Morgunblaðið - 03.01.1995, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 3. JANÚAR 1995
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Stungið á kýlum
með skipuleg-
um hætti
Simbi
verður
kóngur
KVIKMYNPIR
Bíóborgln,
Bfóhöllin, Nýja Bíó í
Keflavík, Borgarbíó
á Akureyri
KONUNGUR LJÓNANNA
(„THE LION KING“) ★ ★ ★
íslensk talsetning
Leiksljórar Roger Allen, Rob Mink-
off. Tónlist og textar Elton John og
Tim Rice. Raddir Felix Bergsson,
Pétur Einarsson, Edda Heiðrún
Backman, Jóhann Signrðarson,
Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir, Karl
Ágúst Úlfsson o.fl. Bandarísk. Walt
Disney 1994.
HÉR ER á ferðinni hvorki meira
né minna en vinsælasta teiknimynd
allra tíma og nýtur Konungur Ijón-
anna þess tvímælalaust að koma í
kjölfar þriggja afburðamynda á
þessu sviði, Litlu hafmeyjarinnar,
Fríðu og dýrsins og Aladdíns. Að
þessu sinni segir frá ljónsunganum
Simba, arftaka krúnunnar í landinu
Ljósufjöllum, sem á fótum sínum
fjör að launa er faðir hans er drep-
inn og hinn slóttugi Óskar tekur
völdin. Lifir nú Simbi hálfgerðu
hippalífi um sinn og reynir að gleyma
raunum sínum uns að því kemur að
hann verður að horfast í augu við
ábyrgðina, hrekja Óskar hinn undir-
förla í útlegð og heimta krúnuna.
Ekki ýkja merkileg saga og lögin
hans Eltons Johns (þó góð séu) síðri
en melódíumar hans Alans heitins
Menkens, sem sett hafa töfrablæ á
teiknimyndir Disneys á umliðnum
áram. Hins vegar hefur grafíkin
sennilega aldrei verið betri en nú,
og erfitt orðið að greina á milli hand-
verks teiknaranna og vélavinnu töl-
vanna, sem með hveiju árinu skila
æ ótrúlegri árangri. Konungur Ijón-
anna er þó engu að síður fyrsta
flokks stólpaskemmtun fyrir alla
aldurshópa þó hún höfði vitaskuld
fyrst og fremst til barnanna. Disney-
veldið stendur sem fyrr á því fastari
fótunum að iáta vondu kallana ekki
komast upp með neinn moðreyk svo
boðskapurinn er í ósviknum jóla-
anda.
Þeir Disneymenn era kröfuharðir
hvað snertir raddsetningu sem er
hér svo gott sem óaðfinnanleg.
Tæknimenn og leikarar starfa hér á
heimsmælikvarða. Að öðrum ólöst-
uðum þó engin betri en Jóhann Sig-
urðarson, sem gerir ódáminn Óskar
að langeftirminnilegustu persónu
ævintýrsins.
BÆKUR
Fræöi rit
EMBÆTTISMENN OG
STJÓRNMÁLAMENN:
SKIPULAG OG VINNU-
BRÖGÐ í ÍSLENZKRI
STJÓRNSÝSLU
eftir Gunnar Helga Kristinsson.
Heimskringla, háskólaforlag Máls og
menningar, 1994. Prentun G. Ben. —
196 síður, 3.480 krónur.
ALLIR vita að pottur
er víða brotinn í ís-
lenzkum stjórnmálum
og stjórnsýslu hvað
varðar siðferði, aga og
vinnubrögð. Þær upp-
lýsingar, sem almenn-
ingur hefur haft um
það, sem aflaga fer,
hafa hins vegar verið
brotakenndar og oft í
formi misáreiðanlegrar
fjölmiðlaumfjöllunar.
Meira máli skiptir
kannski að skýr viðmið
og reglur hefur skort;
hvað er spilling og hvað
ekki, hvað leyfist
stjómmálamönnum og
embættismönnum í starfi, hvernig
er eðlilegt að skipulagi stjómsýsl-
unnar sé háttað; þetta hefur allt
verið meira og minna á reiki hjá
íslendingum.
