Morgunblaðið - 04.01.1995, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 4. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREIIMAR
Önnur grein
ísland miðpunkturinn
Áhugi almennings í Evrópu á
umhverfismálum og verndun
ósnortinnar náttúru hefur aukist gíf-
urlega á undanförnum aldarfjórð-
ungi. Hins vegar virðist undirrituð-
um sem svo að ekkert land hafi
unnið sér sess á þessu sviði með
þeim hætti að almenningi komi það
land fyrst í hug þegar hann leiði
hugann að þessum málaflokki. Sá
„sess“ liggi því á lausu. Því landi
sem tækist að verða fyrst til að öðl-
ast slíkan sess hefði jafnframt
möguleika á að vinna sig í yfirburða-
stöðu, sem erfitt væri fyrir önnur
lönd að slá út. (1) Rökin fyrir því
að ísland gæti náð slíkum sess með
því að tefla fram „stærsta friðaða
svæði í vestur Evrópu" eru þau, að
það sem er stærst og mest er oft
álitið eftirtektarverðara eða verð-
meira en annað. Því sé auðveldara
(les: ódýrara) að vekja athygli á ís-
landi og t.d. að fá fjölmiðla erlendis
til að fjalla um landið með því að
vísa til „hornsteinsins“. Ef tækist
að ávinna íslandi þann sess að það
væri landið sem 400 milljónir íbúa
Evrópu myndi líta til með jákvæðum
huga vegna þess að ísland væri
vland hinnar hreinu náttúru" gæti
Islendingum opnast ýmsir spennandi
möguleikar.
Mikilvægi góðrar ímyndar
Japanski stefnumótunarráðgjaf-
inn Kenichi Ohmae kemur með lýs-
andi dæmi um gildi góðrar ímyndar
í einni bóka sinna (2), en þar tekur
hann sem dæmi „Blue Mountain"
kaffi frá Jamaica sem selst fyrir fjór-
falt hærra verð í Japan heldur en
kaffi frá Brasilíu, og það þrátt fyrir
að endurteknar prófanir hafí ekki
sýnt fram á neinn mun á tegundun-
um. Hér er það því svo
að tekist hefur að telja
neytendum trú um að
„Bláljallakaffíð" sé
svona miklu eftirsókn-
arverðara. Kaffið frá
Jamaica hefur m.ö.o.
mun betri ímynd. í dag
er hreinleiki matvæla
orðirin eftirsóttur eigin-
leiki þar sem auka- og
--eiturefni ýmiskonar eru
orðin töluvert vanda-
mál, allavega í hugum
neytenda. Ef tækist að
fá neytendur í Evrópu
til að hugsa til íslands
þegar minnst er á hreinleika og lítt
snortna náttúru, þá gæti það orðið
auðveldara að sannfæra þá um að
matvæli framleidd á íslandi væru
sérlega hrein. (3) Það gætf jafnvel
orðið til að bæta frekar þá ágætu
ímynd sem íslenskar sjávarafurðir
hafa. Imynd er jú fyrst og fremst
spurning um tilfínningalega afstöðu
og neytendur eru ekki eins og vís-
indamenn í hvítum sloppum sem
hafa ávalit rökrétta ástæðu fyrir
afstöðu sinni. Ef til vill gæti bætt
ímynd landsins því hjálpað til við
að gera vinnslu sjávarfangs í full-
unnar neytendaumbúðir hagkvæm-
ari, þó ekki sé ráðlegt að fullyrða
of mikið í þeim efnum meðan þessar
hugmyndir eru ennþá á umræðustig-
inu. Hvað varðar ferðaþjónustuna
þarf enginn að efast um að meiri
velvilji og áhugi á landinu mun skila
sér og gæti hugsanlega opnað nýja
möguleika sem hingaðtil virðast hafa
verið utan seilingar.
Sú hlið er snýr að bændum
Ætla má að íslenskir bændur séu
sú stétt sem gæti hagnast hvað
mest á því ef Island næði því að
verða einskonar miðpunktur í augum
þeirra sem áhuga hafa á ósnortinni
náttúru í Evrópu, sem
það er ekki í dag.
