Morgunblaðið - 29.11.1994, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 29. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
Hlúum að
LISTIR
börnum heims
-framtíðin
er þeirra
FRAMLAG ÞITT
ER MIKILS VIRÐI
MÓTORVINDINGAR
og aðrar rafvélaviðgerðir
á vel búnu verkstæði.
RAFLAGNAÞJÓNUSTA
í skipum, verksmiðjum
og hjá einstaklingum.
VANIR MENN
vönduð vinna, áratuga
reynsla.
Vatnagörðum 10 • Reykjavík
"S 685854 / 685855 • Fax: 689974
—fo—
Melka
§
man
HAGKAUP
Litrík veröld
BOKMENNTIR
L c i k r i t
JÖKULL JAKOBSSON.
LEIKRIT I OG II
Útgefendur: Unnur Þóra Jökulsdótt-
ir, Elisabet Jökulsdóttir, Hrafn Jök-
ulsson, Illugi Jökulsson og Magnús
Haukur Jökulsson. Umsjón með út-
gáfu: Jón Viðar Jónsson. Prentverk:
Prentsmiðjan Oddi. 958 síður. Verð:
Kr. 6.000 hjá útgefendum, kr. 7.900
í verslunum.
ÞAÐ HEFUR verið furðulega
hljótt um leikrit Jökul Jakobssonar
í íslenskum leikhúsum undanfarin
misseri og ef ekki væri fyrir það
átak barna Jökuls að gefa út þetta
heildarsafn verka hans er eins víst
við myndum bara gleyma honum.
Við gleymum svo mörgu.
Til að byija með hraus mér
hugur við að lesa þessa tvo doðr-
anta af leikritum, sem mig minnti
að hefðu verið mjög harmræn,
hafandi ekki séð verk hans svið-
sett lengi dags. En það birti mikið
yfir tilverunni eftir að lestur var
hafinn, því ríkulegur húmorinn
gerir hveija lestrartörn að til-
hlökkunarefni.
Ritferill Jökuls spannar um tutt-
ugu ár og hefur að geyma sviðs-
verk, útvarps- og sjónvarpsleikrit
og það er óhætt að segja að hann
ferðist yfir öll svið mannlífsins í
verkum sínum. Það er enginn einn
aldur, ekkert eitt kyn, ekki ein
stétt sem hann fjallar um, heldur
er safnið eins og heildarmynd yfir
mannlegt samfélag á hveijum
tíma; broddborgarar og óbeinir
betlarar (þeir sem taka lán sem
þeir greiða ekki til baka), fínar
frúr og ófínar, verksmiðjueigendur
og verkafólk, gamlingjar og ungl-
ingar.
Mannleg samskipti
Ekki svo að skilja að verk Jök-
uls snúist um stéttaátök eða
verkalýðsbaráttu, né það að per-
sónur hans séu fulltrúar fyrir ein-
hveijar vissar stéttir, aldurshópa
eða kyn. Öllu heldur er persónur
hans manneskjur sem eru markað-
ar af staðsetningu sinni, sorgum
og sigrum í heiminum. Einstakl-
ingarnir eru oftar en ekki lokaðir
inni í afneitun, þráhyggju, sjálfs-
blekkingu, gleymsku, aðgerðar-
leysi eða einhveiju öðru varnar-
kerfi; hafa takmarkað hugsanir
sínar og afstöðu við ómeðvitað val
á því og þessvegna hljóma sam-
ræður oft út í hött.
Verk Jökuls snúast meira og
minna um mannleg samskipti, eða
öllu heldur vanhæfni til mannlegra
samskipta. Persónurnar virðast
tala í kross, hafa litla
hæfileika til að hlusta
á aðra, lífið hefur far-
ið um þær misjöfnum
höndum og þær af-
hjúpa það hyldýpi sem
er á milli drauma og
veruleika.
Þótt þetta sé
kannski sú meginlína
sem lesa má úr verk-
um hans, felst svo ótal
margt annað í þeim.
Mörg þeirra eru sér-
lega vel skrifaðar
„tragikómedíur“, og
Jökull Jakobsson
taka óvænta stefnu. Jökull hefur
verið sérlega naskur á einmitt það
óvenjulega í fari fólks, sem gerir
hvern einstakling ólíkan öðrum,
þótt alltaf sé verið að reyna að
steypa alla í sama mótið. Hjá hon-
um eru þeir sem vilja láta steypa
sig í sama „normal“ mótið svo
firrtir sjálfum sér að þeir hljóta
að vera upp á aðra komnir. Það
er nokkuð algengt með kvenper-
sónur hans.
