Morgunblaðið - 29.11.1994, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 29. NÓVEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
NÝLEGA féll dómur
í máli, þar sem deilt
var um það, hvort sú
skattlagningaraðferð
sé lögmæt að láta bif-
reiðaeigendur greiða
gjald af bifreiðum sín-
um eftir þyngd þeirra,
en ekki verðmæti. Varð
niðurstaða Héraðs-
dóms sú, að ríkissjóður
var sýknaður af kröfu
bifreiðaeigandans.
Máli þessu verður
áfrýjað til Hæstaréttar,
eins og ljóst var frá
upphafi að gert yrði.
Af hálfu bifreiðaeig-
andans, var því haldið fram í mál-
inu, að slíkir skatthættir að greiða
eignarskatt eftir máli eða vog, í
þessu tilviki þyngd bifreiðarinnar,
en ekki eftir verðmæti hennar,
brjóti í bága við 67. gr. stjórnar-
skrárinnar um friðhelgi eignarrétt-
arins og sé því ólögmæt skatt-
heimta. Það að t.d. einn bifreiða-
eigandi þurfi að borga 200% af
verðmæti bíls síns í bifreiðargjald,
eins og dæmi eru um, þegar annar
greiðir aðeins 0,4% af jafn þungum
bíl, feli í sér ólögmæta mismunum
og sé brot á jafnræðisreglunni.
Bifreiðagjaldið sé tekjuöflunar-
skattur, þar sem ekkert fari til
vegamála, heldur allt til að fylla
upp í fjárlagagöt ríkissjóðs, lækka
matarskatt eða til að hægt sé að
ljúka kjarasamningum ASI og VSÍ.
Af hálfu ríkissjóðs var því hald-
ið fram, að skattaðferð þessi sé
lögmæt. Til grundvallar bifreiða-
gjaldinu liggi eðlisrökrétt og mál-
efnaleg sjónarmið. Engin jafnræð-
isregla sé brotin, þar sem skattur-
inn sé ekki miðaður við verðmæti,
heldur sé grundvöllur hans afnota-
réttindi eða heimild til afnotarétt-
ar. Bifreiðagjaldið sé ekki eignar-
skattur, heldur gjald, sem lagt er
á notkunarmöguleika bifreiða. Þá
er varað við því, að dómstólar taki
fram fyrir hendur löggjafans í
skattamálum varðandi
lausn efnahagsvanda.
Lögfræði og
hagsmunir
Að mati bifreiðaeig-
andans var spurningin
ekki um ólögmæti bif-
reiðagjaldsins, sem
hann taldi vera aug-
ljóst, heldur hvort önn-
ur sjónarmið en lög-
fræðileg yrðu látin ráða
ferðinni við ákvörðun
héraðsdómarans um
dómsniðurstöðu. Sjón-
armið sem leiddi til
þess, að dómarinn færi
ekki að lögum, heldur sýknaði rík-
issjóð á grundvelli annarra atriða
en lögfræðilegra, svo sem vegna
fjárhagslegra hagsmuna ríkissjóðs.
I bifreiðagjaldsmálinu er
stefnufjárhæðin 20.000 kr., sem
bifreiðaeigandinn greiddi með
fyrirvara, en ekki er vitað um aðra,
sem það gerðu. Þegar stefnt er í
málinu 12. apríl sl. var gildandi
áratuga dómafordæmi Hæstarétt-
ar, að væri skattur eða gjald dæmt
ólögmætt, bar stjórnvöldum skylda
til að endurgreiða, svo framarlega
sem gjaldið hafði verið greitt með
fyrirvara eða skatturinn, sem var
algjör forsenda fyrir endurgreiðsl-
unni. Aðrir fengu ekki endurgreitt,
þótt gjaldtakan reyndist ólögmæt
í alla staði. Ekkert átti því að vera
til fyrirstöðu, að dómarinn gæti
dæmt út frá lögfræðinni eingöngu.
Engir stórkostlegir fjárhagslegir
hagsmunir voru í húfi fyrir hið
opinbera til þess að það ætti að
geta haft áhrif á dómsniðurstöð-
una.
