Morgunblaðið - 19.01.1995, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 19. JANÚAR 1995 \ 1
FRÉTTIR VARIVIIR GEGN SNJÓFLÓÐUM
Hafist handa við undirbúning endurmats á öllu er viðkemur snjóflóðavörnum
U mhverfisráðherra
vill kalla norska sér-
fræðinga til aðstoðar
Endurmat á snjóflóðavömum á landinu er
nú talið nauðsynlegt í kjölfar snjóflóðanna
í Súðavík og hefur ríkisstjómin skipað nefnd
sem meðal annars á að taka það til umfjöll-
unar. Umhverfisráðherra telur nauðsynlegt
að kalla til erlenda sérfræðinga og beinast
augu hans til Noregs í því sambandi.
VARNARVIRKI hafa verið gerð ofan Flateyrar og eru þau hluti
snjóflóðavarna sem þar eru fyrirhugaðar. í gærkvöldi höfðu fall-
ið tvö snjóflóð og stöðvaðist hið fyrra á varnarvirkjunum, en hitt
fór lengra og lenti á tveimur íbúðarhúsum sem voru mannlaus.
AFUNDI ríkisstjórnarinnar
í gærmorgun vegna nátt-
úruhamfaranna í Súðavík
var samþykkt að tillögu
forsætisráðherra að skipa nefnd
ráðuneytisstjóra ailra ráðuneyta til
að meta atburðina, afleiðingar þeirra
og hvernig koma mætti þeim sem
best til aðstoðar sem þarna lentu í
hörmulegum missi. Kom nefndin
saman til fyrsta fundar í gær, en
hún á jafnframt að fjalla um endur-
mat sem nú er talið nauðsynlegt á
snjóflóðavörnum um land allt. Á rík-
isstjórnarfundinum greindi Ossur
Skarphéðinsson umhverfisráðherra
frá því að hann hefði falið veður-
stofustjóra að gera sem ítarlegasta
áætlun um hvernig bæta megi eftir-
lit með snjóflóðum og aðkomu Veð-
urstofunnar við gerð hættumats sem
Almannavarnir annast.
Össur óskaði eftir því á ríkisstjórn-
arfundinum að reglugerð um hættu-
mat vegna snjóflóða sem nú liggur
fyrir í drögum verði frestað þar til
farið hefur verið yfir forsendur og
aðferðir við gerð slíks mats. Össur
sagði í samtali við Morgunblaðið að
hann hefði óskað eftir þessu vegna
þess að nú hefðu í þijú skipti á tæp-
lega einu ári fallið stór snjóflóð utan
svokallaðra hættusvæða ogtvö þeirra
krafist mannfórna. Þetta teldi hann
leiða til þeirrar niðurstöðu að þær
aðferðir sem beitt væri gætu ekki
talist nægilega tryggar.
„Eftirlitsdeild okkar á Veðurstof-
unni er tiltölulega ung, en þar eru
afskaplega hæfir sérfræðingar sem
hafa staðið sig óaðfinnanlega und-
anfarna daga. Ég hef engu að síður
lýst því yfir við ríkisstjórnina og við
mína starfsmenn að það sé nauðsyn-
legt í þessari vinnu allri að kalla til
erlenda sérfræðinga til að færa okkur
í nyt yfirgripsmikla reynslu þeirra á
þessu sviði. Við verðum að meta
hvert ber að sækja þessi fræðilegu
föng, en ég tel sjálfur að þótt ýmis
lönd komi til greina, þá sé Noregur
ef til vill það land sem hefur yfir að
ráða reynslu sem nýtist okkur best.
Þess vegna hef ég nú látið hafa sam-
band við yfirmann norsku snjóflóða-
stofnunarinnar, en jafnframt má geta
þess að franska sendiráðið hefur boð-
ist til að hafa milligöngu um komu
franskra sérfræðinga hingað til
lands. Þar um að ræða menn sem
hafa komið hingað áður og hafa haft
nokkra nasasjón af snjóflóðavörnum
á íslandi," sagði Össur.
