Morgunblaðið - 15.01.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 15. JANÚAR 1995 B 3
26 punda urriði festi kjaftbeinin í
bleikjunet í Úlfljótsvatni í apríl
1956. „Hann var ekkert sérlega
langur, en akfeitur og gildleikinn
mikillsagði veiðimaðurinn, sem
var Guðmundur á Efri-Brú, bróðir
skáldsins.
Því miður voru ekki haldnar ná-
kvæmar veiðibækur á þeim árum,
þegar erlendir veiðimenn
sóttu heim Sogið. En
sögur af ferlíkjum lifðu
í sveitinni, og einn
þeirra, Bell að nafni,
sendi stærstu fiskana
erlendum söfnum. Hann veiddi
a.m.k. einn 20 punda urriða, en
sögur ganga af mun stærri fiskum
hans og fylgdarmanna.
Ýmsar myndir eru til sem vitna
um stórurriðann, og margt þjóð-
frægra stórmenna var í hópi veiði-
manna. Þannig eru til skemmtilegar
myndir af Benedikt Sveinssyni, for-
seta Efri deildar, og afkomendum
hans, alls fjórum ættliðum, með
væna urriða.
Hestklyfjar
af urriða
Guðmundur frá Miðdal var meðal
fræknustu alhliða veiðimanna ís-
lendinga fyrr og síðar. Hann dró
úr Efra-Sogi feiknin öll af stórurr-
iða með vinum sínum á borð við
þá Ósvald Knudsen, kvikmynda-
gerðarmann og Tómas skáld. Fáir
skrifuðu af jafn mikilli gleði og til-
finningu um svæðið og hann. Fjöl-
listamaðurinn frá Miðdal átti það
sammerkt með vini sínum Ósvaldi
að finnast það tíðindalítið að koma
með klyfjar af stórurriða úr ánni,
og hvorugur talar sérstaklega um
urriðann í þeim textum sem eftir
báða liggja um veiðiskap. í Fjalla-
mönnum nefnir þó Guðmundur frá
Miðdal á einum stað að hann hafi
„...oft komið með heila hestburði...“
úr fljótinu mikla. Á myndum úr
eigu fjölskyldu hans gefur að líta
furðulega hrauka stórra urriða.
Á seinni árum hafa af og til veiðst
vænir urriðar, þar af einn 14 punda
á síðasta sumri. í bernsku fengum
við bræður stundum urriða í bland
við bleikjuna í Vatnsvikinu, og ég
minnist þess að sumarið 1981 veiddi
Sigurður bróðir minn hundgamlan
og hausstóran 14 punda urriða.
Engir hafa lýst veiðum í Efra-
Sogi jafn ljóðrænt og skáldin Tóm-
as Guðmundsson og Ólafur Jóhann
Sigurðsson, sem ólust upp á bökk-
um Sogsins. Stærsti urriði beggja
var samt ekki nema 15 pund að
þyngd. Ólafur Jóhann kvaðst þó
hafa tapað einum „gríðarlega stór-
um“ sem aldrei síðan hvarf hinu
mikla skáldi úr huga: „Hans vegna
fer maður aftur og aftur og hættir
aldrei að vitja vatnanna, - ef ekki
í vöku, þá í draumi."
Vefðlbækur Jóns
f Kaldárhöfða
Bestu heimildirnar um urriða-
veiðina eru þó fyrrnefndar veiði-
dagbækur Jóns S. Ögmundssonar
úr Kaldárhöfða. Þær veita ljóslif-
andi innsýn í veiðina fyrir daga
Steingrímsvirkjunar, og hversu
gjöfult vatnið og Sogið voru á stór-
urriðann. Þar kemur fram, að veitt
var næstum allt árið. Að vetrinum
var veitt á dorg niður um ís, og
jafnvel í net sem lögð voru undir
ísinn. Þegar ísa leysti stunduðu
menn „írekstur" í net, en í sjálfum
Sogskjaftinum og í ánni veiddu
menn á stöng vor, sumar og haust.
Til að gefa lesanda tilfínningu fyrir
veiðinni er hér gripið niður á nokkr-
um stöðum í veiðibók hans fyrir
árið 1937:
Hinn 9. mars skráir Jón í dagbók
sína, að hann hafi þann dag veitt
14 punda urriða í net undir ís í
Skútavík. Fimm dögum síðar veiðir
hann „all góðan“ urriða á dorg í
vatninu, og enn tekur hann 11
punda urriða á dorg tveimur dögum
síðar. Haustveiðin var ekki síður
gjöful á stórfiskinn: „30. septem-
ber. Við fengum þrjá stóra urriða
í sama netið við efri skúrinn; þeir
voru 8 punda, 15 punda og 19
punda að þyngd... Urriðarnir sem
við fengum þann 27da þ.m. voru
13 punda og 22 punda.“
Vikuna á eftir veiðir Jón S. Ög-
mundsson enn nokkra urriða sem
losa tíu pund, og 7. október skrifar
hann: „I gær fengum við Ragnar
22 stk. urriða í Soginu, á stöng,
sá þyngsti var 14 jrnnd og fékk
Ragnar í Arnarhyl. Eg fékk þyngst
6 punda urriða í Aðhaldinu. I dag
renndi ég aftur í Sogið og fékk 12
stk., einn af þeim var 18 pund.“
í ágústlok árið eftir
veiðir Jón S. Ögmundsson
svo 26 punda urriðann
sem fyrr er getið.
