Morgunblaðið - 15.01.1995, Blaðsíða 14

14 B SUNNUDAGUR 15. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
a bati^
beiínlaus
Kúbverska byltingin reynir að þrauka
undir merkjum sósíalismans rúin fé og
samherjum. Hugi Ólafsson heimsótti Kúbu
nýlega og ræddi við fólk sem enn trúir á
Fídel Kastró en fleiri sem hafa tapað trúnni
- og eru að missa óttann.
CELINA trúir á byltinguna og
hún býðst til að aka og sýna
mér Vísindamiðstöðina í út-
hverfi Havana. Fyrir dollara,
auðvitað. Meira að segja
stærðfræðingur eins og Celina, sem
er í góðri stöðu og býr í Miramar,
fyrrum auðmannahverfi Havana,
getur ekki borgað bensín á Löduna
sína af laununum. Samkvæmt
skömmtunarbókinni sem allir Kúb-
veijar ganga með á sér á hún rétt
á 20 lítrum á mánuði fyrir pesósa,
en í raun hefur bensín verið ófáan-
legt í marga mánuði nema fyrir doll-
ara. Bílafloti Kúbu - furðulegt sam-
safn af Lödum, Moskvitsum og amer-
ískum drekum frá 6. áratugnum -
gengur þessa dagana fyrir gjaldm-
iðli óvinaríkisins í norðri.
Við ökum fyrst að líftæknimið-
stöðinni, sem er til húsa í stórri ný-
tískulegri byggingu þar sem vísinda-
menn vinna að rannsóknum á sviði
erfðaverkfræði og skyldra greina.
Ég á bágt með að leyna undrun
minni. Þetta hátæknimusteri lítur út
eins og það ætti frekar að eiga heima
í Kísildal í Kalifomíu en í 11 milljón
manna þriðja heims ríki, sem byggir
einkum á sykurreyr og er að auki í
dýpstu efnahagskreppu í sögu sinni.
Talið er að tekjur Kúbverja séu að-
eins helmingur þess sem þær voru
fyrir fimm árum, þegar Sovétríkin
sálugu keyptu sykur af þeim langt
yfir heimsmarkaðsverði og voru ós-
ínk á olíu og alls kyns styrki til
bræðralagsþjóðarinnar.
Undrun mín minnkar ekki þegar
við ökum um nágrennið og Celina
sýnir mér á annan tug bygginga sem
eiga að hýsa rannsóknastöðvar og
lyijaverksmiðjur.
Öll þessi uppbygging er byrjuð að
skila árangri, segir Celina mér. Kúb-
verskir vísindamenn hafa fundið upp
ónæmi'slyf gegn heilahimnubólgu
sem selt hefur verið til Brasilíu og
Argentínu. Sú sala getur þó varla
hafa fjármagnað allar þessar bygg-
ingar, spyr ég. Nei, viðurkennir hún.
Þessi framkvæmd er geysidýr og fer
ekki að skila arði fyrr en eftir kannski
15 ár. Hér er verið að fjárfesta í
framtíðinni og haldið áfram að
byggja af fullum krafti þrátt fyrir
kreppuna.
A bakaleiðinni ökum við fram hjá
þyrpingu af sjúkrahúsum. Ég held
að ég hafi aldrei séð eins mörg
sjúkrahús í nokkurri borg og í Hav-
ana.
„Byltingin á Kúbu snýst fyrst og
fremst um manninn, um velferð og
þroska manneskjunnar," útskýrir
Celina fyrir mér. „Við leggjum
áherslu á svið eins og listir, menntun
og heilsugæslu. Við erum fátækt
land, en meðalaldur hér er með þvi
hæsta sem gerist í heiminum. Ung-
barnadauði á Kúbu er sá tíundi lægsti
í heiminum. Að því leyti erum við í
hópi með ríkjum eins og Svíþjóð,
Sviss eða Belgíu."
HEnrique er lögfræðingur um
fertugt, sem segir mér frá
reynslu sinni af. kúbverska
heilbrigðiskerfinu. Eiginkona
hans hjálpar honum að setjast niður
í stól gegnt mér, því hann er hálf-
blindur.
Enrique fór fyrst að kenna sér
meins í ársbyijun. Augnlæknirinn
sagðist halda að hann væri með
gláku, en nágrannakona hans var
ekki lengi, að sjúkdómsgreina hann.
Hann hafði öll einkenni sjúkdóms
sem leggst á sjóntaugina.