Opinbert stjórnvald hafi
frumkvæðisskyldu
Samkvæmt gildandi lögum frá
1985 um varnir gegn snjóflóðum og
skriðuföllum, eiga Almannavarnir
ríkisins, sem heyra undir dómsmála-
ráðuneytið, að sjá um að hættumat
vegna snjóflóða sé gert. Almanna-
vörnum til aðstoðar er ofanflóða-
nefnd sem í eiga sæti fulltrúar
ýmissa stofnana sem málinu tengj-
ast, m.a. Veðurstofu Islands, og er
vegamálastjóri formaður nefndar-
innar, sem heyrir undir félagsmála-
ráðuneyti. Nefndin gerir tillögur og
fjallar um hugmyndir sem sendar
eru Almannavörnum sem ganga
endanlega frá tillögum og senda til
staðfestingar hjá félagsmálaráð-
herra. Hlutverk Veðurstofunnar er
að annast faglega ráðgjöf, úttekt,
gagnaöflun vegna snjóflóða, eftirlit
með snjóalögum og alla útreikninga.
Sveitarfélögum á þeim svæðum
þar sem talin er hætta á snjóflóðum
ber lagaskylda til að ráða eftirlits-
mann til að fylgjast með landfræði-
legum og veðurfræðilegum aðstæð-
um með tilliti til snjóflóðahættu, en
hann lýtur faglega fyrirmælum Veð-
urstofunnar sem greiðir laun hans
að hálfu á móti viðkomandi sveitar-
félagi. Þá hvílir sú lagaskylda á
sveitarfélögunum að hafa frum-
kvæði að því að gera tillögur um
varnarvirki á þeim svæðum þar sem
talin er hætta á snjóflóðum.
í frumvarpi til laga um breytingu
á lögum um varnir gegn snjóflóðum
og skriðuföllum, sem lagt var fram
í desember síðastliðnum, er gert ráð
fyrir að í þeim umdæmum sem Al-
mannavarnir ríkisins telja þörf á
skuli lögreglustjórar ráða starfs-
menn til að kanna og fylgjast með
landfræðilegum og veðurfarslegum
aðstæðum með tilliti til hættu af
ofanflóðum. Gert ráð fyrir að ofan-
flóðasjóður greiði kostnað vegna at-
hugananna sem gera skal í samræmi
við vinnureglur og önnur fyrirmæli
Veðurstofu íslands, en starfsmenn-
irnir skulu starfa undir stjórn við-
komandi lögreglustjóra.
í frumvarpinu er gert ráð fýrir
að fé ofanflóðasjóðs verði notað til
greiðslu kostnaðar við varnir gegn
ofanflóðum. Auk alls kostnaðar við
athuganir, gerð hættumats og kaup
á rannsóknartækjum, sem nýtast
sem eftirlitstæki til að auðvelda snjó-
flóðaspár og mat á skammtíma-
hættu, má greiða allt að 90% af
kostnaði við undirbúning og fram-
kvæmdir við varnarvirki (80% í gild-
andi lögum) og allt að 90% af kostn-
aði við kaup og uppsetningu á tækj-
um og búnaði (80% í gildandi lög-
um), sem sérstaklega er aflað til
rannsókna á snjóalögum með tilliti
til snjóflóðahættu. Þá má greiða allt
að 60% af kostnaði við viðhald varn-
arvirkja. Félagsmálaráðherra skal
ákveða úthlutun úr ofanflóðasjóði
að fengnum tillögum Almannavarna
ríkisins og er gert ráð fyrir því í
frumvarpinu að ráðherra verði heim-
ilt að veita illa stöddum sveitarfélög-
um lán úr sjóðnum, sem nemur þeim
10% kostnaðar sem þeim er ætlað
að greiða við gerð varnai-virkja.
Umhverfisráðherra segir að þau
sveitarfélög sem hafa þurft á varn-
arvirkjum að halda séu í mörgum
tilfellum íjárvana og þau 20% kostn-
aðar sem þeim hefur verið ætlaður
því verið þeim ofviða. Þetta fyrir-
komulag segir hann að hafi því frem-
ur latt en hvatt til þess að ráðist
hafi verið í gerð varnarvirkja.
