Morgunblaðið - 04.01.1995, Blaðsíða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 4. JANÚAR 1995
AÐSENDAR GREIIMAR
MORGUNBLAÐIÐ
Kvölin að vera
Súsanna lemur
Reykvíkingur
Á ÞEIM þrem fjórðu
hlutum aldar, sem ég
hef lifað í höfuðborg-
inni, hef ég aðeins tvisv-
ar upplifað að borgin
fengi smá snert af því
að vera heimsborg.
Fyrra sinnið var þegar
Spassky og Fisher háðu
hér skákeinvígi. Seinna
sinnið var, þegar
Reykjavík hýsti fund
þeirra höfðingjanna
Ronalds Regans og
Mikaels Gorbatsjovs.
Þá var það hið sérstæða
meðfædda innsæi Dav-
íðs Oddssonar, sem
hafði komið því til leiðar
að Höfði hafði verið gerður upp frá
risi til kjállara og sjálfsagt þótti að
nota húsið úndir fundarhöld þeirra.
Reyndar tæpast um aðra staði að
ræða. Þá varpaði þessi fagra, gamla,
franska bygging, Hvíta húsið í
Það dapurlega við þessi
mótmæli er, að mati
Gunnlaugs Þórðar-
sonar, að þau varpa
ljósi smæðar og aum-
ingjaháttar á þjóðina.
Reykjavík, í látleysi sínu vonargeisl-
um um frið um gjörvalla jörðina.
Þessi máttarstólpafundur var, sem
kunnugt er, upphaf þess að þíðan
hófst, Berlínarmúrinn var rifínn og
kommaharðstjómir austan tjalds
urðu úti. Þá vorum við stolt af því
að vera Reykvíkingar.
Heimsviðburður
Nú hefur svo skemmtilega tekist
til, að hinir fomu fjandvinir, Bretar
og Þjóðveijar, hafa ákveðið að reisa
saman byggingu hér í höfuðborg-
inni undir sendiráð sín. Mun það
vera í fyrsta sinn að tvær þjóðir
byggja saman sendiráð. Þetta er
heimsviðburður á sína vísu.
Það er mikill heiður hverri borg
að hafa sendiráð innan sinna
marka. Alls staðar í heiminum
reyna borgarvöld á hveijum stað
að veita sendiráðsbyggingum hina
bestu staðsetningu. Hef ég komið
í ýms sendiráð meðal annarra þjóða
og dáðst að staðsetningu þeirra.
Mér fínnst mikils um vert að í því
borgarhverfi sem ég bý, skuli vera
sendiráð Bandaríkjanna, Bretlands
og Noregs. Setja þessar byggingar
skemmtilegan blæ á umhverfi sitt
og svo mun verða um hina fyrirhug-
uðu tvíburabyggingu.
Óskiljanleg mótmæli
Nú hefur það frést að um 500
manns í borgarhverfí mínu (innan við
hálft prósent borgarbúa) hafí látið
glepjast til þess að skrifa undir mót-
mæli gegn þessari fyrirhuguðu sendi-
ráðsbyggingu á ljótustu lóð, sem fyr-
irfínnst í höfuðborginni.
Lóð þessi hefur verið
mér þymir í augum ára-
tugum saman, en við því
var ekkert að gera, því
Bretland er eigandi lóð-
arinnar. Sem svo oft
áður veit fæst af fólkinu
hveiju það hefur verið
að mótmæla.
Hinar fyrirhuguðu
byggingar verða- bor-
garprýði og láta lítið
yfir sér. Ráðgert er að
þær verði lægri en allar
næstu byggingar og
undir þessum fyrirhug-
uðu byggingum verður
pláss fyrir 20 bifreiðar.
Svona sendiráðum fylgir lítil umferð,
því það er næsta sjaldan að fólk eigi
erindi í erlend sendiráð.
Gamlir kommar að verki?
Mér þykir trúlegt, að hér séu að
verki stuðningsmenn R-listans, sem
sumir hveijir vilja, af fornri tryggð
við komma harðstjórnina í austur-
vegi, helst flæma þessi sendiráð úr
landi vegna rótgróinnar andúðar
þeirra á forustuþjóðum Vesturálfu.