Kúvending Hæstaréttar
Hinn 28. apríl sl. kvað Hæsti-
réttur upp dóm í máli um lóðaijöfn-
unargjald, þar sem dæmt er, að
allir eigi rétt á endurgreiðslu ólög-
mæts gjalds, enda þótt það hafi
ekki verið greitt með fyrirvara.
Hvers vegna breytti
Hæstiréttur áratuga
dómafordæmum, spyr
Jónas Haraidsson,
varðandi endurgreiðslu
ólögmætra skatta?
Þessi breyting á rétti manna til
endurgreiðslu samkvæmt þessari
kúvendingu Hæstaréttar, virðist
gerbreyta stöðunni varðandi bif-
reiðagjaldsmálið. Sé litið á fjár-
hagslega hagsmuni er ekki lengur
um að ræða 20.000 kr., þ.e. endur-
greiðslu á bifreiðagjaldi þess, sem
greiddi væntanlega einn gjaldið
með fyrirvara, þ.e. stefnanda máls-
ins. Eftir uppkvaðningu áður
nefnds hæstaréttardóms er nú um
að ræða endurgreiðslurétt til allra
bifreiðaeigenda í landinu síðustu
fjögur árin, eða jafn lengi og al-
menn fyrningarlög leyfa. Hér
stendur dómarinn því ekki lengur
frammi fyrir hagsmunum upp á
20.000 kr., þegar ákvarða þarf
dómsniðurstöðuna, heldur hvort
ríkissjóður þurfi að endurgreiða ca
2-3 milljarða króna, tapi ríkissjóð-
ur málinu. Spyija má: Hvað verður
nú um lögfræðina í málinu við
þessa breytingu á dómapraksís?
Víkur nú lögfræðin alfarið fyrir
fjárhagslegum hagsmunum ríkis-
sjóðs? Geta skattayfirvöld ekki
treyst einu sinni enn á það, að
dómstólarnir komi þeim til bjarg-
ar? Spurt er þá aftur á móti: Hvað
breytist með lögfræðina, þegar
krónunum fjölgar? Gufar lögfræðin
og ákvæði 67. gr. stjórnarskrárinn-
ar upp, þegar fjárhæðin hækkar?
Hvað mega krónumar vera marg-
ar, áður en lögfræðin dettur út?
Eins og venjulega?
Niðurstaðan í héraðsdómi í
þessu máli varð sú, eins og Jón
Steinar Gunnlaugsson hæstarétt-
arlögmaður hefur margoft bent á,
sbr. bók hans Deilt á dómarann,
og víðar, að þegar dæmt er um
lögmæti skatta og hvort þeir bijóti
í bága við mannréttindakafla
stjórnarskrárinnar, þá víkja dóm-
arar lögfræðinni alfarið til hliðar,
en láta önnur sjónarmið ráða ferð-
inni, þ.e. pólitíska stefnu ríkis-
stjórnarinnar, sem hefur meiri-
hluta á Alþingi. Sérstaklega á
þetta við, ef málið varðar mikla
fjárhagslega hagsmuni hins opin-
bera. Það er með öðrum orðum
efnahagspólitík stjórnvalda, þ.e.
ríkisstjórnarinnar, en ekki lög-
fræði, sem ræður niðurstöðunni
hjá dómstólunum í málum varð-
andi efnahags- og skattamál, nema
í skattamálum, þar sem fjárhags-
munir ríkissjóðs eru smávægilegir.
Dómarar séu hallir undir stjórnvöld
í dómum sínum í þessum málum,
jafnvel þótt mjög mikilvæg grunn-
réttindi borgaranna séu í húfi. Þau
séu einfaldlega látin víkja fyrir
fjárhagslegum hagsmunum stjórn-
valda. Mjög margir lögfræðingar
eru einnig þessarar skoðunar.
Mannréttindaákvæði
afnumin?
