Morgunblaðið - 19.01.1995, Blaðsíða 8

8 D FIMMTUDAGUR 19. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
10\ SJÁVARÚTVEGUR
í íslenskum sjávarútvegi eykst vinnsluvirði afurðanna ár frá ári
Stöðugt gert meira úr
minnkandi botnfiskafla
Aukið vinnsluvirði er
Heildarafli 1985-94
Verðmæti sjávarvöruútflutnings
'85 ’86 '87 '88 ’89 ’90 ’91 '92 '93 ’94
'85 '86 '87 ’88 '89 '90 '91 '92 ’93 ’94
lausnarorð íslenzks
sjávarútvegs í nánustu
framtíð. Sókn á ný mið
ogí nýjartegundir
fleytir okkur yfír erfíð-
leikana vegna bágrar
stöðu þorskstofnsins.
Hjörtur Gíslason fjallar
hér um nánustu fram-
tíðina í útveginum.
ISLENZKUR sjávarútvegur er
afar sveigjanlegur og hefur náð
að laga sig að breytingum af
ýmsu tagi á undanfömum áratug-
um og svo virðist sem þessari aðlög-
unarhæfni séu lítil takmörk sett. Á
sama tíma og botnfiskafli, einkum
þorskafli, dregst stöðugt saman og
er nú í sögulegu lágmarki, er sókn-
in aukin í aðrar tegundir og vinnslu-
virði afurðanna aukið. Á sama tíma
og afli helztu nytjategunda dregst
saman, eykst hlutfall sjávarútvegs
í vömútflutningi landsmanna. Það
hlutfall er yfir 80% og sýnir kannski
bezt hve mikið vinnsluvirðið hefur
verið aukið. Mikil hagræðing hefur
átt sér stað og er hlutur sjávarút-
vegs af vinnuaflsnotkun lands-
manna minnkandi þrátt fyrir vax-
andi vægi í útflutningnum.
Fyrirsjáanlegt er að botnfiskafli
eykst tæpast svo nokkm nemi á
næstu ámm eða fram til aldamóta.
Mikið liggur við að þorskstofninn
nái sér á strik á ný. Kakan sem til
skiptanna er stækkar ekki, en vissu-
lega er hægt að gera meira úr
henni. Kostnaðinum við að sækja
fískinn verður að halda í því lág-
marki sem forsvaranlegt er.
Afli á sjómann hvergi meiri
Nú þegar er hluti vinnslunnar
kominn út á sjó og vinnsluskipin
hafa fest sig í sessi. Óvíst er hvort
þeim fjölgi teljandi úr þessu, enda
þarf vinnslan í landi á fiskinum að
halda. Þar er mikil fjárfesting, sem
þarf að standa undir sér. Land-
vinnslan hefur einnig meiri mögu-
leika til að auka vinnsluvirðið, en
vinnsluskipin. Þá er líklegt að þró-
unin verði sú, að afurðir vinnslu-
skipanna verði í auknum mæli unn-
ar frekar í landi fyrir útflutning.
Þó hluti íslenzka fískiskipaflot-
ans sé orðinn gamall og deila megi
um samsetningu hans, er afli á sjó-
mann líklega hvergi meiri í heimin-
um, nema þar sem veiðarnar byggj-
ast á uppsjávarfiski, sem veiðist í
gífurlegu magni. Flotinn er afkasta-
mikill og meðan fískistofnamir
braggast ekki að ráði, er lítilla
breytinga að vænta á honum. Þá
má þess vænta að sókn út fyrir
lögsöguna festi sig endanlega i
sessi. Hver sem framvindan í Bar-
entshafi verður, er ljóst að frábær
árangur í veiðum á úthafskarfa á
Reykjaneshrygg og vaxandi vinnsla
karfans í landi, ýtir undir frekari
sókn á fjarlæg og ný mið og sókn
í nýjar tegundir.
Sérvinnslan eykst stöðugt
Fjárfestingu og kostnaði við
vinnslu verður ennfremur að halda
í lágmarki, en lausnarorðið virðist
vera aukið vinnsluvirði; sérvinnsla.
Sérvinnsla er það kallað í fískvinnsl-
unni þegar unnið er í pakkningar,
sem seldar eru beint til endanlegra
notenda. Til slíkrar framleiðslu telj-
ast neytendapakkningar, smá-
pakkningar, sem seldar eru beint
til neytenda, gjarnan í stórmörkuð-
um, og pakkningar fyrir veitinga-
hús. Sérvinnslan hefur aukizt hratt
hin síðari ár og skiptir hún orðið
þúsundum tonna hjá stóru keðjun-
um SH og ÍS. Slík vinnsla á sér
einnig stað í minni mæli hjá mörg-
um smáum fyrirtækjum og má þar
nefna framleiðslu á ýmsum bolfíski
og flatfíski, kavíar, rækju, saltfísk,
ígulkerahrogn og fleira.
