Morgunblaðið - 19.01.1995, Blaðsíða 18

18 D FIMMTUDAGUR 19. JANÚAR 1995
l^lFJÁRMÁLAÞJÓIMUSTA
MORGUNBLAÐIÐ

Verulegír umbrotatímar virðast framundan á fjármagnsmarkaði á næstu árum
Einkavæðing
og aukin
samkeppni
Á næstu árum er líklegt að ríkið muni að
einhverju leyti losa um eignarhald sitt á fjár-
málafyrirtækjum um leið og samkeppni á
eftir að harðna verulega. Kristinn Briem
kannaði þau viðhorf sem ríkja um framtíðina
á fjármagnsmarkaðnum
ISLENSKI fjármagnsmarkaður-
inn hefur gengið í gegnum
mikið umrót á síðasta áratug
en telst þó langt í frá vera fullþrosk-
aður. Með nýjum leikreglum á þess-
um markaði og miklu meira frjáls-
ræði má búast við að fjölbreytni
haldi áfram aukast samhliða vax-
andi samkeppni, ekki síst frá er-
lendum íjármálafyrirtækjum. Allar
aðstæður hafa gjörbreyst eftir af-
nám á hömlum í gjaldeyrisviðskipt-
um og fjármagnsmarkaðurinn veitir
nú miklu meira aðhald en áður í
allri hagstjóm.
Fyrirsjáanlegt er að næstu skref
á fjármagnsmarkaðnum feli í sér
að þar dragi úr afskiptum hins opin-
bera. Þegar grannt er skoðað kem-
ur í ljós að fjármagnsmarkaðurinn
er meira og minna undir stjóm
opinberra aðila. Eignarhald ríkisins
nær gegnum ríkisbankana til veru-
legs hluta greiðslukortafyrirtækj-
anna, verðbréfafyrirtækjanna og
eignarleigufyrirtækjanna. Raunar
er íslandsbanki einnig að hluta í
eigu ríkisins gegnum Fiskveiðasjóð.
Lengi hefur verið um það rætt að
breyta beri ríkisviðskiptabönkunum
tveimur í hlutafélög og hefja sölu
á hlutabréfunum. Það sjónarmið
heyrist nú víða að ekki sé lengur
spurning um hvort bankarnir verði
einkavæddir heldur hvenær.
Sömuleiðis hefur uppstokkun í
fjárfestingarlánasjóðakerfinu verið
Útlán sem hlutfall af vergri
■200%
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
á dagskrá en sjóðirnir eru að heita
má á sama hátt algjörlega í eigu
ríkisins. í því sambandi beinist at-
hyglin að Iðnlánasjóði og Iðnþróun-
arsjóði sem lengi vel stóð til að
sameina í einn fjárfestingarbanka.
Síðarnefndi sjóðurinn kemst alfarið
í eigu íslendinga þann 9. mars nk.
og fljótlega þarf því að taka ákvörð-
un um hvar honum verði komið
fyrír. Rætt hefur verið um að veija
eigin fé hans til að stofna nýsköp-
unarsjóð en áhugi er einnig fyrir
því að veija hluta af eignum hans
til að styrkja eiginfjárstöðu Lands-
bankans. (
Aukin samkeppni við
erlenda banka
í bankakerfmu er aukin sam-
keppni fyrirsjáanleg, einkum þegar
stærri aðilar eiga í hlut. „Ég býst
við því að samkeppnin um viðskipti
við stærri viðskiptavini eigi eftir að
harðna enn,“ segir Tryggvi Pálsson,
framkvæmdastjóri hjá íslands-
banka. „Hún er þegar orðin mjög
mikil og hreinn uppboðsmarkaður
hefur myndast um kaup og sölu
gjaldeyris. Stórir kaupendur hafa
verið að kaupa og selja gjaldeyri
með helmingi minni gengismun en
áður var þegar Seðlabankinn ákvað
álagninguna. Ég held að erlendir
aðilar muni blanda sér í þá sam-
keppni í einhveijum mæli. Það er
a.m.k. ljóst að erlendir aðilar hafa
eru komnir inn í skammtímalána-
hreyfingar meira en áður var. Er-
lendi markaðurinn er að verða allt
Nýr heimur opnast
í gjaldeyrismálum
FJÁRSTÝRING íslandsbanka hefur verið þróuð í öfluga við-
skiptastofu með breytingum á skipulagi, húsnæði, fjárfestingum
í tölvubúnaði og menntun starfsfólks. Á myndinni er Eggert
Ágúst Sverrisson, forstöðumaður fjárstýringar.