Sjóntaugaveiki blossaði upp árið
1991 á Kúbu, blindaði þúsundir og
skerti sjón um 50.000 manns. Yfir-
völd á Kúbu létu í fyrstu í það skína
að um kynni að vera nýja veiru sem
bandaríska leyniþjónustan, CIA,
hefði sleppt lausri í landinu, en sann-
leikurinn reyndist einfaldari. Orsökin
var vannæring og vítamínskortur.
Það hefur verið giskað á að Kúbveij-
ar neyti nú aðeins 1.700 hitaeininga
á dag í stað 2.500 fyrir kreppuna.
Enrique hefur sprautað sig með
B-vítamíni, sem hann kaupir á svarta
markaðinum. Hann getur hins vegar
ekki keypt vítamín á löglegan hátt,
þar sem læknirinn neitar að skrifa
upp á lyfseðil um að hann þjáist af
sjóntaugaveiki, þó svo hann hafí öll
einkenni hennar.
Af hveiju? Enrique er ekki í vafa
um skýringuna. Fídel Kastró, leiðtogi
Kúbu í nærri 36 ár, hefur lýst því
yfir að heilbrigðisyfirvöld hafí bundið
enda á faraldurinn. Það gæti orðið
hættulegt pólitískri heilsu læknisins
ef hann færi að draga þessi orð léið-
togans í efa og skrifa undir lyfseðla
gegn sjúkdómi sem opinberlega er
ekki til.
Enrique byijaði að missa trúna á
byltinguna löngu áður en hann fór
að missa sjónina („byltingin" er auð-
vitað fyrir löngu orðin að „kerfinu",
en hér er notast við orðaval inn-
fæddra). Hann segir mér af biturri
reynslu sinni frá Angóla árin
1985-’86, þar sem kúbverskir her-
menn börðust við hlið „marxískra“
stjómvalda gegn skæruliðahreyfingu
sem naut stuðnings CIA og Suður-
Afríku. „Ég horfði upp á forsprakka
stjórnarinnar sem óku um á Benzum
og Volvoum, áttu þijár konur og
héldu villt samkvæmi. Margir Kúb-
veijanna tóku líka þátt í sukkinu.
Angóla-stríðið var okkur dýrt, bæði
í peningum og mannslífum. Ég kom
heim þaðan kalinn á hjarta."
Þegar ég fer út í fylgd Enriques
er galopið inn í íbúðina við hliðina
eins og þar hafi einhver staðið á hleri.
„Hún er í flokknum þessi, sanntrú-
uð,“ segir bróðirinn.
Ég lít á hann með spurn. Skyldi
ég hafa komið þeim í kiandur? Ég
veit af Nefndunum til varnar bylting-
unni, sem bera spænsku skammstöf-
unina CDR. Þær eru um 15.000 tals-
ins í Havana einni og eiga að fylgj-
ast með „gagnbyltingarstarfsemi“ í
sérhveiju hverfi og götu.
„CDR tók eftir þér áður en þú
komst inn,“ segir bróðirinn brosándi.
Hann vinnur ólöglega fyrir dollara
og hefur því aðgang að forboðnum
lífsgæðum. „En hafðu ekki áhyggj-
ur. Þau gera ekfci neitt. Ég sé þeim
fyrir sápu.“
mAldo og Luisa styðja bylting-
una enda hefur byltingin
verið þeim góð. Þau búa
ásamt tveimur fullorðnum dætrum
og þjónustustúlku í stóru tvílyftu
einbýlishúsi í Vedado-hverfinu, þar
sem rafmagnið er aldrei skammtað
vegna fjölda sjúkrahúsa og hótela
fyrir erlenda ferðamenn þar. Þau
hafa bæði fengið bíl að gjöf frá
stjórnvöldum fyrir vel unnin störf
(það er bannað að versla með bíla
og húsnæði á Kúbu fyrir pehinga).
Þau þurfa hins vegar dollara fyrir
bensíni. Þá fá þau meðal annars frá
mér, því ég gisti hjá þeim í 12 daga
heimsókn minni í Havana.
Aldo býðst til að sýna mér ávinn-
inga byltingarinnar og við förum í
skoðunarferð um fyrrum vinnustað
hans, sem kailast íþróttaborgin.
Hann sýnir mér skólana þar sem
efnilegustu íþróttamenn Kúbu voru
þjálfaðir undir leiðsögn kennara
menntaðra í Austur-Þýskalandi og
Sovétríkjunum. Við heimsækjum
15.000 manna íþróttahöll og Aldo
gefur sig á tal við gamla samstarfs-
menn á meðan mér gefst tækifæri á
að sjá kúbverska kvennalandsliðið í
blaki á æfingu. Þær eru fantagóðar,
enda taldar þær bestu í heimi.
