Morgunblaðið - 21.12.1994, Blaðsíða 26
26 MIÐVIKUDAGUR 21. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Framúrskarandi
ung’ling’asögiir
Karate-
stelpan
- kafli 1.
KVTKMYNDIR
Stjörnubíó
KARATESTELPAN (“THE
NEXT KARATE KID“) *
Leikstjóri Christopher Cain. Kvik-
myndatökustjóri Laszlo Kovacks
Tónlist Bill Conti. Aðalleikendur
Noriyuki “Pat“ Morita, Hilary
Swank, Michael Ironside. Banda-
rísk. Columbia Pictures 1994.
ANDLEYSI er það sem ein-
kennir þessa mynd, sem hefði mátt
kallast KaratestrákurínnlV., en eina
nýmælið í Karatestelpunni er, einsog
nafnið bendir til, að titilhlutverkið
hefur nú verið fært í hendur stúlku.
Gúrúinn Morita fær nú það verk-
efni að gera manneskju úr stelpu-
trippi (Hillary Swank), bamabarni
vinkonu hans. Á hún í útistöðum við
strákalýð undir stjórn sadistans Ir-
onside. Um sinn stunda þau Swank
og Morita andlega íhugun, stríðs-
spörk og valhopp í klaustri búdda-
munka utan við Boston og ekki að
spyrja að Ieikslokum þegar út er
komið.
Enginn veit hvað átt hefur fyrr
en misst hefur. Myndirnar um Kar-
atestrákinn nálgast listaverk í sam-
anburði við þessa lummu. Svei mér
ef Macchio telst ekki leikari, a.m.k.
við hliðina á Swank. Morita gamli,
sem manna mest og best hefur mal-
að gull í þessum myndbálki öllum,
heldur uppi viðteknum hætti; kennir
barsmíðar, af reyndar minna offorsi
en áður, og mælir af munni fram
fimmaura speki á borð við „eigi skal
treysta andlegum leiðtogum sem
ekki kunna dans“. Jakk. Svörtu sauð-
irnir eru svartari en áður, hafðir
svartklæddir. Ironside heldur ábúð-
arlítill forsprakki þeirra. Myndin er
gjörsamlega ónauðsynlegur viðauki
við myndaflokk sem átti sín ágætu
augnablik og óskandi að þetta sé
lokahnykkurinn. Við skulum þó búa
okkur undir nokkrar framhalds-
myndir.
Sæbjörn Valdimarsson
BÓKMENNTIR
Unglingasögur
HEFND VILLIKATT-
ANNA, ÓRADÍS OG
GEIMPÚKAR
Hefnd villikattanna eftir Joan Phip-
son. Sigrún Klara Hannesdóttir
þýddi. 150 síður. Óradís eftir Ruth
Park. Guðni Kolbeinsson þýddi. 186
síður. Geimpúkar eftir Gillian Rub-
enstein. Ingólfur Steinsson þýddi.
195 síður. Utgefandi Lindin, 1994.
Hver bók kostar 1.480 krónur.
ÞEGAR sögur hafa hlotið jafn
óumdeilanlega viðurkenningu og
Hefnd villikattanna, Óradís og
Geimpúkarnir verður vart fjallað
um þær með sama hætti og aðrar
nýútkomnar unglingabækur. Hefur
í því sambandi verið vajin sú leið
að leggja áherslu á að kynna sög-
urnar og benda síðan á sérkenni
hverrar fyrir sig.
Áður en lengra er haldið er hins
vegar rétt að taka fram hvað líkt
er með sögunum og er fyrst að
nefna að allar segja þær frá ástr-
ölskum unglingum sem búa við
svipaðar _ aðstæður og jafnaldrar
þeirra á íslandi. Þeir ættu því auð-
veldlega að geta sett sig inn í kring-
umstæður og lifað sig inn í ævin-_
týralega atburðarás sagnanna. Hitt
er að aðalpersónur saganna eiga
allar sameiginlegt að vera hrifsaðar
úr venjubundnu umhverfi sínu til
að takast á við ólíkar aðstæður í
framandi veröld.
Hefnd villikattanna
Hefnd villikattanna segir frá því
hvað gerist eftir að hversdagsleg
áströlsk fjölskylda dettur í lukku-
pottinn og vinnur háa peningaupp-
hæð í lottói. Annar sonanna, Jói
15 ára, getur ekki á sér setið að
breiða út fréttina með þeim afleið-
ingum að tveir ólánsmenn, Barði
og Kalli, ákveða að ræna honum
og Villa 14 ára bróður hans og
krefjast lausnargjalds. Barði og
Kalli ætla að koma strákunum fyr-
ir í eyðibýli úti í skógi á meðan
þeir hrinda áætlun sinni í fram-
kvæmd. En margt fer öðruvísi en
ætlað er og óhætt að segja að vopn-
in snúist í höndunum á þeim Barða
og Kalla.