ÍSLANDSBANKI hefur náð
nokkurri forystu í bankakerfinu
á sviði framvirka samninga sem
fyrst voru heimilaðir gagnvart
íslenskri krónu í ársbyijun 1993.
Það er fjárstýring bankans sem
annast þessa samningagerð og
gætir þess um leið að halda
áhættu bankans í lágmarki. Fjár-
stýring sér raunar um fjármögn-
un bankans að undanskildum inn-
lánum, þ.e.a.s. innlendar og er-
lendar lántökur, ávöxtun lausafj-
ár og lausafjárstýringu og síðan
gjaldeyrisviðskipti.
Þessi deild bankans var stofn-
uð í byijun árs 1992 og tók við
verkefnum sem áður voru unnin
í tveimur aðskildum deildum.
Fjárstýring var sett undir sljórn
Eggerts Ágústs Sverrissonar,
sem íslandsbankamenn fundu á
skrifstofu Sambandsins í Lond-
on. Hann hafði öðlast góða yfir-
sýn yfir erlenda fjármálamark-
aði úr sínum störfum fyrir Sam-
bandið bæði sem forstöðumaður
skrifstofunnar í London og fram-
kvæmdastjóri fjárhagsdeildar
Sambandsins. Hefur fjárstýring
Isiandsbanka í hans tíð verið
þróuð í öfluga viðskiptastofu.
„Þessi árangur byggist annars-
vegar á miklu innra starfi við
hugmyndafræði, tæknivæðingu,
skipulag, menntun og góðri
þekkingu starfsfólks og hins veg-
ar á kynningu hjá viðskiptavin-
um,“ segir Eggert Ágúst.
Megintilgangurinn að veijast
vaxta- og gengisáhættu
- En hvað skyldi hugtakið
„framvirkur samningur" fela í
sér?
„Framvirkur samningur felur
í sér að samið er t.d. um kaup
eða sölu gjaldeyris á tilteknum'
samningsdegi, en afhending fer
hins vegar ekki fram fyrr en á
umsömdum afhendingardegi í
framtíðinni. Á samningsdegi er
Heildarvelta í fram-
virkum gjaldmiðla-
samningum hjá Is-
landsbanka á árinu
1994 var um 35
milljarðar.
samið um upphæð, gildisdag og
gengi en engar greiðslur fara
fram fyrr en við afhendingu
gjaldeyrisins í lok samningstíma-
bilsins. Auk þessara framvirku
gjaldmiðlasamninga er bóðið upp
á margvíslega aðra saminga til
vaxta- og gengistýringar.
Þessir samningar henta við
mismunandi aðstæður og eru
misjafnlega flóknir. Þeir eiga
það þó allir sammerkt að megin
tilgangur þeirra er að veija fyr-
irtæki fyrir vaxta- og gengisá-
hættu með því að skapa mótvægi
við þá áhættu sem fyrir er í
rekstri fyrirtækjanna. Hvað
varðar samninga gagnvart ís-
lensku krónunni þá er í einungis
mögulegt að gera framvirka
gjaldmiðlasamninga og gjaldm-
iðlaskiptasamninga hjá Islands-
banka.“
Veltan um 35 milljarðar í fyrra
- Hvaða samninga hefur ís-
landsbanki einkum gert til þessa?
„Þeir samningar sem við fyrst
og fremst höfum gert eru fram-
virkir gjaldmiðlasamningar eða
svo kallaðir „currency forward".
Við fórum hægt af stað í byijun
en eftirspurnin jókst þegar líða
tók á árið 1993. Vöxtur þessara
viðskipta varð síðan mikill á ár-
inu 1994. Heildarvelta í fram-
virkum gjaldmiðlasamningum
hjá íslandsbanka á árinu 1994
var um 35 milljarðar og þar af
voru 13 milljarðar á móti ís-
lenskri krónu og 22 milljarðar í
samningum þar sem erlendar
myntir voru báðar hliðar samn-
ings. Auk þess höfum við gert
r.okkra vaxta- og gjaldmiðla-
skiptasamninga.
