Morgunblaðið - 27.11.1994, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 27. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
GRO Harlem Brundtland og Anne Enger Lahnstein takast í hendur að loknum útvarpsumræðum. Munu fylkingarnar, sem þær leiða, geta sætzt eftir atkvæðagreiðsluna á morgun?
GRÓA
GÖMUL
SÁR?
Norðmenn ganga að kjörborðinu á morgun og greiða atkvæði um aðild
lands síns að Evrópusambandinu, í annað sinn á 22 árum. Væntanlega
verður afar mjótt á munum og enginn veit hver niðurstaðan verður.
Ólafur Þ. Stephensen segir að kosningabaráttan hafí ýft upp gömul
sár og klofið þjóðina. Ekki sér fyrir endann á þeim klofningi.
ENGINN veit hver ' niður-
staðan verður í þjóðarat-
kvæðagreiðslunni um
Evrópusambandsaðild,
sem fer fram í Noregi á morgun.
Munurinn á fylkingum andstæðinga
og stuðningsmanna aðildar í síðustu
skoðanakönnunum er svo lítill að
farið getur á hvom veginn sem er.
Ekki er víst að úrslitin ráðist endan-
lega fyrr en utankjörstaðaratkvæði
hafa verið talin, sem gæti orðið
undir morgun á þriðjudag.
Engu að síður velta margir fyrir
sér hvað geti haft úrslitaáhrif á
útkomuna. Fréttaskýrendur benda
á að í Austurríki, Finnlandi og Sví-
þjóð hafi stuðningsmenn aðildar
tekið sig á seinustu dagana fyrir
atkvæðagreiðslu og margir búast
við svipaðri þróun hér í Noregi.
Hlutfall óákveðinna í skoðana-
könnunum er nú komið niður í
10-15%. Flest bendir til að í óá-
kveðna hópnum séu mun fleiri, sem
hallast á já-hliðina. Sjónvarpsum-
ræður flokksleiðtoganna á föstu-
dagskvöld eru líklegar til að hafa
haft úrslitaáhrif á þennan hóp.
Kosningaþátttaka skiptir máli
Kosningaþátttaka er hins vegar
atriði, sem gæti breytt þeirri mynd,
sem við blasir í skoðanakönnunum.
Bernt Olav Aardal, prófessor í
stjórnmálafræði og sérfræðingur í
kosningarannsóknum, segir að
þrátt fyrir að Evrópusambandsaðild
sé hitamál eigi hann ekki von á
metkosningaþátttöku. í atkvæða-
greiðslunni 1972, er Norðmenn
greiddu atkvæði um aðild að Efna-
hagsbandalagi Evrópu, hafí þátt-
takan verið um 79%, eða Qórum
prósentustigum minni en í síðustu
þingkosningum þar á undan. í sein-
ustu þingkosningum hafí 75,8%
greitt atkvæði, þannig að Aardal
segist frekar eiga von á minni þátt-
töku en 1972.
Hveijir eru þá líklegastir til að
sitja heima? Aardal segir að þar
eigi ESB-andstæðingar við meiri
vanda að glíma en fylgismenn. Fólk
með litla menntun og lágar tekjur,
sem skoðanakannanir
hafi sýnt að sé að meiri-
hluta andvígt ESB-
aðild, sé líklegra til að
kjósa ekki en hinir, sem
hafa meiri menntun og
hærri Iaun. Á móti þessu geti kom-
ið að í dreifbýlinu, þar sem and-
staða við aðild er yfirgnæfandi, sé
auðveldara að ná til kjósenda og
hvetja þá til að mæta á kjörstað.
Það hafí haft úrslitaáhrif í atkvæða-
greiðslunni 1972.
Tilfinningaþrungin barátta
Kosningabaráttan fyrir atkvæða-
greiðsluna fyrir 22 árum þótti harð-
vítug og tilfínningaþrungin. Kaei
Kullman Five, sem til skamms tíma
var formaður Hægriflokksins, sagði
greinarhöfundi eitt sinn frá því að
gamlar konur hefðu hrækt á sig
þegar hún gekk eftir Karls Jóhanns-
götu með já-merki í barminum
nokkrum dögum fyrir kosningar.
Bernt Aardal segir að sér virðist
að kosningabaráttan hafí farið ró-
legar af stað í þetta sinn. „En síð-
ustu dagamir eru alltaf
verstir," segir hann. Það
hefur líka komið á daginn;
líflátshótanir, bréf-
sprengjusendingar og
skemmdarverk hafa náð
hámarki seinustu dagana. Eitthvað
virtist þó sljákka í þeirri starfsemi
eftir að leiðtogar Evrópuhreyfíng-
arinnar og Nei við ESB gáfu út
sameiginlega yfírlýsingu og hvöttu
til þess að fólk færi að lýðræðisleg-
um leikreglum.
Kosningabaráttan er jafntilfinn-
ingaþrungin og raun ber vitni vegna
þess að deilumar um ESB magna
upp þá klofningsþætti, sem fyrir
eru í norsku samfélagi. Mörg göm-
ul sár hafa verið ýfð upp.
Sterk þjóðernishyggja
Þjóðemishyggja Norðmanna hef-
ur alltaf verið sterk. Minningamar
um erlenda stjóm - sambandið við
Danmörku og síðar Svíþjóð og
hernám Þjóðveija - liggja mjög
ofarlega í þjóðarsálinni. Ein af
helztu röksemdum andstæðinga
ESB er að fullveldinu, sem Norð-
menn börðust fyrir og fengu árið
1905, verði fórnað með ESB-aðild.