Auk þess nokkrir uppar, sem haldnir
eru yfírþyrmandi sjálfssýningarhvöt.
Það broslega við þessi mótmæli er,
að þetta fólk treystir því, að það
hafí meirihluta borgarstjómarinnar
í vasanum. Vafasamt er að þeim
verði kápan úr því klæðinu, því allir
heilvita menn ættu að átta sig á
hvílík heimska þessi mómæli eru.
Vandi og ábyrgð borgarbúans
Það sérstaka við þessi mótmæli er
að þau sýna ennþá einu sinni að fjöldi
borgarbúa áttar sig alls ekki á þeim
vanda og þeirri ábyrgð, sem því fylg-
ir að vera borgarbúi. í öllum borgum
getur fólk óforvarandis orðið fyrir því
að ímyndaður réttur þeirra skerðist á
einhvem hátt vegna breyttra að-
stæðna. Reyndar á slíkt alls ekki við
um hinar fyrirhuguðu sendiráðsbygg-
ingar, því þær munu t.d. ekki einu
sinni skerða útsýni borgarbúa að
neinu leyti, hvað þá annað.
Það dapurlega við þessi mótmæli
er, að þau varpa ljósi smæðar og
aumingjaháttar íslensku þjóðarinnar
um gjörvalla heimsbyggðina. Við
höfum orðið okkur til athlægis á
heimsmælikvarða. Það er mikil kvöl
og skömm að vera höfuðborgarbúi
og Reykvíkingur, þegar fámennum
hóp þröngsýns fólks tekst að kasta
rýrð á ísland og höfðuborgina.
Heiður að byggingunni
Það er íslensku þjóðinni til sóma
og heiður að þessar merku þjóðir,
Bretar og Þjóðveijar, skuli vilja hafa
áfram sendiráð á íslandi, þrátt fyrir
Evrópusambandið og það án knýj-
andi nauðsynjar. Slíkt ber að þakka,
en ekki að amast við. Frá slíkum
stofnunum sem sendiráð em stafar
alltaf menningaráhrifum, sem em
nauðsyn í samskiptum þjóða, og lífs-
nauðsyn okkur sem smáþjóð.
Höfundur er lögfræðingur.
Gunnlaugur
Þórðarson
Russland 1 dag
í spjalli sendiherra
NK. LAUGARDAG, 7. janúar kl. 15,
verður Júríj Reshetov, sendiherra
Rússlands á íslandi, gestur MÍR í
félagsheimilinu á Vatnsstíg 10 og
flytur spjall um „Rússland í dag“.
í frétt frá MÍR segir að sendiherr-
ann fjalli um nýjustu viðhorf í mál-
efnum þessa víðlenda ríkis, þar sem
vandamálin hafa hrannast upp, mörg
og margvísleg, og skoðanir skiptar
um úrlausnir þeirra, í efnahags- og
utanríkismálum sem og samfélags-
málum almennt. Sendiherrann er
nýkominn úr för til Moskvu og segir
nýjustu tíðindi þaðan. Hann flytur
mál sitt á ísjensku.
Að loknu spjalli sendiherrans og
fyrirspumum verða kaffíveitingar á
boðstólum, en kl. 17 hefst kvikmynda-
sýning I bíósalnum; sýndar verða heim-
ildarkvikmyndir um tvö af fremstu
skáldum Rússlands, Fjodor
Dostojevskí og Anton Tsjekhov. Eru
myndimar sýndar í tilefni þess að
verk beggja skáldanna eru sýnd um
þessar mundir í leikhúsum í Reykja-
vík. („Fávitinn" í Þjóðleikhúsinu og
„Kirsubeijagarðurinn" í Leikhúsi frú
Emilíu.) Báðar sýningamar hafa hlotið
lof gagnrýnenda. Aðgangur að fyrir-
lestri Júríj Reshetovs sendiherra og
kvikmyndasýningunni er öllum heimill.