„Ég tel hins vegar sjálfur að það
þurfi að ganga lengra heldur en gert
er í frumvarpinu og færa frumkvæð-
isskylduna til opinbers stjórnvalds frá
sveitarfélögunum, t.d. til ofanflóða-
nefndar. Það er af hinu góða í frum-
varpinu að gert er ráð fyrir að rann-
sóknartæki, sem hægt er að segja
að séu jafnframt eftirlitstæki með
snjóflóðum, verða alfarið greidd úr
ofanflóðasjóði. Undir það falla, sam-
kvæmt mínum skilningi og félags-
málaráðherra, meðal annars vélsleð-
ar. Það er mjög mikilvægt því áhöld
hafa verið um það hver eigi að greiða
slíkt, en ein mikilvægasta vömin
gegn manntjóni ef snjóflóð vofa yfír
er einmitt að það séu menn sem geta
komist á staðinn og mælt snjóþykkt
og eðli snjólaga í þekjunni. Á síðustu
árum höfum við svo í æ ríkari mæli
verið að setja upp sjálfvirkar mæli-
og rannsóknarstöðvar, sem mæla t.d.
vindátt og vindstyrk í ofan'komu og
mjög mikilvægt er að geta fengið í
gegnum fjarsendi. Þetta verður líka
greitt að fullu úr ofanflóðasjóði,"
sagði Ossur.
Áætlaður heildarkostnaður
1,6 milljarðar
Ofanflóðasjóður er í vörslu Við-
lagatryggingar íslands og eru helstu
tekjur sjóðsins 5% af árlegum heild-
ariðgjaldatekjum Viðlagatryggingar
auk árlegs framlags af fjárlögum.
Að því er fram kemur í greinargerð
með umræddu lagafrumvarpi er gert
ráð fyrir sjóðnum verði tryggt aukið
fjármagn á árunum 1995-1999 með
10% álagi á iðgjald, sem hefði skilað
50 milljónum króna á síðasta ári.
Frá því lög um snjóflóðavarnir
voru sett 1985 hefur ofanflóðasjóður
varið að meðaltali 2,5 milljónum
króna á ári til hættumats í snjóflóða-
byggðum. Til rannsókna, hönnunar
og framkvæmda við varnarvirki hef-
ur verið varið 22,5 milljónum króna,
en áætlanir í nóvember síðastliðnum
hljóðuðu upp á 545 milljónir króna.
í greinargerðinni segir að varlega
áætlað sé þarna um að ræða 30%
af heildarvarnarþörf þeirra svæða
sem búa við snjófióðahættu, þannig
að áætla megi að heildarkostnaður
ofanflóðasjóðs vegna snjóflóðavarna
verði um 1,6 milljarðar króna.
í nóvember síðastliðnum var búið
að gera hættumat fyrir Patreksfjörð,
Flateyri, ísafjörð, Súðavík, Seyðis-
fjörð og Neskaupstað, en undirbún-
ingsvinnu var þá lokið fyrir flesta
aðra þéttbýlisstaði. Hættumat vegna
Siglufjarðar var þá einnig að mestu
frágengið, en það hefur beðið útgáfu
reglugerðarinnar sem umhverfisráð-
herra hefur nú óskað eftir að verði
frestað, og einnig hefur verið beðið
með að gera hættumat fyrir Ólafs-
vík, Tálknafjörð, Bíldudal og Suður-
eyri.
Samkvæmt upplýsingum Jóns
Gunnars Egilssonar hjá snjóflóða-
vörnum Veðurstofunnar er fátt um
mannvirki til snjóflóðavarna við
þéttbýlisstaði hér á landi. Ofan Pat-
reksfjarðar er 30 ára gamall varnar-
garður, tiltölulega lítið varnarvirki
er við „Kubbinn" ofan ísafjarðar og
á Flateyri hefur verið komið upp
hluta þeirra snjóflóðavarna sem ráð-
gerðar hafa verið. Þar er um að
ræða tvö 5-6 metra há og um 125
metra löng varnarvirki, en eftir á
að koma upp varnargrindum í hlíðina
fyrir ofan. Tvö snjóflóð höfðu fallið
á Flateyri í gærkvöldi og stöðvaðist
hið fyrra á varnarvirkjunum, en hið
síðara féll á tvö hús við Olafstún
og Goðatún sem voru mannlaus, en
búið var að rýma rúmlega 30 hús á
Flateyri vegna snjóflóðahættu. Keil-
ur til varnar snjóflóðum eru einnig
á Flateyri og víðar frá fyrri tíð, en
þeim er ætlað að splundra snjóflóð-
um. Hins vegar koma þær að litlu
gagni við svoköiluð kófhlaup, en að
sögn Jóns Gunnar koma slíkar varn-
ir að ágætum notum ef mikill massi
er í flóðunum.