Einn helsti kostur sögunnar og
raunar aðalsmerki höfundarins Jo-
an Phipson er hvemig henni tekst
að skapa og viðhalda ótrúlegri
spennu allt til loka
frásagnarinnar.
Hefnd villikattanna
er ein af þessum bók-
um sem þú tekur þér
í hönd og skilur ekki
við þig fyrr en allt er
búið og allir endar
hafa verið hnýttir.
Spennan er raunar á
tveimur sviðum. Ann-
ars vegar býr hún í
atburðarásinni og
hins vegar í sjálfri
persónusköpuninni.
Lesandinn fær nefni-
lega ekki síður áhuga
á því að komast að
því hvað sé að gerast
í kollinum á Villa
heldur en hvort tví-
menningunum takist
ætlunarverk sitt. Höf-
undurinn vakir yfir
persónusköpuninni og
tekst á afar sannfær-
andi hátt að riðla
goggunarröðunni, færa Villa upp
virðingarstigann og gera hann, ekki
aðeins að foringja fjórmenning-
anna, heldur líka þeirra einu von
til að komast lífs af í óbyggðinni.
Hefnd villikattanna var fyrst
gefín úr árið 1976 og vann til einna
af heiðursverðlaunum áströlsku
barnabókaverðlaunanna (The
Australian Children’s Book of the
Year Award) árið eftir.
Óradís
í annarri sögunni gefur höfund-
urinn Ruth Park Iesendum tækifæri
til að kynnast aðstæðum og hugs-
unarhætti á viktoríönskum tíma
gegnum aðalpersónuna Abigelu,
sjálfstæða 14 ára nútímastelpu sem
ekki lætur sér allt fyrir bijósti
brenna. Abigela býr ein með móður
sinni í nútíma Sidney þegar móður
hennar kveður skyndilega upp úr
með að hún ætli sér að ta'-'a saman
við föður hennar að nýju eftir fjög-
urra ára hlé.
Dótturinni er stórlega misboðið
enda á skaplyndi hennar ekkert skylt
við skaplyndi móðurinnar. En, á
meðan nútíminn stendur í stað, ger-
ast undarlegir hlutir. Abigelu er
ætlað að læra sína lexíu í gegnum
aðra heima ólíka sínum eigin. Hún
kynnist öðrum siðum og hugarfari.
Síðast en ekki síst kynnist hún svo
ástinni. Ekki fyrr en þá getur hún
skilið afstöðu móður sinnar.
Eins og Hefnd vilikattanna er
ÓPERUHÚSIÐ í Sydney.
erfitt að leggja Óradísi frá sér.
Persónusköpunin er frábær og
söguþráðurinn spennandi. Ótvírætt
stendur hins vegar upp úr hvernig
hann er útfærður. Hvernig aðalper-
sónan er á örskammri stund horfín
inn í fortíðina og hvernig höfundin-
um tekst fyrirhafnarlaust að fræða
lesandann um ríkjandi gildi og við-
horf. Með því móti veitir höfundur-
inn, Ruth Park, lesandanum innsýn
inn í horfinn heim eins og hvergi
annars staðar er hægt að gera en
í góðri skáldsögu. Um leið undir-
strikar hún mismunandi viðhorf og
hjálpar nútíma krökkum að skynja
hvernig viðhorf mótast af umhverfi
og aðstæðum.
Óradís vakti mikla athygli í Ástr-
alíu þegar hún kom út árið 1980.
Eftir að sagan hafði fengið ástr-
ölsku barnabókaverðlaunin árið
1981 fylgdu fleiri verðlaun. Af þeim
má nefna New South Wales Premi-
er Award árið 1981 og Boston
Globe-Horn Book barnabókaverð-
launin í Bandaríkjunum árið 1982.
Sagan hefur verið kvikmynduð og
auðnast íslenskum lesendum von-
andi tækifæri til að sjá kvikmynd-
ina.
Geimpúkar
Geimpúkar Gillian Rubenstein er
félagslegri en hinar sögurnar. Höf-
undurinn greinir frá aðstæðum
nokkurra unglinga og segir frá því
hvernig gríðarlega öflugur tölvu-
leikur hefur afgerandi
áhrif á tilveru þeirra og
stefnir þeim sjálfum brátt
í vísan voða. Þótt sögu-
þráðurinn virðist í fyrstu
fyrst og fremst snúast um
tölvuleikinn fjallar hann
ekki síður um unglingana
sjálfa, samskipti þeirra á
milli, við foreldrana, leit-
ina að stöðugleika og eig-
in sjálfí. Hvert um sig
glíma þeir við eigin vanda
án þess að gera sér grein
fyrir að unglingarnir í
kring standi í sömu spor-
um. En í gegnum tölvu-
leikina tekst þeim að kom-
ast yfir fyrsta skrefið, þ.e.
að tjá tilfínningar sínar,
mynda tengsl og finna
eigin styrk.