Bókin, sem hér er til umfjöllunar
er metnaðarfull tilraun til að greina
með fræðilegum, áreiðanlegum og
skipulegum hætti hvar fiskur liggur
undir steini í íslenzkri stjómsýslu
og hvað betur mætti fara. Aðferð
höfundarins, Gunnars Helga Krist-
inssonar dósents í stjórnmálafræði,
byggist annars vegar á lýsingu á
íslenzkri stjórnsýslu, sem grundvöll-
uð er á tveggja ára langri rannsókn
á fjöldamörgum heimildum, og hins
vegar á samanburði við önnur lönd
og þær reglur, sem þar gilda. Höf-
undurinn var við rannsóknir í Árós-
um í Danmörku í eitt ár og er sam-
anburður við dönsku stjórnsýsluna
áberandi. Slíkt er eðlilegt, enda
liggja rætur íslenzkrar stjómsýslu
að miklu leyti í þeirri dönsku. Einn-
ig er ijallað um fræðilegar skilgrein-
ingar, til dæmis á spillingu í opin-
beru lífí, sem miðaðar eru við það,
sem almennt gerist í þróuðuðum
stjómkerfum.
Gunnar Helgi kemst að þeirri nið-
urstöðu að dregið hafí úr spillingu
í íslenzkum stjómmálum síðastliðna
þijá til fjóra áratugi, en hún sé þó
enn útbreiddari á Islandi en í þeim
nágrannalöndum í Norður-Evrópu,
sem við miðum okkur gjarnan við.
Spilling sé hins vegar minni hér en
t.d. í Bandaríkjunum og Suður-Evr-
ópu.
Hann bendir á að sá vísir að póli-
tískri spillingu, sem hér er að finna
— til dæmis í svokallaðri fyrir-
greiðslupólitík sem margir líta á sem
sjálfsagðan hlut — virðist ekki í
samræmi við siðferðismat þjóðar-
innar, eins og það kemur t.d. fram
í viðhorfskönnunum. Þetta ósam-
ræmi’sé hins vegar ekki vegna þess
að stjórnmálamenn hafi veikari sið-
ferðisgrunn en annað fólk, heldur
sé skýringanna að leita i uppbygg-
ingu og þróun íslenzka stjórnkerfis-
ins: „Að öllum líkindum er losara-
bragur og jafnvel spilling í íslenzkri
stjórnsýslu ekki fyrst og fremst
merki um að stjórnmálamenn og
embættismenn bijóti iög og reglur,
heldur miklu frekar að reglumar
sjálfar vanti, þær séu óljósar, eða
uppbygging sjálfs stjórnkerfisins
geri því ókleift að veita stjórnmála-
mönnum og embættismönnum eðli-
legt aðhald.“
Gunnar Helgi segir skiptingu
valdsins — sem er hin klassíska
aðferð til að koma í veg fyrir að
því sé misbeitt — veikari hér á landi
en víða annars staðar. Forysta fram-
kvæmdavaldsins sé veik og illa
skipulögð. Hætta sé á að ráðuneyti
sinni fremur hagsmunagæzlu fyrir
tiltekna sérhagsmuni, sem undir þau
heyra, en að þau stuðli að heild-
stæðri stefnumótun.
Af lestri bókarinnar verður ljóst
að íslenzka stjórnsýslan er að mörgu
leyti veik og illa í stakk búin til að
sinna verkefnum sín-
um. Gunnar Helgi
bendir til dæmis á að
sveitarfélög eru hér
fráleitlega mörg og
smá. Sveitarfélög á ís-
landi vora fyrr á þessu
ári 171, en í Dan-
mörku, sem er tuttugu
sinnum fjölmennari en
ísland, eru þau 275!
Ríkisstofnanir era jafn-
framt margar og smá-
ar. Alls eru þær 379
talsins, sem gerir gott
betur en að jafngilda
einni stofnun á hvern
starfsmann stjórnar-
ráðsins (þeir eru 366).
