Morgunblaðið - 03.01.1995, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 3. JANÚAR 1995 C 5
VERÐUMAÐ VERA
VIÐBÚIN
STAÐBUNDNUM
BERKLAFARALDRI
Björn Magnússon
læknir ó Reykjalundi.
„8 milljónir
manna
greinast árlega
meö berkla“
Það er óhugnanleg staðreynd, en
staðreynd engu að síður, að á
árunum 1985 - 1990 varð 18%
aukning á tíðni berkla í
Bandaríkjunum. Vart hefur orðið
við sams konar þróun í Noregi og
höfum mjög öflugt eftirlit hér á
landi og þeir sem greinast með
berklasmit hér eru aðallega inn-
flytjendur og ferðamenn. Auk
þess ná berklarnir sér stundum á
strik hjá gamalmennum sem sýkt-
ust fyrir áratugum. Þótt eftirlit sé
gott, megum við þó ekki sofna á
verðinum, því annars er viðbúið
að illa fari,“ segir Björn.
Þrjár milljónir
deyja á ári
Hættan vofir hins vegar yfír. Björn
segir að menn hafí slakað á
klónni, talið hættuna liðna hjá, og
að tekist hafi að útrýma berklum
hér á landi. Til þess að halda
vöku okkar, þurfum við þó stöðugt
að fylgjast með og leitast við að
byrgja brunninn áður en barnið
dettur ofan í hann. Tölulegar
því lengur sem sýking er til staðar
í líkamanum.
Bólusetning ekki
einhlít vörn
llins vegar er hægt að nota fyrir-
byggjandi aðgerðir. Björn segir að
þar sé aðallega verið að tala um
fræðslu og öflugt eftirlit. Greinist
einhver með berkla, þarf að leita
að sýkingu í hans nánasta um-
hverfi og hefja strax rétta meðferð.
Hins vegar er umdeilanlegt hvort
almennt eigi að nota bólusetn-
ingar. Rannsóknir í Bandaríkjun-
um sýna mjög mismunandi árang-
ur, en líklega er þó rétt að bólu-
setja þá sem í mestri hættu eru á
að smitast, svo sem heilbrigðis-
starfsfólk og jafnvel suma þeirra
sem búa í fátækrahverfum stór-
borga. Annað vandamál sem
„Úr myndinni Hvíti dauðinn" eftir Einar Heimisson.
Ljósm. Kristjón Lognson.
Myndin, sem hefur vakið mikla athygli, segir fró baráttunni við berkla um 1950.
„Á árunum 1985 - 1990
varð 18% aukning á
tíðni berkla í
Bandaríkjunum"
„Megum ekki sofna á
verðinum“
víðar í Evrópu. Til allrar hamingju
hefur tekist að ráða niðurlögum
sjúkdómsins hérlendis og halda
honum síðan í skefjum með öfl-
ugu heilbrigðiseftirliti. Samband
íslenskra berklasjúklinga (SÍBS),
Reykjalundur, Vífilsstaðir og
Kristneshælið tengjast þessari
baráttu órjúfíuilegum böndum.
Björn Magnússon, læknir á
Reykjalundi er sérfræðingur á
sviði lungnasjúkdóma. „Við
staðreyndir tala enda sínu máli.
Þrjár milljónir deyja af berklum
árlega í heiminum og átta
milljónir manna sýkjast á sama
tíma.
Von á staðbundnum
faraldri?
„Þegar saga berkla hér á landi er
skoðuð kemur í ljós“, segir Bjöm
„að vendipunkturinn í baráttunni
var árið 1948 þegar notkun fyrsta
berklalyfsins hófst. Einn af frnrn-
kvöðlum þess að hingað voru
fengin berklalyf, var Oddur Ólafs-
son, yfirlæknir á Reykjalundi, sem
tvínónaði ekki við að fara sjálfur
til Norður Ítalíu til að sækja lyf
fyrir skjólstæðinga sína á Reykja-
lundi. Það tókst að ná tökum á
vandamálinu og síðan þá hefur
öflugt starf farið fram hérlendis.
Við megum hins vegar ekki sofha
á verðinum, við getum átt von á
staðbundnum faraldri, ef við
gætum okkar ekki,“ segir Bjöm.
Og það er dýrt að vinna á berkl-
um. í hefðbundinni meðferð em
notuð 2-3 lyf í sex mánuði og
stundum fleiri, jafnvel árum
saman ef um lvfjaónæmi er að
ræða. Aðalatriðið er þó að vera
vakandi fyrir tilveru sjúkdómsins.
Vantar fræðslu
„Það er stórt vandamál að sjúk-
dónvar eru ekki rétt greindir og
það vantar sárlega aukna fræðslu
meðal heilbrigðisstétta," segir
Bjöm og bendir á að einkenni
berkla séu oft óljós. Þau em til
dæmis slappleiki, hitavella, eitla-
stækkanir og hóstakjöltur.
Stundum eru einkennin þó aug-
Ijós, svo sem blóðspýtingur.
Berklar geta verið lengi til staðar í
sjúklingi án þess að sjúkdómurinn
sé greindur. Eðli málsins sam-
kvæmt, verður ástandið alvarlegra
læknar glíma við í baráttunni við
berklana er röng notkun lyfja.
Berklalyf í apótekum
„Það er þekkt staðreynd að röng
lyfjanotkun getur valdið lyfja
ónæmi. Þá getur meðferð tekið
mun lengri tíma en sex mánuði og
líkurnar á árangri era því mun
minni,“ segir Bjöm og bendir
máli sínu til stuðnings á nokkur
lönd í Asíu, þar sem hægt er að
kaupa berklalyf án lyfseðils í
apótekum og ekkert eftirlit er því
með lyfjanotkuninni.
Hvítir gegn hvítum
Berklar hjuggu stór skörð í raðir
landsmanna hér fyrr á áram, áður
en sigurinn á hvíta vágestinum
vannst á stöðum eins og
Vífilsstöðum, Reykjalundi og
Kristneshæli. Sigurinn var þó ekki
jafn afgerandi víða úti í heimi og
því þarf að halda vöku sinni hér á
landi. Og þar koma heilbrigðis-
stéttir enn við sögu, þar sem hvít-
klæddir menn og konur berjast
gegn skæðum sjúkdómi, Hvíta
dauða. Björn og félagar hans í
þessari baráttu þurfa hins vegar á
stuðningi að halda til að fylgjast
með og sinna forvörnum, stuðn-
ingi sem aðeins verður að veru-
leika með öflugum baklijarli. Sá
bakhjarl er til staðar og heitir
SÍBS ásamt ölluin sem styðja starf
þess.