Sem dæmi um ávinninginn af
sérvinnslunni miðað við vinnslu í
blokk, sem reyndar fer minnkandi
hér á landi, má nefna að hráefni
til vinnslunnar kostar það sama,
vinnulaun við sérvinnsluna eru
meíra en tvöfalt meiri, umbúða-
kostnaður þrefalt meiri, en afurðin
úr sérvinnslunni er meira en 50%
verðmeiri og íramlegðin tvöfalt
meiri. Framleiðandinn fær meira,
atvinna eykst og innlendir umbúða-
framleiðendur fá einnig sinn skerf.
Minna utan af heilum fiski
Útflutningur á ísuðum fiski nam
fýrir nokkrum árum tugum þús-
unda tonna, gífurlegt magn af
þorski fór til Bretlands og milli
20.000 og 30.000 tonn af karfa til
Þýzkalands á ári, þegar mest lét.
Nú er útflutningur á Bretland nán-
ast að engu orðinn og sala á karfa
til Þýzkalands dregst saman. Þessi
fískur var yfirleitt flakaður ytra og
seldur ferskur þar, þrátt fyrir að
allt að þtjár vikur væru liðnar frá
því fískurinn veiddist og þar til
hann var seldur út úr búð sem fersk-
ur. Það hlýtur að vera kappsmál
fyrir íslenzkan sjávarútveg sem
heild svo og þjóðina alla að flytja
þessa vinnslu inn í landið. Fiskurinn
kæmi ferskari að landi, yrði flakað-
ur hér með tilheyrandi atvinnusköp-
un og vinnsluvirði og flökin síðan
flutt utan fersk eða fryst eftir því,
sem hentar hveiju sinni. Samning-
urinn um Evrópska efnahagssvæðið
hefur opnað þessa leið með afnámi
og lækkun tolla á vel flestum sjáv-
arafurðum okkar.
Þarf að stuðla að vexti
þorskstofnsins
Alda Möller, forstöðumaður þró-
unarmála hjá Sölumiðstöð hrað-
frystihúsanna, segir að ýmsa þætti
verði að leggja áherzlu á í sjávarút-
veginum í nánustu framtíð. „Það
þarf að stuðla með öllum ráðum
að vexti og viðgangi þorskstofnsins
og mynda samstöðu um leiðir að
því marki,“ segir Alda. Hún bendir
einnig á að nauðsynlegt sé að kanna
til hlítar ástand grálúðu- og karfa-
stofna við ísland og skynsamlega
nýtingu þeirra og koma verði í veg
fyrir að fiski sé hent eða hann illa
nýttur um borð eða í landi.
„Það þarf að nýta styrkleika
markaðsfyrirtækja Islendinga er-
lendis og sveigjanleika íslenzks
sjávarútvegs til að ná sem beztum
árangri í að auka útflutningsverð-
mæti þjóðarinnar. í því sambandi
er mikilvægt að sækja á ný mið í
markaðsmálum, ný svæði og ný
lönd, þar sem hagvöxtur er ör og
þróunarmöguleikar miklir. Síld þarf
helzt að vinna alla til manneldis og
alla loðnu, sem veiðist í góðu
ástandi, þarf að selja sem manna-
mat.
Sækja þarf á ný mið í veiðum
og vinnslu. íslenzkir útgerðarmenn
hafa sýnt mikinn sveigjanleika í
veiðum á fjarlægum miðum. Vinnsl-
an og ekki síður markaðsstarfíð
hefur lagað sig að breyttum að-
stæðum. Þessi þróun þarf að halda
áfram. Kortleggja þarf betur mið
úthafskarfa, djúpkarfa, búra og
fleiri tegunda á djúpmiðum.
Vinna þarf ötullega að þróunar-
starfí í íslenzkri fiskvinnslu. Innan
hvers framleiðslufyrirtækis þarf að
ræktast sterk þróunar- og markaðs-
vitund í samvinnu við markaðsfyrir-
tæki íslendinga og viðskiptavini.
Þróun undanfarinna ára hefur verið
ör og mikilvægt er að hafa kraft
og úthald í raunhæf verkefni," seg-
ir Alda Möller.