á skálddrengjum
ÉG BIÐ Morgun-
blaðið um að birta eft-
irfarandi grein, aðal-
lega til að vekja at-
hygli á orðum sem
Súsanna Svavarsdótt-
ir, umsjónarmaður
menningarefnis blaðs-
ins, lét falla í vinsælum
viðtalsþætti í útvarp-
inu nýverið.
Forsaga málsins er
þessi: I lok síðasta
sumars hringdu menn
sem höfðu fengið það
verkefni að gera sjón-
varpsþátt um bók-
menntir lýðveldis-
tímans og spurðu hvort ég væri
fáanlegur til að láta þar falla fáein
orð um Steinar Siguijónsson og
Guðberg Bergsson. Það var sjálf-
sagt að verða við þeirri bón, enda
hef ég aldrei leynt aðdáun minni á
verkum þessara manna, hef látið
þeirra getið í ræðu og riti, og mun
það raunar ástæðan fyrir að til mín
var leitað með þetta erindi. Mér var
kunnugt um að nokkrir kollega
minna fengu ámóta tilmæli, meðal
annars var ágætur vinur minn Guð-
mundur Andri Thorsson beðinn um
að segja nokkur orð, meðal annars
um þau góðu skáld Gyrði Elíasson
og Vigdísi Grímsdóttur.
Svo var sjónvarpsþátturinn sýnd-
ur og olli nokkrum úlfaþyt einsog
mönnum er kunnugt; hópur bók-
menntafræðinga birti yfirlýsingu
og kvartaði yfír að ekki væri getið
um ýmsa kvenrithöfunda, og spunn-
ust um það svo miklar deilur að
ákveðið var að endursýna þáttinn
og í kjölfar þess umræður um efni
hans.
Það vakti þá raunar athygli mína,
án þess að verða tilefni verulegs
hugarangurs, að þegar talsmenn
gagnrýnenda voru beðnir um að
skýra með dæmum hvað þeir teldu
að hefði mátt missa sín úr þættin-
um, þá vorum við Guðmundur Andri
tilteknir að bragði; það gerðist
bæði í rabbþætti í útvarpinu og í
nefndum sjónvarpsumræðum, okk-
ar hlut var ofaukið sögðu kvenbók-
menntafræðingar. Kannski er því
rétt að geta þess, fólki til hugar-
hægðar, að hlutur undirritaðs í sjón-
varpsþættinum um bókmenntir lýð-
veldisins var ekki gerður stærri en
svo að verk hans voru hvergi nefnd.
Sama gilti um Guðmund Andra:
hann kom einungis fram sem bók-
menntaáhugamaður og lesandi -
ólíkt hefðu umsjónarmennirnir skip-
að honum á hærri stall ef hlutverk-
um hefði verið snúið við, og Vigdísi
Grímsdóttur verið falið að koma í
þáttinn til að mæla hlýleg orð um
skáldsögur Guðmundar Andra, -
en það er annað mál.
Og allt hefði maður látið þetta
sem vind um eyru þjóta og gleymt
að bragði ef ekki hefði komið til
Súsönnu þáttur Svavarsdóttur. Hún
skrifaði semsé í Morgunblaðið heil-
síðugreinina „Illa læsir Islendingar“
gegn sjónvarpsþættinum, og þar er
hlutur einhverra sem hún nefnir
„skálddrengina“ það versta við
þáttinn, eða einsog hún segir orð-
rétt:
„Verstir voru þó skálddrengimir,
sem álíta sig hafa bjargað bók-
menntalegri framtíð þjóðarinnar,
þar sem menn höfðu einkum verið
að fást við að skrifa um flutning
úr þorpi í borg, þangað til þeir
sveifluðu sér fram á ritvöllinn í
naflastrengnum sem þeir yrkja
stöðugt út úr. Yfirsýnin náði ekki
lengra afturábak en þessir drengir
höfðu verið læsir.“
Hún nefnir semsagt engin nöfn,
þótt af samhenginu megi gera sér
í hugarlund hvert hún beini spjótun-
um. En að öðru leyti voru kannski
eftirtektarverðust þau orð hennar í
greininni að hafandi séð þáttinn
skildi hún loks bókar-
titil Friðriku Benónýs-
dóttur, „Minn hlátur
er sorg“.