Það er engin leið að gera neina
heildargrein fyrir verkum Jökuls
Jakobssonar í því formi sem dag-
blaðaumsögn er, til þess voru af-
köst hans of mikil og innihald
verkanna of yfirgripsmikið og fjöl-
þætt. Verk hans eru fyrst og
fremst skemmtileg, full af skraut-
legu fólki, sem samt á svo bágt.
Samtöl eru vel skrifuð og þá alveg
sérstaklega þegar ekki neitt virðist
vera sagt; ekkert að tala um.
Ég hafði einstaka ánægju af
því að lesa í gegnum safn leikrita
Jökuls. Það er líka svo
gaman að lesa leikrit;
ánægjuleg tilbreyting
að hafa ekkert skraut
og málskrúð í kringum
persónurnar. Það er
svo gaman að svið-
setja leikritin í hug-
anum og búa sér til
heim með þessum
skemmtilegu persón-
um.
Helst af öllu vildi
ég þó fara að sjá verk
hans aftur á sviði. Sú
kynslóð sem nú hefur
slitið barnsskónum og útræst
krísur unglingsáranna hefur ekki
hugmynd um hvað Jökull aðhafð-
ist, nema kannski einn og einn.
Það er íslensku leikhúsi ekki til
sóma.
Allur frágangur safnsins er
mjög góður. Þar er gerð grein
fyrir hvenær leikritin voru frum-
sýnd og hvaða listamenn komu við
sögu. Einnig eru myndir úr nokkr-
um leikritanna og hefðu alveg
mátt vera fleiri. Eftir að hafa les-
ið hluta af safninu, saknaði ég
þess mest að safnið hefði ekki að
geyma viðtöl við hann og greinar
sem birst hafa um verk hans. Það
bíður vonandi bara seinni tíma.
Alltént eru nú leikrit hans að-
gengileg fyrir alla þá sem vilja
sviðsetja þau og þá sem vilja rýna
í þau af öðrum ástæðum. Það er
fengur að þessari útgáfu.
Súsanna Svavarsdóttir
Mannleg
nánd
Edda Jónsdóttir: Eitt tilvik.
Flókin ástamál
JVlYNDUSr____________
Gallcrí Sævars Karls
GRAFÍK
EDDAJÓNSDÓTTIR
Opið á verslunartíma til 8. desem-
ber. Aðgangur ókeypis.
í SINNI einföldustu mynd er
hægt að skilgreina myndlist sem
formræna útfærslu þess myndefn-
is, sem listamaðurinn kýs að tak-
ast á við. Báðir þessir meginþætt-
ir, þ.e. hin formræna útfærsla og
myndefnið, byggjast hins vegar á
ótal kostum, og það er með vali
þeirra kosta sem listamaðurinn
skapar sína persónulegu myndsýn
og þá list, sem aðrir fá einnig
notið.
Hjá sumum er myndefnið sí-
felldum breytingum undirorpið, en
hin formræna útfærsla í nokkuð
föstum skorðum; hjá öðrum getur
að líta stöðugar athuganir á form-
rænum möguleikum miðilsins, og
þá vill myndefnið gjarna skipta
minna máli.
Gott jafnvægi
Hið síðarnefna hefur verið mjög
áberandi í myndlistinni hér á landi
undanfarin ár, þar sem tilraunir
með möguleika miðilsins hafa ráð-
ið meiru en tjáning myndefnisins,
sem oft hefur verið aukaatriði.
Hins vegar eru það jafnan áhuga-
verðustu sýningarnar, þar sem
þessir tveir þættir koma fram í
góðu jafnvægi.
Edda Jónsdóttir hefur verið einn
mikilvirkasti listamaður okkar á
sviði grafíklistar frá því hún hélt
sína fyrstu sýningu 1979; síðan
hefur hún haldið sautján einkasýn-
ingar og átt myndir á yfir fimmtíu
samsýningum hér á landi og víða
um heim, auk þess að hafa hlotið
ýmsar viðurkenningar fyrir verk
sín.
Möguleikar miðilsins hafa löng-
um heillað listakonuna, og að
þessu sinni hefur hún nýtt sér
óvenjulega vinnuaðferð sem nefn-
ist sykurakvatinta, þar sem sykur-
lögur er notaður til að marka
myndefnið á koparplötuna, í stað
hefðbundnari efna. Þessi aðferð
skapar mjúkar og lítið eitt óreglu-
legar línur í einföldum myndunum,
líkt og verkið sé dregið eilítið
óstyrkri hendi.