Anne Enger Lahnstein formaður
Miðflokksins, sem fengið hefur við-
umefnið nei-drottningin, hefur sagt
að hin Norðurlöndin, sem gengið
hafa í ESB, séu nú í raun ekki sjálf-
stæð ríki lengur. „Við stöndum
frammi fyrir vali á milli þess að
vera sjálfstæ’tt ríki sem er nágranni
stórveldis og verða fyrir áhrifum
af því eða að verajaðarsvæði í þessu
sama stórveldi,“ sagði hún í sjón-
varpsumræðum á miðvikudags-
kvöld.Gro Harlem Brundtland for-
sætisráðherra segir að þessi hugs-
unarháttur eigi ekki lengur við.
„Það er rétt að áður en öld alþjóð-
legs samstarfs hófst, til dæmis á
seinustu öld, þegar stórveldin í Evr-
ópu settu fullveldi sitt ofar réttindum
lítilla landa, var Noregur beygður
undir fullveldi annarra ríkja á Norð-
urlöndum," segir hún. „En nú er
árið 1994. Spumingin er: Á Noregur
að draga sig út úr evrópsku sam-
starfí? Það er slæm hugmynd og
hefur ekkert með norska
sögu að gera nema hvað
það varðar að sá tími er
liðinn, að stórveldi Evr-
ópu þröngvi skoðunum
sínum eða hagsmunum
upp á minni ríki álfunnar. Hinn stór-
kostlegi árangur samrunaþróunar-
innar í Evrópu eftir seinna stríð er
að stóm ríkin virða grundvallarregl-
ur lýðræðisins og samþykkja að
verða undir í atkvæðagreiðslum á
vettvangi Evrópusambandsins þegar
litlu ríkin leggja saman krafta sína.
Þetta er nýtt skref í uppbyggingu
alþjóðlegs lýðræðiskerfís."
Landshlutarígur
Annar klofningsþáttur, sem
ESB-aðildin magnar upp, er deil-
urnar milli þéttbýlis og dreifbýlis.
Á höfuðborgarsvæðinu annars veg-
ar og í Norður- og Vestur-Noregi
hins vegar em algerlega andstæðar
skoðanir á ESB-aðild. Andstæðing-
ar aðildar segja að aðild muni eyði-
leggja ýmis megineinkenni norsks
samfélags. „Noregur er harðbýlt
land, en við höfum fundið leiðir til
að nýta auðlindir þess og byggja
það allt,“ segir Kristen Nygaard,
formaður Nei við ESB. „Eftir seinna
stríð ákváðum við að Noregi skyldi
ekki hnigna með því að fólkið flytti
allt á nokkur þéttbýlissvæði. Við
vildum að Noregur yrði áfram lif-
andi net lítilla samfélaga, sem hafa
mikil samskipti sín á milli. Þess
vegna verðum við að ráða yfír auð-
iindum okkar.“
Verði aðild samþykkt á mánu-
daginn, verður það að stómm hluta
með atkvæðum þeirra, sem búa við
Oslóarfjörðinn og horfa fremur suð-
ur til hinna Evrópuríkjanna og
tækifæranna, sem samstarf við þau
gefur, til dæmis á stjórnmálasvið-
inu, varðandi fjárfestingar í iðnaði
og hagstæðara verðlag. Margir
landsbyggðarmenn eiga erfítt með
að sætta sig við að þéttbýlisbúarn-
ir, sem þeir telja úr tengslum við
veruleikann úti á landi, einkum
hvað varðar landbúnað og sjávarút-
veg, sem muni bíða tjón af ESB-
aðild, ákveði hlutina fyrir þá.
-Þessi landshlutarígur er megin-
ástæðan fyrir því að Miðflokkurinn
- gamli bændaflokkurinn - og
Sósíalíski vinstriflokkurinn, sem
einnig á miklu fylgi að fagna á
landsbyggðinni, hyggjast ekki
greiða aðildarsamningnum atkvæði
sitt á stórþinginu ef aðild verður
samþykkt með litlum meirihluta,
sem byggist einvörðungu á stuðn-
ingi nokkurra fylkja sunnanmanna.
Þessu taka stuðningsmenn ESB
afar illa og saka nei-flokkana um
virðingarleysi fyrir lýðræðinu.
A móti kerfinu
*
Þriðji klofningsþátturinn tengist
andstöðu margra Norðmanna við
„kerfið" og ráðastéttina í
landinu. Bernt Aardal
bendir á að nei-mönnum
hafi tekizt vel að útmála
já-fólkið sem fulltrúa
valdakerfísins, sem sé að
reyna að þröngva almenningi inn í
Evrópusambandið.
Inge Lönning, formaður Evrópu-
hreyfingarinnar, viðurkennir að
þarna sé á brattann að sækja.
„Norðmenn eru mótmælendur, í
margvíslegum skilningi þess orðs,“
segir hann. „Það hefur alltaf verið
auðveldara að skipuleggja herferðir
á móti hinu og þessu í Noregi held-
ur en með einhveiju," segir hann.
Lönning hafnar því hins vegar
algerlega að stuðningsmenn ESB
Náttúruauð-
lindirnar fara
ekki neitt
Sættir takast
fyrr ef svarið
verður nei