Fáeinum dögum síð-
ar, í þættinum Þriðji
maðurinn á Rás tvö,
var áðurnefnd klausa
lesin upp úr blaðinu,
og Súsanna svo spurð
um hveija hún sé að
tala með þessum orð-
um. Og þá svaraði hún
á þessa leið:
„Ja, mér finnst þeir
vera hérna, þessir Guð-
mundur Andri og hann
Einar Kárason. Ég
kunni afskaplega lítið að meta það
sem þeir sögðu. Og bara frá mínum
bæjardyrum séð, þá hérna eru þeir
alltaf talandi einsog einhveijir
landsfeður, sko yfir þjóðina. Én
þeir hafa svo ofboðslega litla sýn
afturábak, og maður fínnur þetta
þegar maður talar til dæmis við
eldri höfunda að þeir virðast vera
miklu betur lesnir. Ég meina, það
kom bara fram í þættinum mjög
berlega ... Að þegar maður heyrir
eldri höfunda lesa þá virðast þeir
vera afskaplega vel að sér í íslensk-
um bókmenntum, og það er gaman
að ræða við marga eldri höfunda.
Spyijandi: Er það þá vanþekking
sem einkennir þessa skálddrengi,
sem þú kallar svo?
Súsanna: Já, mér finnst þeir
kannski bara hérna vera meira sko
markaðssettir höfundar, heldur en
sko góðir rithöfundar...
Spyijandi: Skálddrengirnir eru
þá bara Einararnir tveir (!) eða
hvað, og Guðmundur Andri?
Súsanna: Þessir menn sem eru
alltaf að hérna einhvernveginn mér
fínnst vera að fjalla um hérna ung-
lingsárin sín, og unglingsárin vina
sinna, og uppvaxtarárin sín og upp-
vaxtarárin vina sinna, og komast
ekkert út úr þessu ... Þetta verður
dálítið þreytandi í þessum skömmt-
um sem þetta er búið að vera. Ég,
þetta er bara mín skoðun sko, ég
er þreytt á þessu. Ég er orðin bara
hundleið á þessu.“
Um þessi orð hennar væri
kannski hægt að rökræða eitthvað;
svo ég tali bara fyrir sjálfan mig,
þá vita til dæmis þeir sem lesið
hafa það helsta sem ég hef skrifað
að það kemur uppvexti mínum eða
unglingsárum ekkert við. Að sama
skapi vekur mér nokkra undrun að
sjá mig ásakaðan um að þykjast
hafa bjargað bókmenntalegri fram-
tíð þjóðarinnar með því að skrifa
um eitthvað annað en flutning úr
sveit í borg, - Súsanna hlýtur að
vera að vísa til einhverra orða sem
ég hafi einhverntíma látið falla í
þá veru, þótt mér sé gjörsamlega
hulið hvar eða hvenær það gæti
hafa gerst. (Raunar verður ekki
annað séð en að Jón Hallur Stefáns-
son leiði óyggjandi í ljós í grein sem
birtist í Mbl. á milli jóla og nýárs
að þarna sé umsjónarmaður menn-
ingarefnis blaðsins að skamma okk-
ur Guðmund Andra fyrir hennar
eigin misskilning á orðum sem Sjón
lét falla í þættinum!) Eða þá þetta
með að það sé gaman að tala við
eldri höfunda, öfugt við okkur
skálddrengina, vegna þess að þeir
séu miklu betur lesnir en við. Það
kann að vísu vel að vera rétt, en
hinsvegar er að því leyti merkilegt
að heyra Súsönnu segja svona, að
ég hef aldrei rætt við hana um
bókmenntir; og raunar aldrei talað
við hana, umfram venjubundnar
kurteisiskveðjur ef leiðir okkar hafa
legið saman. Ég hlýt því að álykta
að þarna sé hún að tala um Guð-
mund Andra Thorsson, og verður
það að teljast nokkur kokhreysti,
því að fáir af kynslóð okkar Sús-
önnu hafa jafn víðtæka þekkingu á
íslenskri bókmenntasögu og Guð-
Jafnvel í Þjóðarsálinni
skrúfa menn fyrir fólk,
segir Einar Kárason,
ef það fer með níð um
nafngreint fólk.