Mýkt og einfaldleiki
Þessi mýkt og einfaldleiki hent-
ar hins vegar myndefninu fullkom-
lega að þessu sinni. Myndimar eru
tíu talsins, og Edda nefnir þær
„Tilvik“; þar fjallar hún um sam-
skipti fólks með einföldum hætti,
sem minnir um margt á fijálslega
tjáningu hellamálverka og fornra
norrænna minja. Um þessi mynd-
verk sín segir listakonan í blaða-
viðtali:
„Myndirnar eru eins konar upp-
hafskaflar. Ég opna kaflann og
skoðandinn lýkur honum í sínu
höfði. Ég hef gaman af að fjalla
um margs konar vinnubrögð, og
þetta kann ég best.“
Þau tilvik, sem myndirnar sýna,
eru í raun ekki annað en titillinn
gefur til kynna; augnablik í sam-
bandi karls og konu, þar sem þau
standa gegnt hvort öðru og tengj-
ast samliggjandi þráðum eða eru
aðskilin af spennu flatarins. Hér
er ekki rétt að fjalla sérstaklega
um einstakar myndir, þar sem þær
mynda ljóslega eina heild; þó má
segja að hin fornu, einföldu minni
mannlegrar nándar séu sterkari á
þeim myndum, sem eru vinstra
megin í salnum, og að augun leiti
aftur til þeirra.
Þessi verk eru þrykkt af aug-
ljósum hæfileikamanni í London,
og gefin út í grafíkmöppu, sem
er kynnt á staðnum. Hér er vel
vandað til verks, og ljóst að ekki
þarf endilega stærðina, litagleðina
eða flókna myndbyggingu til að
skapa eftirtektarverða hluti í graf-
ík.
Eiríkur Þorláksson
KVIKMYNPIR
Stjörnubíó
„THREESOME" ★ ★ Vi
Leiksljórí og handritshöfundur:
Andrew Fleming. Aðalhlutverk:
Lara Flynn Boyle, Stephen Baldwin,
Josh Charles. TriStar. 1994.
ÁSTÞRUNGNAR bandarískar
háskólamyndir hafa tekið við af hin-
um heilalausu menntaskólamyndum
síðasta áratugar og er rómantíska
gamanmyndin „Threesome" ein af
þeim. Hún minnir helst á „Three of
Hearts" nema hún er ekki eins til-
gerðarleg og leiðinleg. Hún segir frá
óvenjulegum ástarþríhyrningi ungra
háskólanema. Tveir herbergisfélag-
ar vingast við stúlkuna í herberginu
á móti á heimavistinni og gera samn-
ing um að láta hvorki ást né kynlíf
trufla vinskapinn en fyrr en varir
eru þau áform fokin út í veður og
vind. Það sem flækir málið er að
annar piltanna telur sig vera homma,
grunar félaga sinn um að vera það
líka, en sá er alvarlega skotinn í
stelpunni, sem er bálskotin í homm-
anum. Það er ekkert einfalt í þess-
ari mynd.
Hún er fjörug vel og persónusköp-
unin gerð sem eðlilegust m.a. í gegn-
um orðbragðið sem persónurnar nota
og er mjög afdráttarlaust og gróft
en einn af kostum myndarinnar er
sá að hún er að mestu laus við allan
hátíðleika þótt sumstaðar votti fyrir
tilgerð (það eru a.m.k. tvö tónlistar-
myndbönd í henni). Strákarnir eru
mjög klámfengnir sín á milli og
ágætlega leiknir af Stephen Baldwin
og Josh Charles en Lara Flynn Boyle
úr Tvídröngum leikur stelpuna og
gefur þeim ekkert eftir. Leikstjórn
og handrit eru í höndum Andrew
Fleming, sem heldur áhuganum fyr-
ir þríhyrningnum vakandi með hraða
í frásögninni og þeirri kaldhæðni og
efasemdum sem gerir ástarsam-
böndin áhugaverð. Hann gerir heil-
mikið út á kynlífið eins og það sé
upphaf og endir alls og stundum eru
persónurnar einum of góðar með sig
og glaðhlakkalegar en það er þó
aldrei til vansa.
Þannig er leikurinn ágætur og
sagan áhugaverð en þegar til kemur
reynist lítið nýtt og frumlegt felast
í myndinni. Hún segir á endanum
áhorfandanum býsna lítið nema
þetta alkunna stef úr bíómyndum
að um leið og karlar og konur elsk-
ast hverfa töfrar vinskaparins. Þá
virðist sem höfundurinn hafi átt í
erfiðleikum með lokin. Það er fínt
að gera frakkar myndir en þær þurfa
að vera eitthvað meira. Myndin virk-
ar ágætlega á meðan hún varir en
skilur eftir tómleikatilfinningu líkt
og uppgjör eða ákveðnari niðurstöðu
hafi vantað.
Arnaldur Indriðason