Höllin var reyndar reist fyrir bylt-
ingu, en í henni hangir skilti með
tilvitnun í Fídel:_ „íþróttaiðkun er
réttur fólksins." Á leiðinni tii baka
spyr Aldo mig hvort ég viti í hvaða
sæti þessi_ fámenna og fátæka þjóð
lenti í á Ólympíuleikunum í Barcel-
ona, hvað fjölda verðlaunapeninga
varðar. Ég veit það ekki. Hann
spennir út fingur annarrar handar
og heldur þeim íbygginn fyrir framan
mig. „Fimmta.“
B^BCesar býr í íbúðarholu í
I Wg Cerro-hverfinu í Havana
“ • ásamt eiginkonu og 3 son-
um. Hann er tæknifræðingur, en
vegna verkefnaskorts situr hann nú
heima hjá sér og fær borguð 60 pró-
sent af fyrri launum. En þó hann
fengi full laun gæti hann ekki séð
fjölskyldunni farborða. Það hefur
ekki sést sápa á heimilinu í langan
tíma, segir hann mér.
Ég er hingað kominn til að tala
við syni Cesars á aldrinum 19-22
ára, til að vita hvað unga kynslóðin
á Kúbu hefur að segja um ástandið.
Þeir eiga sameiginlegan draum: að
flytjast úr landi.
Hvert? Hvert sem býðst. Mexíkó
virðist kannski raunhæfasti mögu-
leikinn um þessar mundir. En Mexíkó
er ekki ríkt land, segi ég. Allt er
betra en Kúba, segja þeir.
Ungt fólk var í miklum meirihluta
þeirra þúsunda manna sem flúðu
Kúbu í ágúst á flekum og smábátum.
Þekkja strákarnir einhveija sem fóru
þá? Marga. Tvö systkinaböm þeirra
eru nú í flóttamannabúðum í Pa-
DYTTAÐ
að fertugum
amerískum
dreka í
gamla
borgarhluta
Havana.
Flest hús og
bílar í borg-
inni eru
heldur hrör-
leg.
nama. Allir eiga ættingja sem hafa
flúið - Kastró líka.
Ég bið strákana að útskýra fyrir
mér af hveiju þeir eru svona ólmir
í að flýja. „Veistu hvað telst næring-
arrík máltíð hér á Kúbu? Baunir,“
segir Manuel. Stundum fæst að vísu
skammtað það sem yfirvöld kalla
‘kjötfars. Það er að þremur fjórðu
hlutum sojabaunastappa sem í er
blandað kjúklingafeiti og -innyflum.
Cesar nær í sýnishorn: grátt jukk í
plastdoilu, sem lítur út eins og
hundamatur. Þeim fínnst það léleg
samlíking. „Hundar snusa af þessu,
en éta það ekki.“
Maturinn sem fæst í gegnum
skömmtunarkerfið er ekki bara fá-
brotinn; Kastró sjálfur hefur viður-
kennt að mánaðarskammturinn (6
pund af hrísgijónum, 6 pund af baun-
um, 6 egg, ásamt fleiru) dugi ekki
nema í 20 daga. Svokallaðir „fijáls-
ir“ landbúnaðarmarkaðir, sem yfir-
völd leyfðu í tilraunaskyni í septemb-
ermánuði, hafa aukið framboð og
úrval á matvöru, en verðið er stjarn-
fræðilega hátt fyrir flesta Kúbveija.
Manuel fær 128 pesósa í mánaðar-
laun (um 2 dollarar á svarta mark-
aðnum, eða um 140 krónur) fyrir að
vinna í vörugeymslu, sem mér reikn-
ast til að myndi duga fyrir sex kílóum
af appelsínum á „fijálsa" markaðn-
um í næstu götu, eða 600 grömmum
af svínakjöti.
Það segir sig sjálft að Manuel
getur ekki lifað bara á þessum laun-
um. Hvernig skrimtir hann? Hapn
málar myndir, margar með trúarleg-
um ímyndum, og selur ferðamönnum
fyrir 20-30 dollara. Bræður hans
grípa í bílaviðgerðir, eða selja heima-
tilbúna ólöglega „gei-vihnattadiska“
REIÐ-
HJÓLIÐ er
helsti farar-
skjóti Kúb-
veija í bens-
ínskortin-

um