Sé þetta rétt, er spurningin sú,
hvort ekki eigi að breyta ákvæðum
mannréttindakafla stjórnarskrár-
innar í samræmi við raunveruleik-
ann þannig, að tekið verði skýrt
fram, að þegar um sé að ræða
ráðstafanir varðandi efnahagsmál,
svo sem setning skattalaga, þá
hafi löggjafarvaldið, þ.e. hinn póli-
tíski meirihluti á Alþingi, fijálst
val, meðal annars um skattlagn-
ingaraðferðir, skattafjárhæðir og
skattstofna. Með því móti yrði eng-
inn misskilningur hjá almenningi
og dómurum, að ákvæði mannrétt-
indakafla stjórnarskrárinnar
vernda ekki ríkisborgarana á þessu
ákveðna sviði, heldur hafi stjórn-
völd fijálsar hendur í þessum efn-
um. Hér sé um pólitískar ráðstaf-
anir í efnahagsmálum að ræða,
sem dómstólar eiga ekki að vera
að skipta sér af. Sé það vilji lög-
gjafans, að persónuskattar séu
greiddir t.d. eftir þyngd, aldri, skó-
stærð o.þ.l. en ekki tekjum, þá
verði það svo.
Aukin mannréttindi?
Ein spurning brennur í huga
manns. Hvers vegna breytti Hæsti-
réttur áratuga dómafordæmum
varðandi endurgreiðslu ólögmætra
skatta? Ekki getur verið, að ætlun-
in hafi verið að útiloka alveg mögu-
leikann á því, að menn geti lengur
borið fyrir sig ákvæði 67. gr.
stjórnarskrárinnar vegna ágrein-
ings um lögmæti skattlagningar,
nema fjárhagslegir hagsmunir rík-
issjóðs séu sáralitlir?
Ekki skal þó dregið í efa, að
hugmyndin hjá Hæstarétti hafi
verið að auka við mannréttindin
en ekki útiloka þau á þessu sviði,
eins og mun gerast. Eina ieiðin til
bjargar, verði stjórnarskránni ekki
breytt eins og áður gat, er að lög-
fest verði gamla reglan, að ein-
göngu þeir, sem greiða gjald eða
skatt með fyrirvara, geti fengið
endurgreiðslu. Að öðrum kosti
munu dómstólar aldrei dæma
skatta ólögmæta, þótt lögfræðin
segi annað, því það kostar ríkissjóð
einfaldlega of mikið og á það munu
stjórnvöld treysta, er þau ákvarða
mönnum skatta.
Lokaorð
I máli þessu eru það ekki pen-
ingar, sem tekist er á um, heldur
grundvallarréttindi, þ.e. túlkun á
ákvæðum í mannréttindakafla
stjórnarskrárinnar. Það var öllum
bifreiðaeigendum fulljóst, að ríkis-
sjóður ætlaði sér að ná í þessar
skattatekjur, og hefði gert það
með lögmætum hætti, hefði þessi
ólögmæta skattlagningaraðferð,
að greiða eftir þyngd bifreiða, ekki
orðið fyrir valinu. Tilgangur bif-
reiðaeigandans með málshöfðun-
inni er að reyna að þvinga stjórn-
völd með dómi að láta af ólögmæt-
um og jafnframt óhemju ranglát-
um skattháttum hvað bifreiða-
gjaldið snertir. Jafnframt að reyna
að stöðva stjórnvöld í því að mis-
bjóða réttlætiskennd þorra al-
mennings með svo grófum hætti,
eins og raun ber vitni, sem getur
ekki verið markmið stjórnvalda,
eins og ætla mætti.
Höfundur er lögfræðingur.
Um bifreiðagjald
Jónas
Haraldsson
Fjölmiðlafár
Um áhrifamátt fréttamanna
Fyrri
grein
FYRIR tvö þúsund
árum hrópaði æstur
múgurinn „krossfestið
hann, krossfestið
hann“. Samviska
heimsins skyldi hreins-
uð af syndum sínum.
Allir þekkja hvernig sú
saga endaði. Ætla
mætti að eitthvað hefði
maðurinn lært síðan,
Undanfarna mánuði
komu þessi orð upp í
hugann varðandi að_-
förina að Guðmundi Árna Stefáns-
syni, varaformanni Alþýðuflokksins
og fyrrverandi félagsmálaráðherra.