Væntanlega yrðu það
fyrst aðilar sem reka
ferða- og gistiþjónustu
á þeim svæðum sem
liggja að „hornsteinin-
um“, þ.e.a.s. á suður,
austur og norðurlandi,
þó önnur svæði myndu
á endanum njóta góðs
af einnig. Einnig skulu
hér nefndar til sögunn-
ar þær mjög svo at-
hyglisverðu hugmyndir
sem eru að geijast inn-
an Iandbúnaðarins um
að gera íslenskan land-
búnað lífrænan, en ís-
land yrði þá fyrsta
landið í heiminum sem gæti státað
af slíku. Hugmyndin er svo sú að
hægt væri með þessu að ljá íslensk-
um landbúnaðarafurðum eftir-
sóknarverða ímynd sem gæti opnað
tækifæri á erlendum mörkuðum. Það
gerist hinsvegar ekki af sjálfu sér
að vara fái eftirsóknarverða ímynd
á markaði þar sem mikil samkeppni
ríkir og getur slíkt kostað töluverð
fjárútlát. Ef hinsvegar tækist að
koma þeirri hugmynd inn hjá íbúum
erlendis að á Islandi væri mikið af
hreinu og ó-snortnu umhverfi gæti
það hjálpað til við að fá neytendur
til að álykta að frá íslandi kæmu
hreinni landbúnaðarafurðir en ann-
ars staðar frá, sbr. kaflann hér að
ofan. „Hornsteinninn" og lífrænn
landbúnaður myndu því styðja hvor-
ir aðra og mynda sannfærandi heild
í ímynd landsins. Þessu mætti ef til
vill líkja við það að hafa tvo hesta
til reiðar í stað eins.
Möguleikar í hágæða
ferðaþjónustu
Einn af þeim möguleikum sem
mikið hafa verið ræddir er sá hvort
íslendingar gætu átt kost á að
byggja upp heilsuferðaþjónustu í
framtíðinni, byggða á þeim landkost-
um sem hér eru. ísland er hins veg-
ar tiltölulega dýrt land og því væri
ekki einfalt mál að sannfæra íbúa
erlendis um að koma langt að á ís-
lenska heilsustaði í stað gamalgró-
inna staða í Þýskalandi t.d., eða í
Austur-Evrópu _þar sem þjónusta er
mun ódýrari. ísland þyrfti því að
hafa eitthvert það fram að færa sem
önnur lönd ættu ekkert svar við.
Yrði Iandið beinlínis þekkt fyrir
hreinleika og ósnortna náttúru gæti
það orðið eftirsótt sem staður fyrir
heilsustaði, þrátt fyrir hátt verðlag,
og samkeppnisstaða þess því batnað
til muna. Ekki er ólíklegt að þessi
sess gæti gert íslendingum kleift að
fá hingað fleiri ferðamenn úr efri
þrepum þjóðfélagsstigans, sem ef til
vill gætu orðið áhugaverður mark-
hópur fyrir ýmsan varning er bæri
séríslenskt yfirbragð í meira mæli
en nú er. Ekki eru til miklar upplýs-
ingar um það hver afstaðan er til
íslands meðal þessara hópa, en laus-
leg fyrirspurn gefur til kynna að
ísland getur orðið eins
konar miðpuntur í
ósnortinni náttúru Evr-
ópu. Sverrir Sv. Sig-
urðarson telur að ís-
land eigi mikla mögu-
leika sem heilsu- og
ferðaparadís.
þrátt fyrir nokkuð þekkingarleysi
þá sé fólk mjög forvitið um landið,
sem þykir spennandi og dulúðugt.
Ætti það að gefa íslendingum ágæt-
is sóknarfæri. (4)
Athyglisverð viðbrögð erlendis
frá
Undirrituðum datt í hug að það
gæti verið forvitnilegt að athuga
hvort erlend hótel- og heilsustaða-
fyrirtæki væru fáanleg til að gefa
umsögn um þær hugmyndir sem hér
hafa verið reifaðar, þar sem þessir
aðilar hafa markaðstengsl við þá
þjóðfélagshópa sem eftirsóknarvert
væri að fá til íslands sem gesti.