Flutningur íbúa í stað
varnarvirkja
Því hefur verið haldið fram að
jafnvel geti borgað sig að aðstoða
þá íbúa sem búa á skilgreindum
hættusvæðum að flytja sig um set,
annað hvort innan viðkomandi sveit-
arfélags eða úr því, í stað þess að
ráðast í gerð kostnaðarsamra varn-
arvirkja. Ossur Skarphéðinsson,
umhverfisráðherra, segist telja að
þar sem hús séu á hættusvæðum
komi vel til greina að hið opinbera
aðstoði íbúana sem þess kjósa til að
flytja sig til.
„Sem dæmi nefni ég að í Hnífs-
dai eru 11 hús sem menn þurfa stöð-
ugt að vera að yfirgefa og þar hafa
verið uppi tillögur um að setja upp
varnargarð, sem bæði yrði lýti á
umhverfinu og feikilega dýr, eða á
annað hundrað milljónir króna. Ég
tel að ef t.d. þessir íbúar myndu
frekar óska eftir því að fá aðstoð
ríkisins til þess að flytja sig um set,
þá ætti að að gera það fremur en
að reisa þennan varnargarð. Mér
finnst að í framtíðinni þurfi að hugsa
þann möguleika að t.d. Ofanflóða-
sjóður verði efldur og hann komi inn
í þetta verk. Þetta verður þó allt að
gera í fullri samvinnu við íbúana á
hverjum stað. Núna þegar fluttar
er um eitt þúsund manns af heimil-
um sínum á Vestfjörðum sýnir okkur
að þessa hluti verður að hugsa alla
upp á nýtt. Þetta kann að kosta
mikið fjármagn, en þjóðin verður að
standa saman tii að leysa þennan
vanda,“ sagði Össur.
Rannveig Guðmundsdóttir, fé-
lagsmálaráðherra, segir í þessu sam-
bandi að hún hljóti að minna á sjálf-
ræði og sjálfstæði sveitarstjórnanna
til að taka á sínum málum.
„Ég er sjálf sannfærð um það að
þessi umræða verður mjög öflug
núna og það verður vafalaust mikið
endurmat á viðhorfum til þess hvern-
ig byggðirnar hafa þróast. Ef við
lítum á Vestfirðina þá var það þann-
ig að eyrarnar byggðust fyrst en
síðan var farið að þokast upp hlíð-
arnar. Þegar núna kemur í ljós að
hættumatið er annað en menn héldu,
þá er ég sannfærð um að umræða
kemur upp um það hvaða staðir það
séu þar sem þarf að skoða hvort
hreinlega eigi að flytja byggð. Þetta
er auðvitað eitthvað sem ríkisvaldið
verður að að vera tilbúið til að taka
þátt í með sveitarfélögunum, en ég
held að frumkvæðið og umræðan
verði að koma þaðan,“ sagði hún.
Össur sagðist álíta að þegar litið
væri til framtíðar gæti reynst nauð-
synlegt að breyta byggingarskilmál-
um í byggingarreglugerð á svæðum
þar sem einhver líkindi geta verið á
snjóflóðum, t.d. varðandi byggingar-
efni og byggingarhætti. Þannig
myndi hann leggja til að Rannsókn-
arstofnun byggingariðnaðarins yrði
t.d. falið að gera úttekt á húsum í
Súðavík og kanna hvenig þau hefðu
farið í snjóflóðunum í þeim tilgangi
að draga af því lærdóm varðandi
betri byggingar á þeim svæðum þar
sem hætta er á snjóflóðum. Sagðist
hann ætla að beita sér fyrir því að
RB fengi fjármagn til þess að ann-
ast þetta verkefni.
Aðspurður um hvað hann áliti um
uppbyggingu i Súðavík sagði Össur
að samkvæmt lögum mætti ekki
byggja á hættusvæðum nema að þar
séu reist tilskilin varnarvirki, og í
byggingarreglugerð væri kveðið
skýrt á um að þar sem snjóflóð hefðu
fallið mætti ekki byggja nema gerð-
ar væru þær öryggisráðstafanir sem
stjórnvöld tækju gildar. Það yrði
hins vegar að meta í framhaldinu
eftir að samráð hefði verið haft við
heimamenn hvernig staðið yrði að
því að hjálpa byggðarlaginu.
„En ég ítreka það að ríkisstjórnin
er albúin til þess að styðja af öllum
krafti við skynsamlega uppbyggingu
á Súðavík i náinni samvinnu við
heimamenn," sagði Össur.