Fréttaflutningurinn af máium hans
var svo kryddaður ofstæki að með
ólíkindum mátti teljast. Hafi raun-
verulegt markmið með honum verið
að veita aðhald, þá fór það fyrir
ofan garð og neðan. Árásargimi
skein nefnilega svo berlega í gegn-
um fréttaflutninginn að á stundum
minnti á hreinar galdraofsóknir. Á
þessum vikum sem aðförin stóð
upplýstu fjölmiðlamenn okkur betur
um eigin vanhæfni en Guðmundar
Árna. Tilgangurinn með þessari
grein er að velta fyrir sér hvemig
íslenskir fjölmiðlamenn starfa.
Grimmd og ofsóknir eru ekki fyrri
Rúna
Guðmundsdóttir
tíma fyrirbæri, heldur
birtast aðeins í annarri
mynd í dag. Þeir sem
níðst hafa á varnar-
lausum einstaklingum
hafa yfírleitt falið sig í
hveijum þeim búningi
sem hentað hefur tii að
réttlæta fyrir sér, og
öðrum, einhvern til-
gang með ofsóknunum.
I okkar litla samfélagi
birtist grimmdin á ýms-
an hátt. T.d. er miskun-
arlaust hægt að svipta
menn ærunni, svo þeir
fá ekki rönd við reist.
Vegna smæðar samfé-
lagsins er oft afar erf-
itt fyrir þá sem slíka meðferð hljóta
að fóta sig aftur. Afleiðingar geta
orðið niðurbrot fjölskyldu og vina,
auk sjálfs fórnarlambsins, ekki síst
í ljósi miskunnarlausra gróusagna
sem skjóta rótum og ógerlegt virð-
ist vera að sporna gegn. Munum
að auðvelt er að svipta menn ær-
unni, en erfitt getur reynst fyrír þá
að endurheimta hana.
Nú ber ekki að skilja að tilteknir
menn í þjóðfélaginu, og þá helst
stjómmálmenn, séu yfir gagnrýni
hafnir. Því fer víðs fjarri. Það er
afar mikilvægt að fylgst sé náið
með störfum þeirra til að veita þeim
aðhald, en oft tekst það einfaldlega
ekki. Engan ætti að undra það vald
sem blað- og fréttamenn (hér eftir
kallaðir fréttamenn) ráða yfir. Þeir
hafa farið sem krossfarar í boðun
siðvæðingar undanfama mánuði.
Það er svo sem gott og blessað, en
eins og allir aðrir þurfa þeir svo
sannarlega á aðhaldi að halda sjálf-
ir. Árvökull almenningur er best til
þess fallinn að veita þeim hana,
sérstaklega þegar fagmennskan er
farin að víkja fyrir sölumennsku og
athyglisþörf.
Skýrt skal þó tekið fram að hér
er ekki átt við alla fréttamannastétt-
ina, heldur er þessu vísað til ákveð-
ins hóps þeirra. Þó verður ekki kom-
ist hjá því að lýsa yfir óánægju með
þá fréttamenn, sem ég veit að hefur
blöskrað meðferðin á Guðmundi
Árna, en ekki haft sig neitt í frammi.
Aðförín að Guðmundi
Árna var, að mati Rúnu
Guðmundsdóttur,
krydduð ofstæki.
Fréttamenn hafa þeim skyldum
að gegna að leita eftir upplýsingum
og afla frétta af mikilvægum at-
burðum og miðla þeim, en ekki að
stíga í fínpússuð stígvél aftökusveit-
ar. Almenningur hlýtur að eiga kröf-
ur á að þeir fjalli um málin á hlut-
lægan og sanngjaman hátt og það
frá fleiri hliðum en einni. Að þeir
láti ekki stjórnast af eigin tilfinning-
um og skoðunum og taki þátt í
dansi sem hugsanlega hefur verið
saminn út í bæ. Að skjóta ekki fyrst
og spyija svo.
í fréttum af máli Guðmundar
Árna hafi ákveðnir fréttamenn gert
sig seka um mikinn dómgrendar-
skort, þröngsýni, fordóma og jafn-
vel harðneskju. Oftar en ekki hefur
hin hliðin „gleymst", eða einfaldlega
ekki verið ijallað um hana, eða frétt-
ir svo illa unnar að hreinlega hefur
„gleymst" að fá Guðmund Árna til
að svara fyrir sig. Þessar hugleið-
ingar leiða síðan til eftirfarandi
spurninga: Voru fréttamenn e.t.v.
leikbrúður í höndum pólitískra öf-
undarmanna Guðmundar Árna?