Væri í því töluverður akkur ef ís-
lendingar gætu byggt upp þá heilsu-
þjónustu sem hugmyndir hafa verið
Hugleiðing um ísland
og framtíðina
Friðun: Leið að bættum hag?
Sverrir Sv.
Sigurðarson
„Er eitthvað að þér?!“
ÞAU SÁR sem verða á líkamanum
eftir ofbeldi gróa oftast með tíman-
um. Sárin sem ekki sjást gróa ekki
eins auðveldlega. Þau sár verða allt-
af til þegar ofbeldi er beitt, hvort sem
ofbeldið er skilgreint sem líkamlegt,
kynferðislegt eða andlegt. Þótt aug-
Ijóst líkamlegt ofbeldi sé ekki til stað-
ar getur engu að síður mikið ofbeldi
átt sér stað — andlegt ofbeldi.
Það er sama hvaða nafni ofbeldið
nefnist, að baki því liggja alltaf sömu
viðhorf og markmið eða að ná valdi
yfír annarri maneskju, tímabundið
eða til langframa.
Ofbeldi snýst um vald og stjórnun;
að hafa aðra manneskju á valdi sínu
og stjóma henni, líðan hennar, hugs-
unum og athöfnum.
Til þess að ná valdi yfír annarri
manneskju þarf að beygja hana und-
ir sitt vald. Leiðin sem er valin heit-
ir alltaf ofbeldi, hvort sem það er
Iíkamlegt eða andlegt. Til að fá hana
til að lúta sér og sínum vilja, þarf
að stuðla að þvf hún upplifi sig ósjálf-
stæða, réttlausa og vanmáttuga. Að
henni finnist lítið til sín koma og að
skoðanir hennar, hugsanir og tilfinn-
ingar séu á einhvem hátt ljótar eða
lítils virði.
Til að ná manneskju á þitt vald
þarftu ekki að beita líkamlegu of-
beldi, hið andlega getur gert sama
gagn og er jafnvel áhrifaríkara. And-
legu ofbeldi er hægt að beita þannig
að sá sem fyrir því verður, verður
þess jafnvel ekki var. En áhrifin eru
engu að síður þau sömu.
Andlegt ofbeldi á sér stað milli
hjóna eða sambýlisfólks, foreldra og
barna, kennara og nemenda, vinnu-
félaga, systkina, starfs-
manna og yfírmanna,
vina og kunningja á öll-
um aldri.
Þegar andlegu of-
beldi er beitt er ruðst
inn fyrir persónuleg
mörk manneskjunnar
og hún lítilsvirt á ein-
hvem hátt. Ofbeldið
getur beinst að líkama,
vitsmunum, tilfinning-
um, hæfíleikum, skoð-
unum eða þörfum henn-
ar. Þetta er gert með
ýmsum hætti svo sem
með gagnrýni, háði,
óviðeigandi athuga-
semdum eða áhugaleysi
og oft án þess að eitt
einasta orð sé sagt.
Ef viðkomandi bregst illa við er
honum gjarnan talin trú um að það
sem hann upplifði hafí alls ekki ver-
ið það sem átti sér raunverulega stað.
Þá er gjaman aukið á ofbeldið með
tilvísun í brenglað raunveruleikamat
viðkomandi, ofurviðkvæmni eða
álíka. Þetta getur hljómað eitthvað
á þessa leið: „Það má bara ekkert
segja við þig“ eða „það er nú bara
eitthvað að þér, þú áttir ekkert að
taka þessu svona".
Ein útgáfa andlegs ofbeldis er
þegar manneskju er talin trú um að
hún beri ábyrgð á tilfinningum, hugs-
unum eða gjörðum annars. Áð það
sé „henni að kenna" að einhver gerði
það sem hann gerði. „Ef þú hefðir
ekki röflað svona mikið hefði ég
ekki...“ „Það varst þú sem gerðir
mig svo reiða að ég missti stjórn á
mér.. .“ „Þú lést mig
gera þetta." Þessi gerð
ofbeldis er jafnvel notuð
gagnvart börnum. Það
er alvarlegt andlegt of-
beldi þegar foreldrar
telja bömum sínum trú
um að þau (bömin) hafí
vald til að gera þá (for-
eldrana) taugaveiklaða,
brjálaða, þunglynda,
drykkjusjúka, stjórn-
lausa og ofbeldis-
hneigða svo eitthvað sé
nefnt.