Fast starfslið stjórn-
sýslunnar virðist heldur ekki hafa
yfir nægilegri sérþekkingu að ráða
til að fást við þau verkefni, sem
stjórnsýslunni eru ætluð, og stjórn-
sýslunefndir, með þátttöku utanað-
komandi sérfræðinga, sem oft era
tilnefndir af hagsmunaaðilum, eru
því mýmargar.
Gunnar Helgi kemst að þeirri nið-
urstöðu að stjórnsýslan lúti heldur
ekki því taumhaidi og eftirliti, sem
hún þyrfti að gera. „Þetta er baga-
legt vegna þess hve skipulag, hefðir
og reglur stjórnsýslunnar eru los-
aralegar. Engin lög era til um al-
mannaaðgang, eftirlitshlutverk
þingsins er eitt sér ófullnægjandi
og engir stjórnsýsludómstólar starfa
í landinu. Skortur á skipulagi ásamt
litlu aðhaldi er vond blanda í stjórn-
sýslu,“ segir hann.
Höfundur telur grundvallarvanda
íslenzka stjórnkerfisins liggja í fyr-
irgreiðslustjórnmálunum. Sú langa
hefð, sem sé fyrir þeim, hafí tamið
stjómmálamönnum, embættis-
mönnum og almenningi að hugsa
um opinbera stefnumótun og stjóm-
sýslu sem skiptanlegan feng, sem
úthluta megi á grundvelli pólitískrar
greiðasemi og atkvæðahagsmuna
fremur en að hafa í huga hagsmuni
allra, á jafnréttisgrundvelli. Skipu-
lagsleysið í opinberri stjórnsýslu og
stefnumótun sé afleiðing fyrir-
greiðslustjórnmálanna fremur en
orsök. Gunnar Helgi bendir á að
þingið hafi orðið sterkt á íslandi
áður en stuðningsgrandvöllur við
sjálfstæða stjómsýslu náði að mynd-
ast innanlands.
Tillögur Gunnars Helga til um-
bóta eru allmargar og snerta m.a.
skýrari skiptingu ríkisvalds, umbæt-
ur á stjórnmálaflokkum og kosn-
ingakerfi, skýrari lagasetningu um
stjómsýsluna og einkavæðingu.
I þessari bók er stungið á ýmsum
kýlum með kerfisbundnum og
skipulegum hætti og hvergi slakað
á fræðilegum kröfum. Þess vegna
er þessi bók mun athyglisverðari og
áhrifameiri en misvandaðar
„bankabækur“ og blaðagreinar, þar
sem íslenzka „kerfið" er gagnrýnt,
og hún á heima á náttborði sér-
hvers alþingismanns.
Uppsetning og útlit bókarinnar
er með ágætum. Málfar er ágætt,
en jaðrar þó við að vera helzt til
fræðilegt á köflum. Prófarkalestur
er hins vegar afleitur, og verður það
að skrifast á reikning útgefanda.
Ólafur Þ. Stephensen
Sæbjörn Valdimarsson
Viðskiptavinir athugið
m m
Oll bankakort eru
fallin úr gildi
Við bjóðum þeim sem sækja um
Debetkort og Vaxtalínukort í janúar
upp á ókeypis myndatöku
301 Aðalbanki 5. og 10. jan. kl. 12-16
303 Austurbæjarútibú 9. jan. kl. 12-16
311 Melaútibú 12. jan. kl. 12-16
313 Háaleitisútibú 4., 5. ogó.jan. kl. 9.15-16
315 Mosfellsbær 12. jan. kl. 12-16
318 Garðabær 27. jan. kl. 12-16
319 Seljaútibú 4. jan. kl. 12-16
322 Kópavogur 6. og9.jan. kl. 12-16
323 Kringluútibú 6., 13., 20. og27.jan. kl. 13-17
324 Höfðaútibú 10. jan. kl. 12-16
327 Hafnaríjörður janúar kl. 9.15-16
BUNAÐARBANKINN
- Traustur banki
Gunnar Helgi
Kristinsson