisins Ein-
ars Guðfínnssonar hf. og vom stofnuð
þijú fyrirtæki upp úr því. Eitt þeirra,
Gná hf. sem rekur loðnubræðslu, er
í eigu afkomenda Einars. Erfiðara er
að benda á tengsl Ósvarar sem er
almenningshlutafélag í meirihluta-
eigu bæjarsjóðs og Þuríðar sem rekur
frystihúsið og rækjuvinnsluna við
önnur sjávarútvegsfyrirtæki á svæð-
inu þó eigendur Gnáar eigi hlut i síð-
arnefnda fyrirtækinu.
Hér á eftir fara nokkur dæmi um
fjölskyldutengsl milli fyrirtækja við
Djúp.
• Ásgeir Guðbjartsson, skipstjóri á
Guðbjörgu og stjómarformaður
Hrannar hf. sem til skamms tíma
átti meirihlutann í íshúsfélagi ísfírð-
inga, á með systkinum sínum 20%
hlutabréfa í hinu stóra frystihúsinu á
ísafirði, Norðurtanga. Systkini hans
em sömuleiðis hluthafar í báðum fyr-
irtækjunum og eru sum starfsmenn
hjá Norðurtanganum, m.a. Hörður
skipstjóri á Guðbjarti. Arnar Kristins-
son, framkvæmdastjóri rækjuverk-
smiðjunnar Básafells, er systursonur
Ásgeirs og á sú fjölskylda því hlut í
Hrönn og Norðurtanganum. Þá má
geta þess að Guðbjörg Ásgeirsdóttir
Guðbjartssonar er verkstjóri í íshúsfé-
laginu.
• Fjölskyldubönd liggja einnig milli
frystihúsanna í gegn um Jón Krist-
mannsson stjórnarmann í íshúsfélag-
inu en hann er tengdasonur Jóns B.
Jónssonar eins af stofnendur Gunn-
varar, og Rúnar Guðmundsson stjórn-
armann í Norðurtanga. En þeir em
systkinasynir.
• Halldór Jónsson, útgerðarstjóri
rækjuverksmiðjunnar Rits, er bróðir
Eggerts stjórnarformanns og Péturs
stjórnarmanns í Norðurtanga. Föð-
urbróðir þeirra, Óskar Eggertsson,
er framkvæmdastjóri Pólsins. Bróð-
ursonur Jóns og Óskars, Hörður Ing-
ólfsson, er í stjórn Póls-rafeindavara.
• Aðalbjörn Jóakimsson, eigandi
rækjuverksmiðjunnar Bakka, er
stjórnarformaður Hraðfrystihússins
hf. í Hnífsdal. Kristján bróðir hans
er skipstjóri á Páli Pálssyni. Óskyldur
nafni hans, Kristján G. Jóakimsson
sjávarútvegsfræðingur hjá Norður-
tanganum, er stjórnarformaður Mið-
fells sem gerir út Pál Pálsson.
• Ingimar Halldórsson, fram-
kvæmdastjóri Frosta í Súðavík, Að-
albjörn í Bakka og Kristján skipstjóri
eru bræðrasynir. Páll Halldórsson
afleysingaskipstjóri á Páli Pálssyni
er bróðir Ingimars.
• Matthías Bjarnason alþingismaður
er stjórnarformaður umboðs- og
heildverslunarinnar Sandfells og situr
í stjórn Vélbátaábyrgðarfélags Isfirð-
inga. Hinrik sonur hans er fram-
kvæmdastjóri Vélbátaábyrgðar-
félagsins og stjórnarformaður Bása-
fells. Bróðursonur Matthíasar, Auð-
unn Karlsson, er stjórnarformaður
Frosta í Súðavík.
• Jón Páll Halldórsson, framkvæmda-
stjóri Norðurtanga, og Ólafur B. Hall-
dórsson, framkvæmdastjóri útflutn-
ingsfyrirtækisins ísfangs eru bræður,
systursynir Einars Guðfínnssonar í
Bolungarvík. Þeir eru þvi frændur
Einars og Elíasar Jónatanssona Ein-
arssonar, sem eiga loðnuverksmiðjuna
Gná. Þeir og Einar Garðar Hjaltason,
eigandi Fiskmarkaðar Vestfíarða, eru
aftur bræðrasynir.
Mörg dæmi um fjölskyldu-, eigna
og stjórnunartengsl eru sýnd á með-
fylgjandi teikningu. Við skoðun þess-
arra upplýsinga sést að útvegsfyrir-
tækin hafa mikla samvinnu á þjón-
ustusviðinu. Því vaknar sú spurning,
eins og hejmildarmaður á ísafirði orð-
ar hana: Úr því mennirnir sitja svona
mikið saman í fjölskylduboðum og á
stjórnarfundum, af hveiju geta þeir
ekki náð víðtækri samvinnu fyrirtækj-
anna sjálfra?
4