Andlegt ofbeldi er
allt frá því sem gæti
virst „saklausar“ at-
hugasemdir eins og
„Hvað er eiginlega að
þér?“ og „Þú gerir mig bijálaðan"
og upp í skipulagða kúgun sem felst
í stöðugri niðurlægingu, hótunum,
háði, uppnefningum, gagnrýni, fjár-
hagslegri/ kynferðislegri/ tilfínn-
ingalegri kúgun og félagslegri ein-
angrun.
Það er ekki minni vinna að ná
bata frá andlegu ofbeldi en hinu lík-
amlega. Sumir segja erfiðara og þá
ekki síst vegna þess hve andlega
ofbeldið getur verið Iúmskt eða dulið.
Áhrif andlegs ofbeldis á þann sem
fyrir því verður, geta verið margs-
konar og má þar nefna skömm,
vanmetakennd, kvíða, ótta, þung-
lyndi, ýmis sálvefræn einkenni,
sjálfshatur, fælni og vonleysi. Áhrif
ofbeldis á þann sem beitir því er
tímabundin slökun á spennu og til-
finning um vald en langvarandi af-
leiðingar eru skömm, sektarkennd,
Ásta Kristrún
Ólafsdóttir
sjálfshatur, kvíði, spenna og van-
máttur.
Fyrsta skrefið er að læra að þekkja
ofbeldið. Þekkja það bæði þegar þú
beitir því og þegar þú ert viðtakandi
þess. Þegar þú gefur ofbeldinu nafn
lærir þú um leið að nefna þær tilfínn-
ingar sem ofbeldinu fylgja. Þú endur-
skoðar mörk þín og lærir leiðir til
að veija þig gegn ofbeldi og setja
mörk. Þú virðir mörk annarra og
temur þér nýjar samskiptaleiðir
sem einkennast af heiðarleika og
virðingu fyrir sjálfum þér og öðr-
um. Hér á eftir fara fáein dæmi
um andlegt ofbeldi.
Ert þú beitt(ur) andlegu
ofbeldi?
í andlegu ofbeldi eru gjarnan not-
uð óbein skilaboð og þá geta svip-
brigði, fas og þögn sagt meira en
mörg orð.
Þegar andlegu ofbeldi
*
er beitt, segir Asta
Kristrún Ólafsdóttir,
er ruðst inn fyrir per-
sónuleg mörk.
Það heitir andlegt ofbeldi þegar:
- Þér er sagt að þú getir ekki neitt,
skiljir ekki neitt og að það sé eitt-
hvað að þér.
- Það er látið eins og þú sért ekki
til staðar. Það er ekki yrt á þig, þér
ekki svarað og horft „í gegnum þig“.
- Þér er sagt hvað þú sért að hugsa
og hvernig þér líði jafnvel þótt þú
segir annað.
- Þér er sagt eða gefíð í skyn að þú
megi ekki segja meiningu þína eða
uppi um í samvinnu við slík fyrir-
tæki. Fyrirfram hefði mátt búast við
að undirtektir yrðu heldur dræmar
þar sem viðkomandi fyrirtæki vissu
engin deili á fyrirspyijanda og skýrt
var tekið fram að hugmyndirnar
hefðu hvergi verið kynntar opinber-
lega. Það verður því að segjast að
undirtektirnar komu þægilega á
óvart. Viðbrögð bárust frá níu fyrir-
tækjum og voru mörg þeirra þónokk-
uð jákvæð. Ánægjulegasta svarið
kom frá fyrirtæki einu sem stendur
mjög framarlega á sínu sviði. í bréfi
frá því sagði að svo virtist sem að
ekki leiki vafi á að ísland geti haft
mikila möguleika á sviði heilsu- og
afslöppunarferðaþjónustu, jafnframt
því sem þeir létu í ljósi áhuga á að
fá ýmsar viðbótarupplýsingar um
ísland, svo fyrirtækið gæti lagt mat
á það hvort eftirsóknarvert væri
fyrir það að stefna að því að heíja
starfsemi á Islandi í framtíðinni.