Sagan vekur sérstaka
eftirtekt fyrir ytri ramm-
ann, tölvuleikina. Höf-
undur notar ótvírætt ein-
kenni nútímans til að
koma skilaboðum sínum á fram-
færi. Með því móti ætti hann að
eiga greiðari leið að lesendanum
og auðveldar með að koma boðskap
sínum til skila.
Sagan Geimgúkar var fyrst gefin
út árið 1986. Ári síðar komst hún
á heiðurslista ástralska barna-
bókaráðsins og sama ár vann hún
til Children’s Literature Peace Prize
og South Australia Festival Nation-
al Children’s Book Award verðlaun-
anna. Árið 1990 vann hún Yabba
verðlaunin sem besta skáldsagan
fyrir eldri flokk barna. Árið 1989
naut höfundurinn aðstoðar Richards
Tulloch við að semja leikgerð sög-
unnar og var leikritið sýnt í Suður-
Ástralíu, í Viktoríu-fylki og Nýja
Suður-Wales árið 1990.
Skemmst er frá því að segja að
frábærir íslenskir þýðendur hafa
verið vealdir til að snúa sögunum á
íslensku og ber textinn þess vitni,
þjáll og hnökralaus. Allur frágangur
er útgáfunni Lindinni til mikils
sóma. Vonandi hefur hún aðeins
tekið fyrsta skrefið í útgáfu sinni á
framúrskarandi erlendum unglinga-
bókum.
Að lokum skal þess svo getið að
þó bækurnar séu sérstaklega ætlað-
ar ungum lesendum á aldrinum 11
til 14 ára ættu þær, eins og allar
góðar skáldsögur, að geta höfðað
bæði til yngri og eldri unnenda
góðra bóka.
Anna G. Ólafsdóttir
KULDASKÓRNIR VINSÆLU
KOMNIR AFTUR^m
Skóverslun Kópavogs
Hamraborg 3 SÍmí 41754
Teg. 1068
St. 36-41.
Loðfóðraðir.
Litir: Svartir,
dökkbrúnir, brúnir.
5,500 kr,
St. 41-46.
Litir: Svartir, brúnir,
5,900 kr.
Þjóðhátíðin 1994
BOKMENNTIR
A f m a; I i s r i t
í»JÓÐ Á ÞINGVÖLLUM
eftír Ingólf Margeirsson. Vaka-
Helgafell, 1994 — 72 síður. 3.480 kr.
HÁLFRAR aldar afmæli íslenska
lýðveldisins hefur varla farið fram
hjá neinum.
Nú er komin út bók sem lýsir í
máli og myndum þessum merka at-
burði. Eg minnist þess varla að hafa
séð glæsilegri prentgrip. Þar hefur
ekkert verið til sparað. Þá er textinn
hástemmdari en maður á að venj-
ast. Höfundur má vart vatni halda
fyrir þjóðerniskennd, sem hann eign-
ar jafnframt öllum lýðnum, heilag-
leika Þingvalla og glæsileika hátíð-
arinnar. Eiginlega fannst mér nóg
um og hrökk í baklás yfir þessu öllu.
Það er þó ekki af því að ég væri
einn af þeim sem sagt fastur á miðri
leið, því að ég reyndi ekki að kom-
ast til Þingvalla. í þess-
um „baklásþönkum“
mínum spurði ég: Af
hvetju öll þessi sjálf-
umglaða sýndar-
mennska? Erum við ís-
lendingar í raun svona
óskapLga þjóðræknir?
Stöndum við dyggan
vörð um sjálfstæði okk-
ar? Ræktum við akur
tungunnar? Er ekki
fjölda manna skítsama
um sjálfstæði og tungu
ef þeir eiga nóga pen-
inga? Og heilagleiki
Þignvalla? Víst eru
Þingvellir „sterkasti"
sögustaður íslendinga
því hann geymir fleiri mikilvægar
minningar en aðrir staðir. En þær
minningar eru ekki án dökkra
skugga. Ætli hátíðargestir hafi ekki
gengið fram hjá Gálgakletti og
Drekkingarhyl? Sterkir eru Þingvell-
ir í minningunni, en heilagir? Varla!
Látum þetta liggja á
milli hluta. Menn geta
tekið þetta sem leið-
indanöldur ef þeir vilja.
Bók þessi er augna-
yndi að skoða og hafa
í höndum. Hún er til-
einkuð íslenskum börn-
um. Ef hún verður til
þess að efla þjóðrækni
þeirra, án þess að fylla
þau rembingi, er ekki
nema gott eitt um það
að segja.
Ingólfur Margeirs-
son, sem margt gott
hefur skrifað, hefur
leyst verk sitt vel af
hendi og hljóta því þeir
sem seldu honum verkið í hendur
að vera vel ánægðir. Frágangur bók-
arinnar er sömuleiðis skýr vitnisburð-
ur um það hvers íslenskir bókagerð-
armenn eru megnugir ef þeir fá tæki-
færi.
Sigurjón Björnsson
Ingólfur
Margeirsson