Af lestri stopuila dag-
bóka Jóns kemur fram,
að stórir urriðar, milli 15 og 20
pund, eru tíðir í veiðinni, svo ekki
sé minnst á þá sem smærri eru.
Þannig skráir hann í október 1940
fímm urriða, sem eru á milli 12 og
16 pund, og í sama mánuði árinu
síðar kveðst hann hafa veitt sjö eða
átta stóra urriða, sem eru milli 10
og 21 pund. Ófáum urriðum sem
losa 20 pund landar hann um sína
daga, og til viðbótar þeim 26 punda,
sem fyrr er frá sagt, veiðir hann
a.m.k. einn 24 punda á stöng.
Margir veiðimenn gæfu vafalaust
mikið fyrir að standa í sporum Jóns
12. september 1943. Þann dag
skráir hann af þeirri hógværð, sem
einkennir veiðibækurnar: „í morg-
un fór ég með stöng á Sogskjaftinn
og beitti hrogni. I fyrsta rennsli
fékk ég 10 punda urriða, í öðru
rennsli annan 11 punda, og í þriðja
„rúnt“ setti ég í einn sem sleit lín-
una og fór. Eftir hádegi fórum við
Kjartan svo með sterkari línu og
fengum 4 urriða, 8-17 pund.“
Viku síðar veiðir hann 22 stóra
urriða á örfáum dögum: „Þeir
stærstu voru 18 og 19 pund og
fékk ég þá hvorn eftir öðrum fram
á broti."
Landnámsstofninn
Margt bendir til, að urriðinn á
svæðinu hafí skipst í nokkra stað-
bundna stofna. Hinn mikilvægasti
hefur að líkindum verið sá, sem
hrygndi í Efra-Soginu, þar sem
mest veiddist á haustin. Talið var
að sérstakur stofn tengdist Öxará,
þar sem urriði gekk í talsverðum
mæli til hrygningar áður
fyrr. Landssig og vatns-
borðshækkun hefur hins
vegar breytt straumlagi á
hefðbundnum riðstöðvum
hans í Öxaránni, og á'
seinni árum hefur lítillar sem engr-
ar hrygningar orðið vart þar.
Hrygning átti sér einnig stað í Ólf-
usvatnsánni, sem fellur í Þingvalla-
vatn sunnanmegin, og enn er þar
að haustlagi hægt að fylgjast með
ástaleikjum í hyljum upp til fjalla.
Gamlar sagnir herma, að svo mikil
hafi gengdin á stundum verið í
ána, að bændur hafí kvíslað urriða
upp úr hyljunum. Frá fornu fari er
urriðinn einnig talinn hafa hrygnt
við uppsprettur, sem er að finna
víða í Þingvallavatni, og gerir það
líklega enn.
Enn ein vísbendingin um afmark-
aða stofna kemur fram í útreikning-
um Hilmars J. Malmqu-
ist, líffræðings, sem not-
aði upplýsingar úr veiði-
bókum Guðmanns Ólafs-
sonar á Skálabrekku til
að reikna út hlutfall urr-
iða í netaveiði. Það breyttist lítið
við byggingu Steingrímsvirkjunar,
þrátt fyrir hrun hins öfluga Sogs-
urriða. Sá stofn virðist því hafa
verið tiltölulega staðbundinn, og
ekki háður Efra-Soginu.
Stærð einstakra urriða sem uxu
fram úr Efra-Sogi skapaði frægð
Tveir gjalddagar
og engin
sjálfsábyrgð...
.þegar þú ábyrgðartryggir bílinn hjá TM
^ greiðslur á ábyrgðartryggingum skiptast niður á tvo
gjalddaga á ári, 1. mars og 1. september.
sjálfsábyrgð í ábyrgðartryggingum er engin, óháð
því hver ekur eða hversu mikið er ekið. Sjálfsábyrgð
foreldra er heldur engin ef ökumaður er barn þeirra.
TRYGGINGAMIÐSTÖÐIN HF.
- þegar mest á reynir!
Aðalstræti 6-8,101 Reykjavík, sími 26466.
Óvíða þekkt-
ust jaf n stórir
vatnaurriðar.
Jafnvel verri
viðureignar
en laxinn.
YDDA/SÍA F16.10