Samskipti við þennan aðila eru nú
í höndum Útflutningsráðs íslands. í
sjálfu sér er lítið hægt að segja á
þessu stigi hvort eitthvað muni verða
úr þessu erindi, en þegar á heildina
er litið verða þetta að teljast upp-
örvandi viðbrögð sem gefa tilefni til
bjartsýni um að uppbygging all-
nokkurrar starfsemi á sviði heilsu-
og afslöppunarferðaþjónustu geti
orðið að veruleika. Hinsvegar má
gera ráð fyrir að til að alvarlega
ígrunduð svör fáist frá meiri fjölda
fyrirtækja þurfi fyrirspurn að vera
gerð með fulltyngi aðila sem njóta
opinberrar viðurkenningar.
í þriðju greininni, sem birtast
mun bráðlega, verður fjjallað um
óvissuatriði í þeim hugmyndum
sem hér hafa verið kynntar, sem
og fjallað um það hvort togstreita
sé milli þeirra og stórvirkjanahug-
mynda á hálendinu austanverðu.
Tilvísanir:
1. Sbr. kenningar bandarlsku markaðsmann-
anna A1 Ries og Jack Trout, sjá: „The 22
Immutable Laws of Marketing", HarperColl-
ins, 1993. Eftir sömu: „Marketing Warfare.
(How American corporations are using milit-
ary strategies ...)“, McGraw-Hill, 1986.
2. Ohmae, Kenichi: „The Borderless World:
Power and Strategy in the Interlinked Ec-
onomy", Fontana 1990.
3. Sjá t.d. Mill, Robert C.: „The Tourism
System, an introductory text“, kaflinn
„image shaping forces'*. Prentice-Hall Inc.,
1985.
4. Að áliti Helgu Björnsson, einnar aðalhönn-
uða Louis Féraud hátískuhússins i Paris,
undanfarin u.þ.b. tuttugu ár.
Höfundur nemur viðskiptafræði
við Háskóla íslands.
tjá skoðanir, þarfir eða tilfínningar,
því þá muni eitthvað hræðilegt gerast.
- Þér er sagt að þér eigi ekki að
líða svona eða hinsegin.
- Þú ert beint eða óbeint látin bera
ábyrgð á tilfinningum, hugsunum
eða líðan annarra.
- Það er hæðst að þörfum þínum
eða tilfinningum.
- Það er lítið gert úr verkum þínum.
- Þér er sagt að þú sért ekki í lagi
svona eins og þú ert og þú eigir að
vera einhvern veginn öðruvísi.
Beitir þú andlegu ofbeldi?
Það heitir andlegt ofbeldi þegar:
- Þú segir einhveijum að hann geti
ekki neitt, skilji ekki neitt og að það
sé eitthvað að honum.
- Þú kemur fram við einhvern eins
og hann sé ekki til staðar. Þú yrðir
ekki á hann, svarar honum ekki og
horfir „í gegnum hann“.
- Þú segir einhveijum hvað hann sé
að hugsa og hvernig honum líði þótt
hann segi annað.
- Þú lætur einhvern vita, beint eða
óbeint að hann megi ekki segja mein-
ingu sína eða tjá skoðanir sínar,
þarfir eða tilfinningar því þá muni
eitthvað hræðilegt gerast.
- Þú segir einhveijum að honum
eigi ekki að líða svona eða hinsegin.
- Þú krefst þess, beint eða óbeint
af einhveijum að hann taki á sig
ábyrgð á því hvernig þér líður og
því sem þú gerir.
- Þú hæðist að þörfum einhvers eða
tilfinningum.
- Þú gerir lítið úr verkum einhvers.
- Þú lætur einhvern vita að hann
sé ekki í lagi eins og hann er og að
hann eigi að vera einhvernveginn
öðruvísi.
Höfundur er sjálfstætt starfandi
ráðgjafi í Reykja vik.