Hversvegna sameinuðust margir
þeirra um að velja hann í tilraun til
pólitískra aftöku? Var þetta per-
sónuleg óvild eða metorðagirnd
þessara sömu fréttamanna í hans
garð? Hvernig velja menn yfir höfuð
til manorðsmissis? Hvers vegna
hættu fréttamenn ekki fyrr en hann
sagði af sér? Voru þeir ekki ánægð-
ir nema þeim tækist að knésetja
hann? Hver getur ákveðið hvenær
fullnægjandi skýringar fást?
Þá er athyglisvert að velta fyrir
sér hveijir hinir svokölluðu heimild-
armenn fréttamanna eru. Eru þeir
yfír höfuð til eða nota fréttamenn
hugtakið sjálfum sér til verndar?
Getur verið að ritstjórar/fréttastjór-
ar hafi sett sölumarkmiðin ofar'
sannleiks- og réttlætisgildinu? Það
datt undirritaðri svo sannarlega í
hug, þegar hún heyrði haft eftir rit-
stjóra dagblaðs hér í bæ, meðan
Guðmundarmálið stóð sem hæst, að
sannleikurinn í máli hans skipti ekki
meginmáli, heldúr sú staðreynd að
hann væri söluvara!
í barnaskap sínum trúa frétta-
menn líklega sjálfir að þeir hafi
valdið byltingu í umfjöllun fjölmiðla
á íslandi um stjórnmálamenn eftir
aðförina að Guðmundi Árna, blindir
fyrir þeim möguleika að þeir hafi
látið teyma sig á asnaeyrum af póli-
tískum öfundarmönnum í'yrrverandi
félagsmálaráðherra.
Ekki er óeðlilegt miðað við venjur
að stjórnarandstæðingar taki þátt í
trylltum dansi um ráðherra. Hins
vegar er það siðlaust þegar þeir
kappkosta að knésetja pólitískan
andstæðing með því að nýta fjöl-
miðlana sér til framdráttar. Eflaust
hafa margir þeirra þakkað sínum
sæla fyrir að það voru ekki þeir sem
verið var að ofsækja. Þeir virkuðu
því oft á mann sem þátttakendur í
dansinum, gagngert til að koma sér
í mjúkinn hjá fólki og fjölmiðlum.
Sorpritið Pressan hóf ofsóknirnar
á hendur Guðmundi Árna í sumar
og er varla vert að nefna það blað,
þar sem ekki er beinlínis hægt að
segja að pennar þess hafi margir
hveijir verið í svo háum gæða-
fiokki. Að einhveijir skuli vilja hafa
lifibrauð sitt af því að níðskrifa og
mannorðssvipta fólk er ofar mínum
skilningi, en það er önnur saga.
Með ólíkindum er að fréttamenn
geti skrifað nánast hvað sem er um
einkahagi fólks, eða æru þess, í
skjóli þess að það sé skylda þeirra
að upplýsa þjóðina, með oft á tíðum
nafnlausum greinum í þokkabót.
Sá sem hóf aðförina í Pressunni
að Guðmundi Árna var stjórnarlið-
inn Árni Mathiesen, sá hinn sami
og taldi sér til tekna að hafa starfað
í yfir tuttugu nefndum_ innan og
utan þings. Ekki skal Árni reyna
að bera það fyrir sig að honum
hafi borið skylda til að upplýsa al-
menning um „afglöp" Guðmundar
Árna við bæjarstjórn Hafnarfjarðar
með skrifum sínum. Ætli hitt sé
ekki líklegra að Árni hafi þá þegar
hafið keppnina um hylli kjósenda,
en eins og kunnugt er sækjast þeir
báðir eftir atkvæðum í Reykja-
neskjördæmi í næstu alþingiskosn-
ingum. Hvort slík vinnubrögð dugi
honum vel síðar, á eftir að koma í
ljós.
Höfundur starfar sem
niarkaðsfulltrúi.