Fiskurinn sækir á
Talið er að verðlag á sjávarafurð-
um í heiminum fari hækkandi á
næstunni. Þar vísa markaðsskýr-
endur til samdráttar í veiðum á
„Hærra verð fyrir betri vöru“
BAKKAVÖR hf. hefur í félagi
við Rannsóknastofnun fisk-
iðnaðarins, Landsamband smá-
bátaeigenda og E. Ólafsson hf.
unnið og hafið útflutning á nýrri
tegimd grásleppuhrognaka-
víars. Að sögn Agústs Guð-
mundssonar framkvæmdastjóra
fyrirtækisins er verðmæti vör-
unnar, sem hlotið hefur nafnið
Cavka, tvöfalt miðað við hefð-
bundinn grásleppuhrognaka-
víar. Bakkavör sérhæfir sig í
vinnslu og útflutningi á hrogn-
um en tilgangur þessa sam-
starfsverkefnis er að búa til af-
urð sem tekur hefðbundnum
grásleppuhrognakavíar fram
hvað varðar bragð og áferð en
styrjukavíar hefur verið hafður
til hliðsjónar áþróunarferlinu.
Varan er þegar komin á markað
í Bretlandi og Belgíu en helstu
kaupendur eru hótel og veit-
ingahús. Þá er jafnframt unnið
að markaðsetningu hennar í
Frakklandi og Bandaríkjunum.
Ágúst segir að munurinn á
Cavka og hefðbundnum grá-
sleppuhrognakavíar sé sá að
hann sé unninn beint úr ferskum
hrognum meðan á grásleppu-
vertíð stendur. „Hann er ekki
GRÁSLEPPUHROGNAKAVÍ ARINN Cavka kominn á borðið.
saltaður fyrst í tunn-
ur og síðan unnin
seinna á árinu heldur
er hann frystur og
heldur því ferskleika
sínum.“ Ágúst segir
að Cavkásé því ekki
sambærilegur við
hefðbundinn grá-
sleppuhrognakavíar
enda sé ekki ætlunin að fara út
í samkeppni við þá vöru. Cavka
er þvert á móti hugsaður sem
viðbót. „Við stefnum á annan
markhóp; fólk sem
hefur meiri kaup-
getu og er reiðubúið
að borga hærra verð
fyrir betri vöru.“
Framleiðslu-
aukning í ár
Hugmyndin að
þessari nýju afurð
kviknaði í herbúðum Landsam-
bands smábátaeigenda á sínum
tíma og hóf það síðan samstarf
við Rannsóknastofnun fiskiðn-
Nýr og verð-
mætari kavíar
frá Bakkavör
árangur vöru-
þróunar
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
ÁGÚST Guðmundsson fram-
kvæmdasljóri Bakkavarar
hf. segir að fyrirtækið og
samstarfsaðilar þess hafi sett
sér það markmið að fram-
leiða afurð sem tekur hefð-
bundnum grásleppuhrogna-
kavíar fram.
aðarins um þróun vörunnar árið
1991. Því næst var dr. Wulf
Sternin, sérfræðingur á sviði
kavíarframleiðslu, sem Ágúst
segir að njóti mikillar virðingar
víða um lönd, fenginn til skrafs
og ráðagerða en Sternin þessi
tók meðal annars þátt í ráð-
stefnu um kavíar sem efnt var
til hér á landi fyrir nokkrum
árum. Þar með var málið komið
á góðan rekspöl og hefur mikil
þróunarvinna verið unnin síðan.
Vöruþróunarsjóður Landsam-
bands smábátaeigenda hefur að
miklu leyti staðið straum af
kostnaði við verkefnið en auk
þess hafa RF og Bakkavör látið
fé af hendi rakna.
Bakkavör kom inn í verkefnið
í mars 1993 og framleiddi eitt
tonn af Cavka sumarið 1993 í
prufuskyni og sex tonn í fyrra.
Ágúst segir að enn sé óljóst
hver framleiðslan verði í ár en
hann gerir sér vonir um tölu-
verða aukningu. Þróun vörunn-
ar er nú lokið en vinnsluþróunin
er enn í fullum gangi. Meðal
nýjunga má nefna að nýr tækja-
búnaður hefur verið tekinn í
notkun auk þess sem nýjar að-
ferðir hafa haft ný vinnubrögð
í för með sér.
Vöruþróunin skilar sér vel
Fjórði aðilinn í samstarfinu
er Eyþór Ólafsson lyá E. Ólafs-
son hf. en hann hefur alfarið