mundur Andri, einsog þeir vita sem
lesið hafa skrif hans um bókmennt-
ir nýjar og gamlar eða kynnt sér
útgáfur hans á sígildum bók-
menntaverkum. Ég veit að hann
hefur í það minnsta svo mikla „sýn
afturábak“ að honum hefði aldrei
dottið í hug að vísa til orðanna
„Minn hlátur er sorg“ sem bókartit-
ils eftir Friðriku Benónýsdóttur, því
að hér er um að ræða línu úr frægu
kvæði Einars Benediktssonar, Ein-
ræðum Starkaðar; þetta minnir á
gamansöguna um manninn sem tók
svo til orða: „Upp upp mín sál og
allt mitt geð, einsog kellingin
sagði".
En það er ekki til að rökræða
við Súsönnu sem ég bið Morgun-
blaðið um að birta þessi orð henn-
ar. Kannski veit ég ekki alveg
ástæðuna, hugsanlega þykir mér
bara betra svona uppá framtíðina
að ummæli umsjónarmanns menn-
ingarblaðs Morgunblaðsins finnist
á prenti til að átta mig á við hveiju
má búast úr þeirri átt. Og kannski
til að skilja betur og vekja athygli
á hvað menn kalla yfir sig með því
einu að fást við að skrifa bækur á
íslensku. Ef þetta kæmi frá Morg-
unpóstinum myndi maður reyna að
loka fyrir því bæði eyrum og aug-
um, enda hefur hann sér það að
hugsjón og tilverugrundvelli, ólíkt
Morgunblaðinu, að hrakyrða fólk
hvar sem því verður við komið. Og
ef Súsanna væri að gagnrýna eitt-
hvað af því sem ég hef skrifað eða
sagt, þá væri það heldur ekkert til
að láta koma sér úr jafnvægi; um
það sem ég hef skrifað hafa verið
birtir ritdómar af öllu tagi, án þess
að hvarfli að manni að fara að svara
þeim.
En hér er einfaldlega ekkert slíkt
á ferðinni. Heldur einungis persónu-
legar svívirðingar, um hroka, van-
þekkingu, og ýmislegt þaðan af
verra. Og tímasetningin var ekkert
slor, hálfum mánuði fyrir jól, þegar
aðal bóksalan er að fara í gang.
Þá kemur sérstök viðvörun frá Sús-
önnu um manninn sem í raun og
veru er með svikna vöru, er bara
„markaðssettur".
Og svo er það flutt á Rás tvö
Ríkisútvarpsins, á góðum hlustun-
artíma á sunnudagseftirmiðdegi. í
þætti sem greinilega er talinn nokk-
urt stolt rásarinnar, Þriðji maður-
inn, í umsjón tveggja frægra blaða-
manna. Sjálfur hef ég unnið á út-
varpinu, og veit að þar hafa menn
lagt metnað í að forðast rætið
umtal um fjærstaddar persónur, og
bæri slíkt við, til dæmis í beinum
útsendingum, þá var sá sem fyrir
umtalinu varð oftast látinn vita af
því og honum jafnvel boðið að svara.
Meira að segja í símaþáttum einsog
Þjóðarsálinni þarsem menn hringja
inn beinlínis til að kvarta og klaga
- jafnvel í Þjóðarsálinni er skrúfað
fyrir menn sem fara með níð um
nafngreint fólk. En sé um að ræða
persónulegar svívirðingar í garð rit-
höfunda en greinilega allt leyfilegt,
þátturinn með Súsönnu var meira
að segja endurtekinn nokkrum dög-
um síðar, athugasemdarlaust, og
án þess okkur Guðmundi Andra
væri einu sinni sagt frá honum.
Jæja. Hvað getur maður sagt?
Guðlaun fyrir mig? Nei, í alvöru
talað, þetta er hætt að vera
skemmtilegt.
Höfundur er rithöfundur.
Einar Kárason