Það er athyglisvert að við höf-
um gert miklu fleiri samninga á
móti tveimur erlendum myntum
heldur en á móti íslensku krón-
unni. Ástæðan fyrir því er fyrst
og fremst sú að stærstu við-
skiptavinir bankans í framvirk-
um viðskiptum eru fyrirtæki í
sjávarútvegi. Þar er gengis-
áhætta gagnvart íslensku krón-
unni jafnvel léttvægari miðað við
þær gengisbreytingar sem geta
orðið innbyrðis milli erlendra
mynta. Þessi fyrirtæki eru með
stærsta hluta tekna sinna í er-
lendri mynt og einnig stóran
hluta lána og ýmissa aðfanga
eins og t.d. olíu. Þau verða að
vera vel á verði gagnvart þróun
erlendra gjaldmiðla þar sem
verulegt ójafnvægi í gjaldmiðlum
milli tekna og skuldbindinga get-
ur valdið verulegum áföllum.
Af og til hafa sést fréttir frá
aðalfundum fyrirtækja þar sem
ástæður taps eru tilgreindar
fyrst og fremst sem óviðráðan-
legar sveiflur í gengi erlendra
gjaldmiðla. Þessu tapi hefðu fyr-
irtæki getað varist með fram-
virkum viðskiptum. Þessir samn-
ingar henta öllum fyrirtækjum
sem eru í utanríkisviðskiptum og
búa við gengisáhættu. Fyrirtæki
í útflutningi sem stendur t.d.
frammi fyrir lækkun sænsku
krónunnar eða ítölsku lírunnar
þarf að veija stöðu sína með því
að selja gjaldeyri framvirkt. Á
sama hátt þarf fyrirtæki í inn-
flutningi frá Japan að kaupa
gjaldeyri framvirkt ef það á von
á hækkun jensins."
Verðlagningin
byggist á vöxtum
- Hvernig er verðlagningu
þessarar þjónustu háttað?
„Verðlagning allra þessarra
samninga byggist á vöxtum. Hún
hefur ekkert með væntingar um
gengisþróun að gera. Hvað varð-
ar framvirka gjaldmiðlasamn-
inga þá byggist verðlagning
þeirra eingöngu á gengi viðkom-
andi gjaldmiðla og vaxtamismun
við fjármögnun og ávöxtun
þeirra á samningsdegi. Þar sem
framvirk viðskipti í íslenskum
krónum eru enn sem komið er
nokkuð takmörkuð þá hefur ekk-
ert framvirkt markaðsgengi
myndast. Það hefur í för með sér
að það þarf að reikna út fram-
virkt gengi fyrir hvern einstakan
samning. Hins vegar eru við-
skipti í framvirkum samningum
á alþjóðagjaldeyrismörkuðum
það mikiJ að myndast hefur
framvirkt markaðsgengi í al-
gengustu gjaldmiðlum á sama
hátt og stundargengi eða svo
kallað „spot“ gengi.
Það er í sjálfu sér ekkert sem
mælir gegn því að fyrirtæki geri
slíka samninga sjálf með því að
kaupa gjaldeyrir fyrirfram
vegna einhverra skuldbindinga
sem þau þurfa að inna af hendi.
Hins vegar eru nokkrar ástæður
fyrir þvi að markaður með þessa
samninga hefur myndast. I
fyrsta lagi þá eru samningar við
banka yfirleitt ódýrari þar sem
bankar geta fjármagnað slíka
samninga á lægri vöxtum en fyr-
irtækin og hafa auk þess betri
möguleika til ávöxtunar. í öðru
lagi þá hafa samningar við banka
engin íþyngjandi áhrif á
greiðslustöðu fyrirtækjanna, þar
sem engar greiðslur fara fram
fyrr en við lok samnings. í þriðja
lagi þá er hægt að „loka“ samn-
ingi við banka á einfaldan hátt
með því að gera mótsamning.
Það gæti hins vegar reynst snúið
að ná peningum úr ávöxtun og
borga niður lán fyrir gjalddaga."
Meta þarf gengisáhættu
í upphafi
- Hvernig er yfirleitt staðið
að gerð framvirkra samninga hjá
fyrirtækjum í viðskiptum við
bankann?
„Við mælum yfirleitt með því
að fyrirtækibyrji á því að meta
gengisáhættuna, kanni vandlega
hvaða möguleikar eru fyrir
hendi til að draga úr áhættunni
t.d. með skilmálabreytingu lána,
annarri samsetningu skamm-
tímaskulda og að því búnu er
hægt að meta hvaða framvirkir
samningar henta fyrirækinu
best. Við mat á gengisáhættu er